✳️#علم_شناسی -1 🔸اهمیت و ضرورت امروزه شناخت علم در عرصه پژوهش های دینی از چند جهت حائز اهمیت است: 1️⃣ #رابطه_علم_و_دین این مسئله از مسائل دیرین در عرصه پژوهش های دینی است؛ علم و دین چه رابطه ای با هم دارند؟ آیا رابطه آنها تعارض،استقلال، یکپارچگی یا چیز دیگری است؟ پاسخ به این مسئله در گروه شناخت صحیح علم است؛ یعنی اگر علم به صورت دقیق شناخته نشود، حل مسئله پیشین نیز قرین توفیق نخواهد بود. 2️⃣ اسلامی سازی علوم و علم دینی امروزه یکی از ضرورت های پژوهشی در جوامع اسلامی بحث از اسلامی سازی علوم و علم دینی است. متفکران مسلمان با مشاهده هجمه فراگیر علوم جدید غربی بر فرهنگ اسلامی و آثار مخرب آنها، سعی در پالایش این علوم کرده و کوشیدند علوم اسلامی یا علم دینی را بنا نهند. بی تردید، هر معیاری برای اسلامی سازی علوم یا علم دینی، بدون شناخت علم ابتر خواهد بود. 3️⃣ #الحاد_مدرن گرچه این بحث به طور کلی از مباحث پیشین منفک نیست، لکن خودش به تنهایی می تواند از علل ضرورت #علم_شناسی باشد؛ امروزه ملحدان مدرن علم را پایگاهی مستحکم برای خداناباوری خود قرار داده و برای الحاد از نتایج علمی سود می برند. اینکه آیا چنین استفاده ای از علم صحیح است یا نه،بستگی تام و تمامی به شناخت علم دارد. 🔶🔶🔶 یکی از راه های شناخت علم پاسخ عمیق و دقیق به سوالات زیر است که در ادامه بدان ها خواهیم پرداخت: 🔸آیا علم فقط از روش تجربی و استقراء بهره می برد؟ به تعبیر دیگر، آیا علم فقط تابع آزمایشات دقیق و تکرار پذیر بوده و به سلیقه شخصی و تخیلات ذهنی توجهی نمی کند؟ 🔸جایگاه نظریه، تخیل خلاق، استدلال ریاضی و ... در علم کجاست؟ 🔸آیا علم یقین آور است؟ 🔸آیا نتایج علمی ثابت و تغییر ناپذیرند؟ 🔸آیا علم #واقعگرا است؟ 🔸آیا علم قدرت اظهارنظر در فراطبیعت را دارد؟ 🔸و ... _____________________ گفتنی است که یافتن پاسخ هر یک از سوالات پیشین، منبع و روش خاص خودش را می طلبد؛ گاه برای پاسخ برخی از آنها نیاز به کاوش بی واسطه در خود علومی چون فیزیک و زیست شناسی و غیره است، گاه می توان از #تاریخ_علم بهره برد و گاه از مباحثی که در #فلسفه_علم مطرح است، سود جست. ادامه دارد... 📝جواد قلی پور 🌐@meshkatnoor

✴️#علم_شناسی 3 #ریاضیات برخی از اندیشه‌ورزانِ نامی همچون فرانسیس بیکن و هیوم، بر این باور بودند که روش تجربی تنها روش مطالعه طبیعت است، لکن امروزه با پژوهش‌های جدیدی که صورت گرفته، سستی این ادعا بر کسی پوشیده نیست. یکی از شواهد نقض ادعای مذکور، رابطه ناگسستنی میان علم و ریاضیات است که حکایتگر استفاده چشم‌گیر هر یک از علوم طبیعی، به فراخور نیاز خود از ریاضیات است. __________________________ 🔸یکی از علومی که باید رابطه آن با ریاضیات بررسی شود، اخترشناسی است. شاید جالب باشد که اولین جرقه‌های #انقلاب_علمی به مدد ریاضیات و به دست کوپرنیک آن‌هم در این علم زده شد. بنیان نظریه خورشید مرکزی نه مشاهده و آزمایش‌های دقیق، بلکه اصول ریاضیاتی بودند که دستمایه کوپرنیک برای دستیابی به این نظریه قرار گرفتند. به کمک این اصول، کوپرنیک مدلی برای کیهانشناسی ارائه داد که صرفا به لحاظ ریاضیاتی ساده‌تر از مدل بطلمیوسی بود. در ادامه، کپلر نیز با همین اصول کاستی‌های نظریه را جبران کرد و بعد از این ماجرا بود که شواهد تجربی بوسیله ابزارهای جدید به کمک این نظریه شتافت. در همین دوره شاید مهمترین مروج ریاضیات گالیله بود که به پیروی از افلاطون باور داشت «کتاب طبیعت»، به #زبان_ریاضیات نوشته شده است. 🔸قصه رابطه فیزیک و ریاضیات نیز شنیدنی است؛ در #فیزیک_کلاسیک نیوتون بوسیله اصول ریاضیاتی، حرکات سیارات و اجرام آسمانی را تبیین کرد و امیدوار بود تا روزی تمام پدیده‌های طبیعی را با آن تبیین کند. #فیزیک_جدید نیز به همان اندازه به ریاضیات وابسته است. به عنوان نمونه، کشف رفتار ذرات بنیادی و توصیف آنها بدون مدلسازی ریاضی امکان ندارد. 