📜 مقتل شناسی(۱) 🔹بیشترین سخنان بی پایه و سستی که در اطراف حادثه کربلا در مجالس و حتی در نوشته ها راه یافته، ناشی از عدم درک تاریخی بودن واقعه از یک سو، و ابتنای فهم آن بر منابع مربوط از دیگر سواست. تحریف های پدید آمده در گزارش های مربوط به وقایع عاشورا، ریشه در دور شدن از حوزه علمی و روش مطالعه تاریخی و مستند گزارش ها و منابع مورد استفاده دارد. 🔻گونه شناسی کتب مقاتل: منابع مربوط به واقعه کربلا و مقاتل الحسین (ع)، در اعتبار و دقت در نقل و تحلیل یکسان نیستند و می توان آنها را به دو دسته کلی قابل استناد و ضعیف تقسیم کرد. این تقسیم بندی در کتاب های در دسترس قابل انجام است؛ اما دسته دیگری به نام منابع مفقود را نیز باید در نظر داشت، منابعی که تنها در فهرست ها به آنها اشاره شده و اکنون به آنها دسترسی مستقیم نداریم، هر چند برخی اخبارشان به کتاب های دیگر راه یافته است. بنابراین با سه گروه ، منبع مواجه ایم: ۱- منابع مفقود ۲ - منابع قابل استناد ۳- منابع غیر قابل استناد. 🔸از جمله منابع مفقود، که فقط در کتاب های فهرست نام برده شده و برخی متقدمین از آنها بهره برده و در آثارشان اثر این تصانیف دیده می شود، می توان به دو کتاب مقتل اصبغ بن نباته و مقتل جابر بن یزید جعفی اشاره کرد. با توجه به اینکه تاریخ وفات راویان این دو کتاب، در اوایل قرن دوم هجری است، از حیث زمانی بر همه منابع موجود، مقدم است و چون می توانستند با حاضرین و راویان در وقایع عاشورا ملاقات داشته باشند، از اعتبار بیشتری برخوردار بوده اند. این دسته از منابع مهم و بازیابی آنها در مستندسازی و اعتبارسنجی گزارش های واقعه کربلا، بسیار تأثیرگذار است. #مقتل_شناسی #مقاتل_مفقود #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜 مقتل شناسی(۲) ۱. مقتل ابومخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن سلیم ازدی کوفی از پایه گذاران تاریخ نگاری مسلمانان و از اصحاب امام صادق(ع) و به احتمال زیاد شیعه است. وی نه تنها در موضوع مقتل الحسين(ع) بلکه در بیشتر موضوعات تاریخی صدر اسلام نوشته هایی دارد که منبع مهمی برای همه تاریخ نگاران بوده است. او مقبول مورخان فریقین است و از این رو تاریخ نگاران و سیره نویسان متعدد از کتاب او درباره قیام امام حسین(ع) نقل کرده اند. 🔹متأسفانه اصل کتاب ابومخنف نایاب شده و ما تنها می توانیم از جمع آوری گزارش های مورخان، به بخشی از کتاب او دست یابیم. در دوره معاصر آقای حسن غفاری و محمد هادی يوسفی غروی به این کار همت گماشته و آن بخش از کتاب ابومخنف را که طبری در تاریخ خود گزارش کرده، گردآوری و با نام های «مقتل الحسین» و «وقعه الطّف» منتشر ساخته اند. در سده های اخیر و پیش تر از این دو کتاب به نام مقتل ابی مخنف در هند و سپس در ایران، منتشر شد که دلیلی بر صحت انتساب آن به مؤلف در دست نیست و تفاوت فراوان و آشکار مطالب آن با نقل طبری از ابومخنف، نشان دهنده نادرستی این انتساب است. دلیل دیگر، وجود برخی مطالب موهن به شخصیت بزرگوارانه امام حسین(ع) است که تألیف آنها از نویسندهای مشهور و موثق همچون ابومخنف، بسی بعید است؛ این موضوع موجب شد تا بسیاری از محدثان، مورخان و کتابشناسان، پس از تأیید ابومخنف و کتاب اصلی او، کتاب چاپ شده مذکور را بی اعتبار و غیر قابل استناد بدانند. از این میان می توان به محدث نوری، محدث قمی، سید عبدالحسین شرف الدين اشاره کرد. 