💠 خُلق عظیم
🔸 امام باقر (سلام الله علیه) مكارم اخلاق را از قرآن استنباط كرد، فرمود خدای سبحان #مكارم_اخلاق را در سه جمله قرآنی تبیین كرد[1] كه ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ﴾.[2] معنای عفو آن است كه انسان طوری از تبهكار بگذرد كه او شرمنده نشود؛ گرچه انسان در برابر بیگانگان جزء ﴿أَشِدّاءُ عَلَی الْكُفّارِ﴾[3] خواهد بود، ﴿وَ لْیجِدُوا فیكُمْ غِلْظَةً﴾[4] نسبت به كفار و منافقین است. به همین رسول خدا كه ﴿وَ إِنَّكَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ﴾[5] است خدای سبحان فرمود ﴿وَ اغْلُظْ عَلَیهِمْ﴾،[6] اما نسبت به دیگران برادران اهل ایمان انسان باید #اهل_گذشت باشد. معنای گذشت آن نیست كه به رخ متّهم بكشد و او را شرمنده كند؛ بلكه عفو كند و بالاتر از عفو «صفح جمیل»[7] كند؛ یعنی طوری از او بگذرد كه او به خاطر نیاورد و به رخش نكشد تا او شرمنده بشود.
🔸 بدی را با نیكی دفع كردن كار انسانی است كه از #اخلاق_عظیم برخوردار است كه ﴿ادْفَعْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَینَكَ وَ بَینَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِی حَمیمٌ ٭ وَ ما یلَقّاها إِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ ما یلَقّاها إِلاّ ذُو حَظِّ عَظیمٍ﴾.[8] انسان اگر بخواهد از تباهی یك تبهكار عفو كند، طوری بگذرد كه به صورت «صفح جمیل» باشد. صَفح بالاتر از عفو است، یك وقت انسان از اشتباه كسی می گذرد، یك وقت صفحه خاطرات را آنچنان ورق می زند كه اصلاً در ذهنش نیست كه كسی نسبت به او این بدی را كرده است، این می شود «صفح جمیل»؛ البته عفو به آن معنا مقدور انسان نیست. انسان ممكن نیست از تبهكار طوری عفو كند كه در خاطره تبهكار هم نباشد، ممكن است انسان از یاد خود ببرد؛ ولی آن توان را ندارد كه اشتباه را از ذهن تبهكار بیرون بیاورد هرچه احسان نسبت به تبهكار بكند آن خود آن تبهكار مورد عفو شرمنده است، وقتی این كریم را می بیند خود احساس انفعال می كند كه من چرا نسبت به این كریم بدرفتاری كردم. ممكن است انسان به رخ متهم نكشد، ممكن است از خاطر خود هم بزداید و در ذهنش نیاورد كه كسی نسبت به او بد كرد؛ اما این توان را ندارد كه از ذهن طرف برطرف كند و او همواره به یاد این خاطره است و رنج می برد. اما آن قدرتی كه می تواند از انسان تبهكار بگذرد نه تنها به رخش نكشد، بلكه از یاد مجرم هم ببرد كه او هم متهم است، آن قدرت خدا است؛ لذا وقتی توبه #توابین را خدای سبحان قبول كرد و آنها را به بهشت سعادت برد، بهشت عالمی است كه هیچ شرم و غم و انفعال در آنجا نیست؛ لذا افراد مجرم یادشان نیست كه گناه كردند تا شرمنده بشوند، این نعمت فقط مقدور خدای سبحان است.
🔸 ما هر چه بخواهیم نسبت به دیگران كه تباهی را مرتكب شدند عفو و صَفح كنیم، مقدورمان نیست كه از یادشان ببریم كه اشتباه كردند، هر چه بیشتر به آنها احسان كنیم آنها شرمنده ترند؛ زیرا به یادشان هست كه قبلاً دست به یك جرمی زدند. هرچه ما عفو و صَفح كنیم باز آنها وقتی به یاد آن گذشته می افتند منفعل اند و اما خدای سبحان وقتی توبه یك عده را می پذیرد از یاد آنها می برد كه اینها بد كردند، قهراً وقتی #توابین وارد بهشت سعادت می شوند مانند دیگر افراد اهل تقوا از لذت محض برخوردارند، هرگز گرفتار انفعال و شرم نیستند؛ زیرا یادشان نیست كه معصیت كردند تا از این راه منفعل بشوند، این‌گونه عفو مخصوص خدای سبحان است چون مقلّب قلوب است و توان تصرف در دل ها در اختیار او است.