🔸بهره‌گیری علوم طبیعی از ریاضیات به یک اندازه نیست؛ فیزیک و اخترشناسی وابستگی بیشتری دارند و در مقابل #زیست_شناسی وابستگی نسبتا کمتر؛ تا جایی که زیست‌شناس مشهوری چون داروین علاقه‌ای به ریاضیات نداشته، لکن امروزه در #ژنتیک_تکاملی بهره زیادی از #ریاضیات_احتمال برده می‌شود. ________________________________ ♦️ سوال بسیار مهمی که درباره ریاضیات و بویژه کارکرد آن وجود دارد و برخی آنرا جزء #پرسش_های_مرزی علم می‌دانند، این است که چرا ریاضیات در کشف و مطالعه جهان از چنین دقت و ظرافتِ مثال‌زدنی برخوردار است؟ به تعبیر دیگر، چرا می‌توان بر اساس مجموعه‌ای از اصول ریاضیاتی، آن هم بدون مشاهده مستقیم، جهان را شناخت؟ به اعتراف پژوهشگران،علم توان پاسخگویی به این سوال را ندارد و چنین پرسش‌هایی #نقصان_علم را نمایان می‌سازند. از این رو، علم باید برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها دست نیاز به سوی دین و الهیات دراز کند. پاسخ اجمالی سوال مذکور این است که هم جهان خارج و هم اصول ریاضیاتی که محصول ذهن انسانی‌اند، منشأ واحدی دارند که هر دوی آنها بر اساس علم الهی بوجود آمده‌اند. ___________________________ *️⃣آیا اصول ریاضیاتی و مشاهده و آزمایش‌های تکرارپذیر، تنها تکیه‌گاه علم هستند؟ ادامه دارد... 📝جواد قلی پور 🌐 @meshkatnoor

✳️#علم_شناسی 4 #تخیل_خلاق 🔸به گمان برخی، علم تنها و تنها پایبند مشاهدات دقیق و آزمایشات تکرار پذیر است و فقط هر آنچه از این مسیر به دست می‌آید، سزاور نام علم و علمی است. لکن امروزه سستی چنین پنداری بر همگان روشن شده و در شماره پیشین این سلسله مباحث نیز به اتکای علم بر استدلال‌های ریاضیاتی و بهره‌گیری گسترده از آنها اشاره شد. 🔸در کنار مشاهده و ریاضیات، گاهی در علم نیاز به بررسی مسائلی می‌شود که نه آزمایش به‌تنهایی می‌تواند جوابگوی آن مسئله باشد و نه استدلال ریاضی و از همین جا است که دانشمند دست خود را به سمت تخیل خلاق دراز می‌کند. از نگاه برخی، نقش تخیل خلاق در علم نه اینکه فقط مهم باشد، بلکه محوری است؛ طراحی آزمایش، تفسیر داده‌های مشاهدتی و آزمایشی، شکل‌دهی به مفاهیم ذهنی، فراهم کردن زمینه تفکر در تمام راه‌های ممکن حل یک مسئله و نه فقط راه واقعی، ارائه نظریه و نقد نظریه‌های پیشین، از جمله کارکردهای تخیل خلاق در علم است. #انیشتین، فیزیکدان برجسته آلمانی اهمیت تخیل خلاق را در علم، حتی بیشتر از معرفت می‌داند، چراکه از دید او معرفت فقط به آنچه وجود دارد اشاره دارد اما تخیل به هر آنچه شدنی است. 🔸شاید یکی از نمونه‌های اولیه از بکارگیری تخیل خلاق، در «#اصل_لختی» بود که توسط گالیله انجام شد. بر اساس این اصل، حرکت یک چیز بدون اصطکاک با هوا و هر چیز دیگری، بدون وقفه ادامه می‌یابد. بی‌شک در تجارب امروزین ما چنین حرکتی نه قابل مشاهده است و نه قابل آزمایش. با این حال گالیله با بازسازی تخیلی چنین حرکتی در «#آزمایشگاه_ذهنی» توانست از اصل لختی در فیزیک بهره ببرد. نمونه‌های دیگر از بکارگیری تخیل خلاق در «#قانون_گرانش» #نیوتون و #نظریه_نسبیت_عام_و_خاص انیشتین است که هر دوی آنها نتیجه مشاهده و ریاضیات به همراه تخیل خلاق‌اند. 🔚بنابراین باید توجه کرد که گذشته از انگیزه‌های پژوهشِ علمی در میان اندیشمندان، آنچه یک فرضیه، نظریه، قانون و یافته جدیدی را علمی می‌کند، مشاهده و آزمایش، استدلال ریاضیاتی و بهره‌گیری از تخیل خلاق است و محصور کردن علم در حصار تنگ مشاهده و آزمایش چنانکه تجربه‌گرایانی چون هیوم و پوزیتویست‌ها گرفتار آن بودند، تفسیری ناپخته از علم و روش‌های آن است. ________________________ ❓با توجه به اینکه تخیل خلاق پا به عرصه پژوهش علمی نهاده است و حتی خود داده‌های مشاهدتی نیز گاهی با تخیل تفسیر می‌شوند، در این صورت آیا نتایج علمی یقینی و ثابت‌اند؟ ادامه دارد... 📝جواد قلی پور 🌐 @meshkatnoor