درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) جلسه اول ۱/ مهرماه/ ۱۴۰۳

درس خارج فقه محیط زیست ۱/ مهرماه/ ۱۴۰۳ [با ویرایش] بسم الله الرحمن الرحیم بحث هاى گذشته، متضمن چهار نکته اصلی درباره‌ی نظام آب بودند: 1. وجود دو نظام اساسی برای آب: - نظام مالکیت - نظام حق. نظام مالکیت بر تملک فردی یا نهادی آب مبتنی است، در حالی که نظام حق به معنای مشارکت مردم در آب است، و این براساس حدیث نبوی: «مردم در سه چیز شریک هستند: آب، چراگاه و آتش» است. این مشارکت از منظر حق معنا پیدا می‌کند نه مالکیت. 2. نظام حق مرتبط با آب گسترده‌تر از نظام مالکیت است. 3. حق آب به عنوان نقطه‌ای محوری و برجسته در چارچوب نظام حق مربوط به آب مطرح می‌شود. 4. حکمرانی در مسائل مربوط به آب ضروری است، زیرا سازماندهی و مدیریت هر مسأله‌ی اجتماعی نیازمند حکمرانی است، به ویژه اگر نظام حق در آن گسترده باشد. از این رو، عدم وجود حکمرانی صحیح در آب می‌تواند منجر به بروز اختلافات و بی‌عدالتی شود. در بحث‌های قبلی، به تفصیل درباره‌ی محورهای اول و دوم پرداخته شد و اکنون به بررسی دو محور آخر می‌پردازیم. *حق آب* الف) تعریف حق آب: حق آب مجموعه‌ای از حقوق و امتیازات است که به افراد حقیقی یا حقوقی داده می‌شود تا از منابع آبی برای اهداف معینی استفاده کنند، این استفاده چه از منظر حق شخصی آنها و چه به این عنوان که بخشی از عموم هستند. ب) اقسام حق آب: 1. حق آب خصوصی: مربوط به آبی است که به فرد یا نهادی خاص اختصاص یافته و بدون اجازه‌ی صاحب حق نمی‌توان از آن استفاده کرد. در ایران، به این نوع از حق «حقابه» گفته می‌شود. 2. حق آب عمومی: مربوط به آب‌های قابل دسترس برای استفاده‌ی عمومی است که هر فردی می‌تواند به شکلی معقول و منصفانه از آن استفاده کند. برای مثال، آب مورد استفاده در منازل. در این زمینه، اهمیت حکمرانی برای تضمین استفاده‌ی عادلانه از آب برجسته می‌شود؛ زیرا اسراف در استفاده‌ی آب تجاوز به حقوق دیگران محسوب می‌شود. در صورتی که میزان استفاده به طور قانونی تعیین نشده باشد، می‌توان به عرف عقلایی برای تنظیم آن مراجعه کرد. 3. حق آب محیط زیستی: برای حفظ منابع آبی و اطمینان از سلامت سیستم‌های زیست‌محیطی تخصیص داده می‌شود. توضیح: آب اساس زندگی است و موجودات زنده و سیستم‌های زیست‌محیطی بدون وجود آن نمی‌توانند ادامه‌ی حیات دهند. اما بهره‌برداری از آب تنها به انسان محدود نمی‌شود، بلکه محیط زیست را نیز شامل می‌شود که به مثابه‌ی "مادر" ماست. تعادل زیست‌محیطی مستلزم تأمین آب کافی برای حفظ سلامت زمین و سیستم‌های زیست‌محیطی است. بنابراین، محروم‌سازی محیط زیست از نیازهای آبی آن، منجر به تضعیف سیستم‌های زیست‌محیطی و نابودی اساس‌هایی می‌شود که انسان نیز بر آن‌ها تکیه دارد. بر این پایه، حق محیط زیستی آب، مفهومی است که نشان می‌دهد تأمین آب برای سیستم‌های زیست‌محیطی یک ضرورت برای حفظ سلامت محیط زیست و ادامه‌ی حیات بر روی این سیاره است. از بین بردن محیط زیست، از طریق تخلیه‌ی منابع آبی یا تخریب سیستم‌های گیاهی و جانوری، تهدیدی برای انسان است؛ چرا که محیط زیست منبع اصلی منابعی است که انسان برای معیشت خود به آن‌ها وابسته است. نتیجه اینکه آب نه تنها حق مستقیم بشر است، بلکه عدم تجاوز به آب مورد نیاز برای محیط زیست نیز یک هنجار اساسی است که از آن می‌توان به حق آب برای محیط زیست تعبیر کرد. عدم تجاوز به آب مورد نیاز برای محیط زیست شرط اساسی برای حفظ تنوع زیستی و تضمین پایداری سیستم‌های طبیعی به شمار می‌رود. این امر نیازمند مدیریتی پایدار و کارآمد از منابع آبی است که حفظ محیط طبیعی و پایداری آن برای نسل‌های آینده را تضمین کند. از دیدگاه علمی، کاهش منابع محیط زیستی به دلیل کمبود آب، منجر به تغییرات اساسی می‌شود که به تعادل طبیعی میان موجودات زنده آسیب می‌رساند. بنابراین، سیاست‌های آبی باید استراتژی‌های جامع و تکاملی را شامل شود که هدف آن حفظ منابع آبی از یک سو و توزیع عادلانه‌ی آن میان انسان و طبیعت باشد. بعد از اشاره به این سه قسم وارد بحث تفصیلی فقهی از هر یک از این سه قسم می‌شویم. گفتنی است که بررسی فقهی نسبت به حق آب به صورت تفکیک شده به این شکل حتی به صورت غیر تفکیک شده انجام نگرفته است اگر انجام گرفته اشاراتی بوده است در یک چارچوب مبهم و طبعاً غیر فقهی به معنای دقیق. همچنین قوانین فعلی مربوط به حق آب بسیار ضعیف هستند، زیرا مبانی فقهی نظام ملکیت آب و به ویژه نظام حق مربوط به آب به درستی تبیین نشده است تا قوانین بر آن‌ها استوار گردند. علاوه بر این، قوانین کنونی قدیمی بوده و نیاز به بازنگری و به‌روزرسانی دارند.