▫️ از این مرحله كه گذشتیم، اولیای الهی قدرت «صفح جمیل» دارند و این كار جزء اخلاق عظیمه است كه امام باقر (سلام الله علیه) فرمود مكارم اخلاقی كه پیامبر (علیه آلاف التحیة و الثناء) بدان مبعوث شد در این جمله های قرآنی خلاصه می شود ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ﴾ و آن‌گاه انسان كریم كه از اخلاق عظیم برخوردار است، وقتی خیر و احسانی نسبت به كسی كرده است، آن طرف احسان را می گوید او وسیله سعادت من شد، او را با چشم تكریم و احترام می نگرد نه با دیده ترحّم! #خُلق_عظیم آن است كه انسان وقتی نسبت به كسی احسان رواداشت از او قدردانی كند كه تو مرا كمك كردی در احسان و اگر تو نبودی یا احسانم را قبول نمی كردی من به این فضیلت نمی رسیدم.
[1] . تفسیر القمی، ج1، ص253.
[2] . سوره اعراف، آیه199.
[3] . سوره فتح، آیه29.
[4] . سوره توبه، آیه123.
[5] . سوره فلم، آیه4.
[6] . سوره توبه، آیه73.
[7] . سوره حجر، آیه85؛ ﴿وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَینَهُما إِلاَّ بِالْحَقِ وَ إِنَ السَّاعَةَ لَآتِیةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ﴾.
[8] . سوره فصلت، آیه34 و 35.
#قیام_توابین
#مکارم_اخلاق
#صفح_جمیل
#آیت_الله_العظمی_جوادی_آملی
📚 مجموعه سخنرانی اصالت اخلاق جلسه 9
تاریخ: 1363
🆔 @a_javadiamoli_esra
🏴 دعای فاطمی
▪️ وجود مبارك فاطمه زهرا (صلوات الله و سلامه علیها) صحیفه ای دارد، همان طوری كه صحیفه نبوی هست، علوی هست، حَسنی و حسینی هست، سجّادی هست ـ منتها صحیفه سجادیه رواج بیشتری دارد ـ صحیفه فاطمیه (سلام الله علیها) هم هست.
▪️ یكی از ادعیه های نورانی #صحیفه_فاطمیه كه از وجود مبارك حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، این است كه آن حضرت برای طلب #مكارم_اخلاق این جمله‌ها را دارد: «اللَّهُمَ بِعِلْمِكَ الْغَیبِ وَ قُدْرَتِكَ عَلَی الْخَلْقِ أَحْینِی مَا عَلِمْتَ الْحَیاةَ خَیراً لِی»؛ خدایا! تو كه عالِم غیبی و قدرت بر آفرینش داری، مادامی كه می‌دانی زندگی من خیر و رحمت و بركت است مرا زنده نگه دار! «وَ تَوَفَّنِی إِذَا كَانَتِ الْوَفَاةُ خَیراً لِی»؛ اگر رحلت برای من خیر است، مرا قبض روح كن! «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ كَلِمَةَ الْإِخْلَاصِ»، این كلمه در برابر كلام نیست. می فرمایند: «كَلِمَةُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی».[1] عرض كرد خدایا! من كلمهٴ اخلاص را از شما مسئلت می‌كنم؛ یعنی #توحید_كامل! در روایات هست كه «مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ إِخْلَاصُهُ أَنْ تَحْجُزَهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»؛[2] هر كس مخلِصاً این كلمه طیبه را بگوید وارد بهشت می شود و اخلاصِ این كلمه هم این است كه این كلمه طیبه مانع ارتكاب گناه باشد.
▪️ عرض كرد: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ كَلِمَةَ الْإِخْلَاصِ وَ خَشْیتَكَ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ»؛ چه در حال غضب چه در حال رضا، خشیت و هراسِ تو را در نظر داشته باشیم. چنین انسانی غضبش می شود غضبِ الهی و رضای او می شود رضای الهی و آنچه از وجود مبارك پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره حضرت زهرا (سلام الله علیها) آمده است كه خدای سبحان به غضب او غضب می كند و به رضای او راضی می شود[3] كه نشانه #عصمت_كبرای آن حضرت است، برای آن است كه آن حضرت در رضا و غضب خشیت الهی را در نظر داشت؛ یعنی به هیچ چیزی راضی نبود مگر اینكه خدا راضی باشد، از چیزی غضبان نبود مگر اینكه خدا خشم داشته باشد. «وَ الْقَصْدَ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ»؛ در توانمندی و تهیدستی اقتصاد را رعایت كنم، اعتدال و میانه روی را رعایت كنم.
▪️ «وَ أَسْأَلُكَ نَعِیماً لَا ینْفَدُ»؛ از شما نعمتی می خواهم كه زوال ناپذیر باشد. مستحضرید كه همهٴ نِعَم دنیا زوال پذیر است چون در سوره «نحل» فرمود: ﴿مَا عِندَكُمْ ینفَدُ وَمَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ﴾،[4] پس نعمتِ الهی را می طلبد. «وَ أَسْأَلُكَ قُرَّةَ عَینٍ لَا تَنْقَطِعُ»؛ چیزی كه باعث روشنایی چشم من باشد و دائمی باشد آن را مسئلت می كنم.