🔻اولین ویژگی ابومخنف این است که مقتل خود را به روش محدثان و با ذکر سند (روش نقلی) نگاشته؛ یعنی همه مطالب به صورت روایت مستند و از حاضران در صحنه نقل شده است. برخی از گزارش های ابومخنف برگرفته از خبرهای افرادی بوده که در جریان عاشورا حضور داشتند و وظیفه رساندن خبر به حکومت را داشتند؛ یعنی، به عنوان تاریخ نگار یا کاتب به آن جا اعزام شده بودند. برخی هم مربوط به افرادی است که در آن واقعه حضور داشتند و هم در سپاه دشمن و هم در سپاه امام حسین عن رفت و آمد داشتند و یا اینکه بی طرف بودند و گزارش ها را نقل می کردند. مجموعه گزارش های ابومخنف از این منظر گزارشی دسته اول و شایسته محسوب می شود. 🔻دومین ویژگی این مقتل، رعایت اصول گزارش نویسی است. در سراسر گزارش ها نکته ای یافت نمی شود که دلالت بر طرفداری او از امام(ع) یا یزید کند. هر چه در این مقتل وجود دارد، سخن راویان است و او از خود چیزی ندارد، حتی اگر در بعضی موارد درباره مطلبی اختلاف بوده، او بدون ترجیح یک گزارش، هردو قول را آورده. 🔻سومین ویژگی این مقتل، تفصیلی بودن، تنظيم و ترتیب دقيق (از حیث زمانی) وقایع است. تمام خطبه های امام حسین(ع)، متن نامه ها و گفتگوهای ایشان که در مدینه، مکه، مسیر راه تا کربلا و در کربلا صورت گرفته، روایت شده و تاریخ از این حیث، مدیون وی است. 🔻آخرین ویژگی اینکه بسیاری از گزارش های مستبعدی که از نظر عقلی پذیرش آنها دشوار است، در این مقتل وجود ندارد. پس این مقتل از جهت مستند بودن، نزدیک بودن به زمان حادثه، خالی بودن از دیدگاه های سیاسی، مذهبی و کلامی و نیز مطالب غیر قابل باور، قوی ترین، دقیق ترین و مفصل ترین روایت از واقعه عاشوراست و با بی طرفی کامل و منصفانه روایت شده است. #مقتل_شناسی #مقاتل_معتبر #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜 مقتل شناسی(۳) ۲. الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد شیخ مفید یکی از برجسته ترین عالمان شیعه و رئیس مدرسه کلامی و حدیثی دوم شیعه در بغداد است. شیخ مفید این کتاب را در پاسخ به پرسش بعضی از شیعیان درباره واقعیت و حقیقت تاریخ ائمه نوشته است که براساس روایات معتبر و مستند تدوین شده است. 🔹ویژگی های ممتاز این کتاب: ۱. علاوه بر حدیثی بودن متن آن، توضيحها و تبیین هایی نیز در کنار احادیث مطرح شده است که از جهات مختلف شایان توجه است. ٢. از نظر رجالی، به زندگی نامه برخی از شاگردان مهم امامان عالی نیز پرداخته است. ۳. کتاب از نظر محتوا علاوه بر ابعاد تاریخی، مطالبی در حديث، رجال و عقاید را در بردارد. ۴. اعتبار احادیث این کتاب به سبب پذیرش و نقل از جانب شیخ مفید افزون شده است. ۵. این کتاب به عنوان یکی از مهمترین منابع شناسایی و بازخوانی تاریخ صدر اسلام است و شاگردان شیخ مفید از سیدمرتضی، شیخ طوسی و ابوالفتح کراجکی تا ابن حجر عسقلانی و ابن جوزی کتاب را به عنوان منبع دست اول برشمرده اند و مطالب آن را نقل و مورد استناد خویش قرار داده اند. ۶. الهی بودن منصب ولایت معصومین در این کتاب بوسیله شیخ مفید اثبات شده است. 🔸شیخ مفید در فصل مربوط به امام حسین(ع) پس از امیرالمؤمنین(ع) ، بیشترین حجم کتاب خود را به شرح زندگی امام و واقعه عاشورا اختصاص داده است. شيوه شیخ در کتاب، نقل مستند و مسند حوادث نیست، هرچند در برخی روایات شیخ به ذکر اسناد پرداخته است ولی منسجم و بدون نقل اسناد روایات بیان شده است. او گزارش واقعه کربلا را از هشام سائب کلبی و مدائنی و افرادی غیر از این بیان کرده است. در واقع همان گزارش های ابومخنف را از هشام کلبی آورده و با چینش و دقت در گزارش ها، یک متن منضبط با روال و روند مشخص ایجاد کرده است. با مطالعه و بررسی اجمالی گزارش شیخ مفید این نکته روشن می شود که در بیشتر موارد، گزارش های تاریخ طبری (که آن کتاب نیز گزارش های ابومخنف را دارد) با حذف اسناد و رعایت اختصار