بررسی سند و دلالت داروی منتسب به امام کاظم علیه السلام. ✍️#استاد الهی منش- #کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی قبل از هر چیز چند نکته تقدیم می شود: نکته ی اول: در تمام دنیا در کشورهای پیشرفته یا غیر آن، از گیاهان و ادویه جات برای درمان استفاده می شود؛ چرا که در دارای خاصیت بودن آنها هیچ شک و تردیدی نیست و بعید می دانم کسی منکر این جهت باشد. در تمام کشورها از طب سنتی به عنوان طب مکمل استفاده می کنند و اینطور نیست که نزد دانشمندانشان "همه طب سنتی، اندازه آزمایش پاستور ارزش نداشته باشد" حتی برخی از داروهای شیمیایی امروز منشا گیاهی دارد و در تمام دنیا حتی کشورهای پیشرفته مثل چین، کانادا و..درمان با اینگونه گیاهان امر پذیرفته شده ای است و از آن طرف هم اطبای سنتی نیز منکر دستاوردهای طب جدید در درمان بیماریهای لاعلاج نمی شوند تا کتاب های علمی را آتش بزنند. نکته ی دوم: همه می دانیم که دین مبین اسلام به همان اندازه که به سلامت روح اهمیت می دهد به سلامت جسم هم بهاء داده است تا آنجا که فرمود: «عقل سالم در بدن سالم است» و حتی اگر عبادتی مضر به حال جسم باشد، وجوب آن تبدیل به حرمت می شود. شاهد این بها دادن، روایات معتبری است که در علل تحریم بعضی از خوراکیها و غیر آن وارد شده است. مثل روایاتی که علت حرمت خون یا میته را موجب افساد بدن بودن این دو می داند. (۱) به همین دلیل، خیلی طبیعی است که حضرات معصومین علیهم السلام خودشان یا در جواب سوالهای پزشکی که از ایشان شده است مطالبی را بفرمایند و در هیچ روایتی نفرموده اند اینگونه سوالها را از ما نپرسید و جزء شئون ما نیست بلکه فرمودند: «العلم علمان: علم الادیان و علم الابدان». (۲) نکته ی سوم: مشهور علمای شیعه قبول دارند که همه کتب روائی و همه روایات قطعی الصدور و قطعی الدلاله نیستند و نیاز به بررسی روایات از حیث سند و دلالت دارند و به صرف وجود یک روایت طبق آن فتوا نمی دهند و در روایات طبی هم که مربوط به سلامتی است نمی توان با تمسک به قاعده تسامح در ادله سنن بدون بررسی سند و دلالت آن حدیث را به امام معصوم نسبت داد. با توجه به مقدمات مذکور به بررسی روایت داروی معروف شده امام کاظم علیه السلام می پردازیم. منبع این روایت کتاب طب الائمه است. نویسندگان این کتاب دو برادر به نام حسین بن بسطام بن سابور الزیات و برادرش عبد الله هستند. هر دوی این دو نویسنده امامی (شیعه) هستند ولی وثاقتشان ثابت نشده است. و حتی یک روایت هم در کتب اربعه ندارند. در این کتاب نزدیک ۴۰۰ روایت طبی وجود دارد. روایات این کتاب برخی مسند و برخی مرسل هستند یعنی برخی از آنها سند دارد و متصل به معصوم است و واسطه‌ نقل خبر تا امام معصوم علیه السلام وجود دارد و برخی از این روایات واسطه ها افتاده اند که از ارزش سند می کاهد. عده کمی از بزرگان از این کتاب به عنوان منبع کتاب خودشان استفاده کرده اند. مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق برخی روایات این کتاب و مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه ۱۱۳ روایت از این کتاب را انتخاب کرده که همگی آنان به خاطر مجهول بودن راویان ضعیف هستند. در هر حال بین صاحب کتاب طب الائمه و امام معصوم سه راوی وجود دارد . راوی اول: «السری بن احمد بن السری»که مجهول است و حتی یک روایت در کتب اربعه ندارد. نفر دوم: «یحیی بن یحیی الارمنی» نیز مجهول و دارای توثیق نیست. راوی سوم، محمد بن سنان است که مورد اختلاف بزرگان است و مشهور او را تضعیف می کنند. لذا این روایت از نظر سند به هیچ عنوان معتبر نیستت. برای بررسی دلالت روایت، متن روایت را مشاهده کنیم: امام رضا علیه السلام می فرماید: «امام کاظم (علیه السلام) بیمار شدند و پزشکان نزد ایشان آمده و برایشان نسخه‌های عجیب نوشتند.حضرت فرمودند: به کجاها می‌روید؟! به سید و آقای این داروها اکتفا کنید. #هلیله و #رازیانه و #شکر در سه ماه اول تابستان(فصل گرما)، در هر ماه سه مرتبه و در سه ماه اول زمستان(فصل سرما)، در هر ماه سه روز و سه مرتبه (مصرف می شود) و به جای رازیانه، #مصطکی قرار داده می شود؛ پس (فرد) به بیماری مبتلا نمی‌شود مگر بیماری مرگ.». (3) روایت از یک جهت وضوح دارد ولی از دو جهت محل بحث است. اما از نظر زمان مصرف آن، هر روز نیست بلکه زمان و مقدار مصرف ادویه در تابستان و زمستان را ۳ ماه و ۳ روز در هر ماه میداند. که ظاهرا مراد سه روز پشت سر هم است و ممکن است سه روز مختلف مثل اول و وسط و آخر ماه باشد. اما دو جهتی که معلوم نیست: یکی این است که آیا برای همه افراد مناسب است یا منع دارویی دارد؟ چنانچه اطبا با آن همه روایتی که در فضلیت حجامت وارد شده برای همه و در همه احوال توصیه نمی کنند.