▫️ در مسئلهٴ قرة العین ملاحظه فرمودید كه قُرّه به معنای روشنی نیست، هوای سرد را قارّ می گویند. اصطلاحاً اشكِ شوق را اشكِ خُنك و اشك مصیبت را اشك گرم می‌دانند. البته ممكن است برخی از دقّت های علمی این مطلب را تأیید نكند. از وجود مبارك پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم رسیده است كه «وَ قُرَّةُ عَینِی فِی الصَّلَاةِ»،[5] برای اینكه آن وجود مبارك در نماز محبوب خود را می بیند و از #مشاهده_محبوب اشكِ شوق می ریزد. این گریه های اهل بیت (علیهم السلام) در نماز «خوفاً مِن النار» نبود «شوقاً» بود! لكن «شوقاً إلی الجنّة» نبود، «شوقاً إلی المحبوب» بود كه در ذیل همین دعا آمده است.
▪️ عرض كرد «وَ أَسْأَلُكَ قُرَّةَ عَینٍ لَا تَنْقَطِعُ وَ أَسْأَلُكَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ أَسْأَلُكَ بَرْدَ الْعَیشِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ أَسْأَلُكَ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِكَ وَ الشَّوْقَ إِلَی لِقَائِكَ»؛[6] من از تو طلب می‌كنم كه به سَمت تو نگاه كنم كه ﴿وُجُوهٌ یوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ ٭ إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾،[7] وجوه نظر می كند نه عیون! چون ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ﴾،[8] عین به طرف خدا نظر نمی‌كند، چون ﴿لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ﴾، وجه به طرف خدا نظر می كند. اگر ﴿فأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفاً﴾[9] که این چهره هستی به طرف خدا نظر می‌كند، معلوم می شود نظر حسّی نیست. عرض كرد «وَ أَسْأَلُكَ النَّظَرَ إِلَى وَجْهِكَ وَ الشَّوْقَ إِلَى لِقَائِكَ»، معلوم می شود كه آن قرّة العین سخن از خوفِ مِن النّار نیست، سخن از شوقِ إلی الجنّة هم نیست، سخن از شوقِ إلی لقاء ربّ است كه وجود مبارك موسای كلیم و سایر انبیا همان را طلب می كردند كه امیدواریم دعای نورانی آن حضرت برای همه شیعیان مخصوصاً شما بزرگواران مستجاب شود!
💠 خون طهور
▫️ وجود مبارک حسین بن علی آمد هم برای تتمیم #مکارم_اخلاق، چون وارث پیامبری است که فرمود: «بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَحَاسِنَ الْأَخْلَاقِ»؛ هم برای تعلیم کتاب و حکمت از یک سو و تزکیه نفوس از سوی دیگر، چون #وارث_قرآن_کریم هم است، همان‌طوری که وارث تورات و انجیل هم است. هر حقیقتی که در تورات و انجیل آمده، هر حقیقتی که موسی و عیسی (علیهما السلام) انجام داده اند، آن به عنوان #میراث_ملکوتی به حسین بن علی (سلام الله علیهما) رسیده است.
▫️ در زیارت‌های #اربعین و غیر «اربعین» این جمله به صورت رسمی درباره وجود مبارک سالار شهیدان (صلوات الله و سلامه علیه) است که «لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِیةُ بِأَنْجَاسِهَا». جامعه ای که در جاهلیت جهل و در جاهلیت ظلم به سر می برد آلوده است و حسین بن علی #طاهر است #طیب است و برای تطهیر جامعه و تطییب جامعه یعنی اینکه جامعه را معطّر و پاک کند آمده است. این «لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِیةُ بِأَنْجَاسِهَا»؛ یعنی تمام #جاهلیت_های_کهنه_و_نو نتوانست شما خاندان طیب و طاهر را آلوده کند، شما آمدید که جامعه را پاک کنید.
جامعه ای که در آن #جهل است جامعه‌ای که در آن #ظلم است آلوده است؛ شما این جنگ جهانی اول را جنگ جهانی دوم را جریان تکفیری و سلفی و داعشی ها را که می بینید، اینها در اثر آلودگی به نجاست های جهل و ظلم است. #کربلا و حسین بن علی و ایام عاشورا برای #تطهیر_جامعه است؛ اگر ـ خدای ناکرده ـ از این فرصت طلایی و زرّین نتوانیم برای طهارت جامعه استفاده کنیم، #حق_نهضت سالار شهیدان را ادا نکردیم.
#محرم
#آیت_الله_العظمی_جوادی_آملی
📚 ویژه برنامه نهضت سید الشهدا در مقام عقل و عدل
تاریخ: محرم 1393
🌐 http://news.esra.ir
🆔 @a_javadiamoli_esra