آورده شده است. این نکته با مقایسه گزارش های وی و طبری که با ذکر سند آورده شده قابل پیگیری و اثبات است. نکته شایان توجه در گزارش های شیخ مفید، افزوده هایی است که در تاریخ طبری نمی توان یافت. شیخ مفید در الارشاد دو مورد از ابومخنف نام برده است که در غیر واقعه عاشورا است. استفاده شیخ مفید از آثار ابومخنف منحصر در همین موارد نیست و همانطور که گفته شد با تطبيق مطالب الارشاد در بخش مربوط به واقعه کربلا یا گزارش های ابومخنف به آسانی می توان پی برد که بسیاری از اخبار آن برگرفته از کتاب مقتل الحسين ابومخنف به واسطه شاگردش هشام کلبی است. 🔻در مجموع، گزارش شیخ مفید از وقایع عاشورا یکی از مهمترین و دقیق ترین گزارش هاست و با توجه به ویژگی های کتاب الارشاد، و مؤلف آن قابل استناد و بهره برداری است. #مقتل_شناسی #مقاتل_معتبر #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜 مقتل شناسی(۴) ۳. اللهوف الملهوف على قتلى الطُفوف این کتاب اثرى است از سید بن طاووس که پیرامون شرح قیام امام حسین(ع) از حرکت ایشان از مدینه، حوادث روز عاشورا تا بازگشت اسرا به وطن است. این کتاب به عربی نوشته شده و به جهت اهمیتی که داشته، به فارسی ترجمه شده است. کتاب در چند بخش سامان یافته است: مقدمه ای شامل مطالبی در عظمت واقعه عاشورا، مقام امام حسین(ع)، ارزش گریه و عزاداری بر امام و انگیزه نگارش کتاب. 🔹نخستین مسلک، با ولادت امام حسین(ع) آغاز شده و پس از آن، بدون بیان تاریخ زندگی امام در زمان پدر و برادر، به سراغ سخنرانی ایشان در مکه رفته و سپس به داستان شهادت « قيس بن مصهر» و ماجرای دیدار امام با تعدادی از افرادی که در طول مسیر به امام پیوستند و سخنرانی های ایشان می پردازد. 🔹آغاز فصل یا مسلک دوم «لهوف» سخنرانی امام در کربلاست. برخورد مقتدرانه حضرت عباس(ع) با شمر، شوخی و بذله گویی اصحاب در شب عاشورا، سخنرانی امام ، توبه « حر»، برگزاری نماز ظهر عاشورا بوسیله امام، شهادت تعدادی از هاشميون، مطالب مسلک دوم را تشکیل می دهد. 🔹ابن طاووس مسلک سوم را با خاکسپاری شهدا آغاز کرده و پس از آن، به خطبه حضرت زینب(س) ، امام سجاد(ع) وام كلثوم می پردازد. این قسمت، از نقاط قوت کتاب به شمار می رود؛ چون این خطبه ها بیانگر ماهیت حرکت اهل بیت(ع) است و متأسفانه در بیشتر مقتل ها ذکر نشده است. 🔸روایات این کتاب مانند بسیاری از دیگر کتب تاریخی به صورت مرسل بوده و تنها آخرین راوی و یا آخرین کتابی که از آن نقل شده، ذکر شده است. با این وجود، مؤلف از نقل مطالب اغراق آمیز که در کتب مشابه بوده خودداری کرده است. با توجه به شخصیت مؤلف و نیز هماهنگی بسیاری از مطالب ذکر شده با نقل های دیگر، این کتاب در مجموع از مقاتل معتبر و قابل استناد به شمار می آید. 🔻از ویژگی های دیگر این کتاب، اختصار نویسی و تدوین مناسب تاریخی وقایع مربوط به عاشوراست. ابن طاووس کتاب را نه به عنوان یک اثر تاریخی، بلکه برای کسانی نوشته است که می خواهند به زیارت حایر حسینی(ع) بروند. 🔻این کتاب هم چنین مطالبی منحصر به فرد دارد که پیشتر در مقاتل نیامده است، مانند نامه امام به بنی هاشم و هم چنین خبر دادن آن حضرت از شهادتش و تحلیلی صوفیانه نسبت به شبهه هلاكت نفس که بعد از او در برخی کتاب ها آمده است. شاید بتوان گفت علت وجود گزارش های خاص این است که کتابخانه شيخ طوسی در اختیار او بوده است. باید به این نکته توجه کرد که شیخ طوسی کتابی با عنوان مقتل الحسین داشته است که متأسفانه اثری از آن موجود نیست و می توان نتیجه گرفت که به احتمال فراوان ابن طاووس از آن بهره برده است و این برغنای کار او و ورود برخی اخبار در لهوف تأثیرگذار بوده است. بی شک اقبال به این کتاب هم ناشی از شخصیت ممتاز معنوی و اخلاقی نویسنده و هم برگرفته از ویژگی های این کتاب است. 