بسم الله الرحمن الرحیم وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ چه بسیار جان‌هایی که با شجاعتِ شهادت دوباره زنده شدند، و چه بسیار راه‌های بسته‌ای که به فضل شهادت شهید گشوده گشتند. چه بسیار لحظات حساس تاریخ که بی‌نشان و بی‌معنا ماندند، تا زمانی که شعله شهادت آن‌ها را روشن ساخت. وچه بسیار گره‌هایی که حل‌ناشدنی به نظر می‌رسیدند، اما با خون پاک شهیدان راه انسانیت و عدالت باز شدند. شهید امت و الگوی مقاومت سید حسن نصرالله دل‌ها را با صفا و پاکی‌اش مسحور می‌کرد؛ صداقتش ستونی بود که در هیچ لحظه هرگز محو نمی‌شد، میان باطنی روشن و ظاهری زلال جمع کرده بود. او را نمی‌دیدی مگر در میدان مبارزه، كه با صبر و یقین تار و پود ایستادگی را می‌بافت. نقطه‌ای از امید بود که در میان تل‌های اندوه می‌درخشید. با شهادتش از زخم‌هایش گل‌های امید روییدند، زیرا خون او چیزی جز بذر امید نبود که در دل هر کسی که عاشق آزادی، کرامت و مقاومت است، پراکنده می‌شود. صهیونیست‌ها تصور می‌کنند که با برداشتن او راه مبارزه حق طلبان را بسته‌اند بی‌خبر از آنکه شهادت او مسیر را هموارتر و راه را پر رهروتر می‌نماید. این حادثه دردناک را به امت اسلامی ویژه مردم لبنان و به مقام معظم رهبری تسلیت عرض می‌نمایم. احمد مبلغی

درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) ٧/ مهرماه/ ۱۴۰۳

درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) ٧/ مهرماه/ ۱۴۰۳ بسم الله الرحمن الرحیم حق آب خصوصی بحث را با حق آب آغاز می‌کنیم؛ زیرا مسأله حق آب در فقه نیاز به بحث و بررسی دارد و تاکنون به‌طور کامل به آن پرداخته نشده است. مقدمه: قبل از ورود به بحث، ضروری است که مقدمه‌ای ارائه شود تا ماهیت موضوع را روشن کند و ضرورت و فلسفه آن را بیان نماید. این مقدمه شامل چند محور است: 1. ضرورت پیوست حکمرانی برای هر نظریه فقهی هر نظریه فقهی که تدوین می‌شود، باید پیوستی مرتبط با حکمرانی داشته باشد. اهمیت این پیوست در موارد زیر قابل‌توضیح است: - اولاً: نظریه فقهی برای اجرا و تطبیق در زندگی مردم وضع می‌شود. از این نظریه، معیارها و احکامی استخراج می‌گردد که یا مستقیماً در جامعه اجرا می‌شوند یا به‌عنوان قوانین فقهی در سیستم قانون‌گذاری وارد می‌شوند و سپس در واقعیت اجتماعی به کار می‌روند. - ثانیاً: اجرا به دو شکل ممکن است؛ یا پراکنده و بدون هماهنگی، که فاقد مسئولیت‌پذیری و کارآمدی است، یا منظم و هماهنگ که دارای انسجام و اثربخشی است. - ثالثاً: اجرای مؤثر، متوازن و مسئولانه همان چیزی است که از آن به‌عنوان "حکمرانی خوب" یاد می‌شود. - رابعاً: اگر نظریه فقهی بدون توجه به پیوست اجرایی ارائه شود و راهنمایی برای اجرا نداشته باشد، توانایی آن برای ایجاد حکمرانی مناسب کاهش می‌یابد. در نتیجه، هر نظریه فقهی باید به نحوی تنظیم شود که به حکمرانی پیوند بخورد تا بتوان آن را به‌صورت منظم و مؤثر اجرا کرد. این پیوند همان چیزی است که "حکمرانی فقهی" در ارتباط با موضوع خاص نظریه نامیده می‌شود. 2. الزامات ایجاد پیوست حکمرانی برای نظریه فقهی برای ایجاد پیوست حکمرانی مناسب برای یک نظریه فقهی، الزامات متعددی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند: - اولاً: باید نگاهی عمیق به جامعه‌ای که نظریه در آن به‌عنوان مبنای احکام و قوانین قرار می‌گیرد، داشته باشیم. جامعه مدرن پیچیدگی‌ها و شرایط خاصی دارد که بدون درک عمیق آن‌ها نمی‌توان نظریه فقهی را با موفقیت تطبیق داد. - ثانیاً: باید نظام حقوقی متناسب با آن نظریه را کشف و تنظیم کنیم. زیرا جامعه امروز به شدت حقوق‌محور است و نظریه فقهی باید در چارچوبی هماهنگ با نظام حقوقی بازتعریف شود تا بتواند به درستی در ساختارهای حکمرانی ایفای نقش کند. - ثالثاً: باید به واژگان، اصطلاحات، و تقسیمات خاصی که برای این بازتعریف و انطباق نیاز است، توجه کنیم. خلاصه اینکه، ایجاد پیوست حکمرانی برای یک نظریه فقهی نیازمند توجه به تعاملات پیچیده میان فقه، حقوق و جامعه است. 3. نظریه شهید صدر در مورد آب: نظریه‌ای درست همان‌طور که قبلاً اشاره شد، نظریه شهید محمدباقر صدر در مورد آب نظریه‌ای درست است. این نظریه که می‌توان آن را "نظریه نبع" نامید، می‌گوید که آب در منبع طبیعی خود (نبع) قابل تملک نیست؛ حتی اگر در زمینی خصوصی مانند یک چاه در ملک شخصی باشد. بر اساس نظریه شهید صدر، فرد ممکن است مالک چاه یا زمین باشد، اما مالک آب جاری یا نبع در آن نیست. بلکه حق انتفاع و استفاده از آب را دارد و زمانی که آب استخراج شود، آن آب به مالکیت خصوصی فرد در می‌آید. اما تا زمانی که آب به‌طور طبیعی در حال چوشیدن است، قابل تملک نیست. آنچه در پی می‌آید در حقیقت مباحث علمی است که حاصل آن به مثابه یک مکمل برای نظریه شهید صدر است و به تعبیری پیوستی با ماهیت حکمرانی برای آن نظریه.

سلوک همزیستانه، پیشانی و شاخصه یک تمدن پویا است https://www.isna.ir/news/1403071511479/%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9-%D9%87%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

فایل صوتی درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) ۱۴/ مهرماه/ ۱۴۰۳

مکتوب درس خارج فقه محیط زیست (فقه آب) ۱۴/ مهرماه/ ۱۴۰۳