🔻از جمله گزارش های منحصر به فرد آن است که اهل بیت در روز اربعین به کربلا رسیدند. البته خود ابن طاووس نخستین کسی است که در کتاب اقبال الاعمال این خبر را بعید دانسته و آمدن اسیران را در روز اربعین به کربلا انکار می کند. مسئله بازگشت اسیران به کربلا در روز اربعین نخستین بار در لهوف و بعد از آن در مثیر الاحزان آمده است. در صورتی که اکثر منابع تاریخی و روایی بازگشت اهل بیت را به مدينه نقل کرده اند؛ شیخ مفید در مسار الشيعه و علامه حلی در عدد القويه بازگشت به مدینه را تصریح کرده اند و محدث نوری، محدث قمی و شهید مطهری نیز از کسانی هستند که بازگشت به کربلا را در اربعین غیر ممکن می دانند. #مقتل_شناسی #مقاتل_معتبر #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜مقتل شناسی(۵) در میان منابع متأخر، کتاب هایی وجود دارد که در آنها مطالبی است که قابل پژوهش و بررسی است. البته در اتقان و استناد، هم ردیف منابع قابل استناد که ذکر شد، نیستند؛ با این وجود خالی از مطالب مهم و قابل بررسی هم نیستند. ۴. مثير الأحزان ومنير سُبل الأشجان این کتاب، کتابی است در مصایب واقعه عاشورا که به تناسب، از تاریخ و زندگی امام حسین(ع) نیز سخن گفته است. کتاب را عالم دینی شیعی، نجم الدين جعفر بن محمد بن جعفر بن هبة الله بن نماحلی، معروف به ابن نماحلی تألیف کرده است. این کتاب در کتاب های شیعه تأثیر فراوان داشته است و به آن استناد شده و حتی یکی از منابع بحارالانوار، منتهی الآمال و دیگر کتاب های علمای شیعه درباره قیام امام حسین(ع) است. کتاب قریب صد صفحه و دارای مطالب متفاوتی است. بخشی از مطالب ابن اعثم به صورت فشرده در وقایع قبل از روز عاشورا و برخی از مطالب ابن سعد در وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع) و بدون استناد به منبعی، در این کتاب ذکر شده است؛ البته در مورد وقایع روز عاشورا، این کتاب در اغلب مطالب با منابع ابو مخنف موافق است، بدون این که سند روایات و منبع آن را یاد کند. 🔹در این کتاب همچون لهوف گزارش هایی وجود دارد که در هیچ کدام از منابع قبلی نبوده است و با توجه به اینکه سال وفات او بعد از سید بن طاووس است بعید نیست که او در سبک نگارش و برخی گزارش ها از لهوف استفاده کرده باشد. 🔸سبک نگارش او به گونه ای است که فقط به بیان روایات تاریخی پرداخته و تحلیلی از خود ارائه نمی دهد و در مقام پژوهش درباره علل و عوامل این نهضت نیست. وی گزارش مقتل را به صورت ذکر یک جریان منسجم با سبکی داستان پردازی شده آورده و اسناد روایات را به طور کامل ذکر نکرده است. 🔻این اثر شامل مقدمه ای در فضایل اهل بیت پیامبر و ذکر مصایب آن بزرگواران بوده و دارای سه مقصد به ترتیب زیر است: مقصد اول: گزیده ای از زندگی نامه امام حسین(ع) وسیر تحولات تاریخی در بوجود آمدن حادثه کربلا از حرکت امام از مدینه تا ورود به کربلاست. مقصد دوم: وقایع روز عاشوراست تا شهادت امام و آغاز اسارت اهل بیت. در پایان این مقصد روایاتی در پیشگویی شهادت امام و واقعه عاشورا آمده است. مقصد سوم: بازگشت اسیران را از شام در بردارد. در این قسمت خطبه های امام زین العابدین(ع) و سایر اهل بیت در کوفه، شام و... ذکر شده است. #مقتل_شناسی #مقاتل_قابل_پژوهش #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜مقتل شناسی(۶) ۵.اخبار الطوال در اخبار الطوال، ابوحنفیه دینوری گزارشی توصیفی از قیام و شهادت امام حسین(ع) ارائه کرده است. او متن بسیاری از سخنانی که در کربلا رد و بدل شده مثل خطبه های امام و یاران ایشان را یاد نکرده است. هم چنین حوادث کوفه و شام را نیز بسیار مختصر و کوتاه بیان کرده است. منبع دینوری معلوم نیست، ولی استخوان بندی کلی با آن چه طبری از مقتل ابومخنف روایت کرده مطابقت دارد و از آن جا که ابومخنف در بیان حوادث خبره بوده و پایه گذار تاریخ نگاری در عراق است، به طور طبیعی دینوری که حدود یک و نیم قرن بعد از او می زیسته، از روایاتش بهره برده است. البته تعدادی از مطالب ابومخنف به ویژه در مورد وقایع عاشورا در روایت دینوری وجود ندارد و در برخی موارد نیز روایت دینوری با روایت ابومخنف تفاوت هایی دارد. ۶. تاریخ یعقوبی احمد بن ابی یعقوب، معروف به یعقوبی در کتاب تاریخ خود، جریان قیام امام حسین(ع) را به صورت بسیار مختصر و توصیفی گزارش کرده است. گزارش وی با این که بسیار کوتاه است با روایت ابومخنف هم خوانی زیادی دارد؛ از این رو محتمل است که وی براساس مقتل ابومخنف، گزارش توصیفی خود را سامان داده باشد؛ البته تفاوت های اندکی هم دیده می شود. از جمله ویژگی های خاص این کتاب آن است که یعقوبی اولین فردی است که به توصیف بدون نام از حضور و شهادت طفل رضيع در روز عاشورا پرداخته است و پس از او این واقعه به صورتی تکمیل شده در آثار بعدی دیده می شود. #مقتل_شناسی #مقاتل_قابل_پژوهش #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi

📜 مقتل شناسی(۷) ۷.تاریخ الامم و الملوک 🔹محمد بن جریر طبری در خصوص وقایع عاشورا سه روایت آورده است: نخست روایت عمار دُهنی، سپس روایت حصین و در پایان، روایت ابومخنف به روایت هشام کلبی؛ که در هر سه مورد مطالب را با سند کامل، روایت کرده است. 🔸مقتل ابومخنف مهم ترین بخش روایت طبری را تشکیل می دهد. وی تمام روایات ابومخنف را به روایت هشام بن سائب کلبی روایت کرده و به نظر می رسد که طبری از روی نوشته هشام، مقتل ابومخنف را در تاریخ خود نوشته است؛ زیرا طبری به طور مستقیم از هشام نقل می کند، و با توجه به این که وفات هشام در سال ۲۰۴ یا ۲۰۶ ه.ق و تولد طبری در سال ۲۲۴ ه.ق بوده است، ممکن نیست که طبری به طور شفاهی و مستقیم از هشام روایت کرده باشد. 🔻نقل طبری، کامل ترین نقل از مقتل ابومخنف است و بعید است چیزی از آن فرو گذار شده باشد؛ در حوادث مربوط به شام که ابومخنف کمتر به آن پرداخته، طبری چند روایت از هشام نقل می کند. 🔻مهم ترین ویژگی تاریخ طبری این است که روایات مختلف را بدون این که در مورد آنها داوری کند، گرد آورده است و این کار باعث شده که بسیاری از روایات و گزارش های تاریخی، صحیح و یا غلط از خطر نابودی نجات یافته، به دست ما برسد. ۸.الفتوح ابن اعثم 🔹یکی از مهم ترین و مفصل ترین گزارش ها از واقعه قیام امام حسین(ع) گزارش ابن اعثم کوفی در کتاب تاریخ خود به نام الفتوح است. این گزارش، مفصل و در چهارچوب مقتل ابومخنف است و گاه الفاظ و عبارات آنها نیز یکسان است؛ اما در برخی موارد افزوده ها، کمبودها و تفاوت هایی با آن دارد. 🔻ابن اعثم منابع خود را ذکر نکرده، به همین دلیل معلوم نیست مطالب خود را از متن دیگران فراهم کرده است یا روایت راویان؛ اما آن چه از بررسی و مقایسه مطالب الفتوح با مقتل ابومخنف به دست می آید این است که وی همان روایت ابومخنف را از زبان داستان پردازی نقل کرده بی آنکه بداند آن روایت از ابومخنف است و همین موجب کم توجهی به این کتاب شده است. البته از آن جهت که این کتاب در قرون اولیه نوشته شده قابل توجه و بررسی است و گزارش هایی دارد که می توان نسبت به آن پژوهش های مفیدی انجام داد. #مقتل_شناسی #مقاتل_قابل_پژوهش #تاریخ #نقد_مشهورات #تأمل 👇👇 @Taammolate_talabegi