🔆نقدی بر صاحب مدارک ✳️اگر زمانی که شخص مقدارى از مهر را پرداخت نموده بود، معلوم شد عقد فاسد بوده است در اين صورت چه بايد بكند؟ اين مسأله محل خلاف است و اقوال مختلفى ارائه شده است. 🔸يكى از اقوال كه به شيخ مفيد در #مقنعه و شيخ طوسى در #تهذيب و #نهايه و نيز ابن براج در مهذب نسبت داده‌اند اين است كه: آن مقدار از مهر را كه زن دريافت نموده‌ از آنِ خودش مى‌باشد ولى نسبت به مابقى مهر كه دريافت ننموده، هيچ گونه حقى ندارد. 🔹صاحب مدارك در نهاية المرام به مقنعه نسبت داده و صاحب رياض و صاحب جواهر مى‌گويند كه از مقنعه نقل شده است. ✨بنده هر چه مقنعه را از اول تا آخر گشتم اثرى از آنچه كه به شيخ مفيد نسبت داده‌اند نيافتم. در پاورقى رياض به ص 509 مقنعه آدرس داده‌اند، که آنجا را نيز نگاه كردم و اصلا چنين مطلبى نيست و اساسا موضوع اين مسأله در آن صفحات مطرح نيست. بعد معلوم شد كه اشتباهى رخ داده است؛ چون تهذيب شرح مقنعه است. 👈 روش معمول شيخ طوسى در تهذيب چنين است كه ابتدا عبارت مقنعه را نقل مى‌كند و بعد آن را شرح مى‌دهد و در بسيارى از موارد تهذيب، ابتدا كلام شيخ طوسى است و بعد هم روايت آن را نقل مى‌نمايد. 🔸در ما نحن فيه هم عبارت از خود شيخ طوسى است نه شيخ مفيد و بعد هم روايت دال بر مدعى را آورده است. صاحب مدارك خيال كرده، آن عبارت، عبارت مقنعه است و لذا به مقنعه نسبت داده است. ▪️كتاب النكاح؛ آیت‌الله العظمی شبیری زنجانى؛ ج‌19، ص: 6093 ➕متن کامل این منبع در نرم افزار جامع فقه اهل بیت علیهم السلام برای محققین قابل دسترسی است. #نکات_اشارات #کتابشناسی #نکاح ____ 🌐کانال مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام 👉@mfeqhi

نقل روایت می‌کند، مأخذش عبارت از کافی است. همینطور در مورد سهل بن زیاد که شیخِ شیخِ کلینی است، ولی هر جا از سهل بن زیاد نقل می‌کند، روایت از کافی اخذ شده است و کافی هم به طریق خودش از سهل نقل می‌کند. پنج نفر از اصحاب هستند که اینگونه‌اند و گاهی به وسیله کلینی از آنها نقل روایت شده است و گاهی از کتاب خودشان نقل شده است. این پنج نفر عبارتند از حسن بن محبوب، احمد بن محمد بن أبی عبدالله برقی، فضل بن شاذان، حسین بن سعید و احمد بن محمد بن عیسی. اما جای این سؤال هست که بر چه اساسی ما می‌گوییم که بر خلاف ظاهر کلام خود شیخ در مشیخه تهذیب و استبصار، گاهی به واسطه کلینی است و گاهی از خود کتب به صورت مستقل است؟! 🔆اهمیت موضوع البته بحث اینکه روایت سمرة آیا مستقلا اخذ شده است یا غیر مستقل، گاهی در قوّت سند و در تعارضات سندی، برای محکم شدن نقل دخالت دارد. و در این موارد، جای این بحث هست که آیا این روایت مصدری غیر از کافی هم دارد؟ و آیا به دو طریق نقل شده است و یا فقط به طریق کلینی؟ اینها در استحکام اعتبار سند دخالت دارد. خصوصا که ممکن است کسی اعتبار اسانید را فقط به واسطه اطمینان بگوید. اما از کجای عبارت، این مدّعا مشخص می‌شود؟ دلیل استثنای این پنج نفر آن است که ایشان گاهی طریق نقل کتاب کافی را می‌گوید که ما کتاب کافی را به چه طریقی نقل می‌کنیم؟ و راجع به « احمد بن محمد بن خالد»، گاهی به دنبال نقل از «کافی» می‌گوید: « و من جملة ما نقلته عن احمد بن محمد بن خالد»، به طریق کلینی نقل می‌کنیم. همینطور در مورد «حسن بن محبوب» و دیگران نیز همین گونه است. و بعد از اینکه اینها را گفت، به صورت مستقلا می‌گوید: «و من جملة ما ذکرته عن احمد بن ابی عبدالله» به فلان طریق نقل می‌کنیم و به همین صورت به صورت جداگانه هم نقل می‌شود. اینکه در طریق روایت، به دو صورت نقل شده است؛ یکی به واسطه کلینی و یکی هم به صورت مستقل، خودش کاشف از این است که از این پنج نفر به دو صورت نقل روایت شده است؛ یکی به واسطه کتب خودشان و دیگری به واسطه کلینی. حال جای این سؤال هست که ما از کجا بفهمیم که روایتی که از یکی از این پنج نفر نقل شده است، آیا مستقیما نقل شده، یا به واسطه کلینی نقل شده است؟ ایشان می‌گوید دو راه برای کشف این موضوع داریم. یکی عبارت از این است که ما هر جا «احمد بن محمد بن خالد» دیدیم، از خارج تطبیق نمودیم و دیدیم، همگی در کافی هست؛ ولی «احمد بن ابی عبدالله» چنین نیست. از اینجا معلوم می‌شود که روایاتی که از «احمد بن محمد بن خالد» نقل شده است، از کافی است. و دیگری اینکه بعد از اسم کلینی این افراد را نام برده است و اینگونه تعبیر کرده است که «احمد بن محمد بن خالد»، گفته است. ولی آنجا که «ما ذکرته عن احمد بن ابی عبدالله» که در طریقش هم اسمی از کلینی نبرده است، (از همین راوی) به «احمد بن ابی عبدالله» نام برده شده است. از این استفاده می‌شود که در جایی که «احمد بن محمد بن خالد» تعبیر می‌کند از کافی است و جایی که «احمد بن ابی عبدالله» نقل شده است از خود صاحب کتاب است. بنابراین نفس دو گانگی تعبیر، مشیر به آن است که روایت دو مصدر دارد و اینکه کافی باشد یا اصل و تصنیف، از اختلاف تعبیر استفاده می‌شود. 👈نقد کلام ولی به نظر ما این موضوع هیچ دلالتی بر مدعا ندارد. چرا که اگر به فهرست شیخ و فهرست نجاشی نگاه کنیم، گاهی طریق اشخاص برای نقل کتاب، طریقی عام است. مثلا به وسیله فلان راوی تمام کتب را نقل می‌کنیم؛ حال ممکن است که این نقل به واسطه اجازه باشد یا سماع و... . ولی در عین حال می‌گوید فلان کتاب را به طریق فلان راوی نقل می‌کنیم. در این دو کتاب زیاد هست که طریق خاص به یک کتاب،و طریق عام برای همه کتب نقل شده است. شیخ برای طریقی عام برای تمام کتاب‌های احمد بن ابی عبدالله برقی صاحب المحاسن دارد که طریقش را هم ذکر می‌کند و طریقی خاص هم دارد که از طریق کلینی است. نه اینکه از کتاب کافی کلینی باشد. بلکه در طریقی که مشایخ به کتاب محاسن یا برخی از کتب محاسن دارد، کلینی واقع شده است و ممکن است از خود کتاب صاحبِ کتاب اخذ کرده است. ولی در برخی از اسناد، کلینی هست و به صورت عموم هم طریقی هست که کلینی در طریقش نیست. اختلاف تعبیر دلیل بر این نیست که بگوییم حتما روایات دیگر از کتاب اخذ نشده است و نمی‌توان به این واسطه در ظاهر عبارت تصرّف نمود. #رجال #تعلیق_سند #حدیث_معلّق #تهذیب #استبصار #کلیپ #سمرة_بن_جندب #اصل #تصنیف —— مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام @mfeqhi

🔹اما این هم یک جواب دارد. آنچه که از تعبیرات به کار رفته در اجازات حدیثی استفاده می‌شود، این است که برخی از شیوخ، صاحب این کتاب را به تعبیر «احمد بن محمد بن خالد» تعبیر کرده‌اند و برخی دیگر به تعبیر «احمد بن ابی عبدالله» تعبیر کرده‌اند. این مسأله با دقّت در اجازاتی که در طرق فهرست نجاشی و فهرست شیخ هست، مشخص می‌شود. گاهی می‌بینید که تعبیر یکی از برقی، «احمد بن محمد بن خالد» است و دیگری تعبیر به «احمد بن ابی عبدالله» دارد. ممکن است هر دوی کلینی و شیخ، مستقیما از کتاب برقی نقل می‌کنند. ولی کتاب برقی به واسطه اجازات به اینها منتقل شده است و اجازه‌ای که مشایخ کلینی به کلینی داده‌اند، نسبت به بعضی از کتب برقی با تعبیر «احمد بن محمد بن خالد» داده شده است. چون از بعضی از مشایخ اجازه عام دارند و از برخی از مشایخ اجازه خاص دارند. به حسب تعبیر بعضی از شیوخ اجازات «احمد بن محمد بن خالد» واقع شده است و به حسب برخی دیگر از تعابیر اجازات، «احمد بن ابی عبدالله» واقع شده است. شیخ که می‌خواهد به وسیله شیوخ نقل روایت کند و کلینی که از شیوخ خودش نقل می‌کند، آنها برخی از کتب را به تعبیر «احمد بن محمد بن خالد» تعبیر کرده‌‎اند و بعضی از کتب را به «احمد بن ابی عبدالله». همه اینها هم از کتاب اخذ شده است. اختلاف تعبیر به واسطه، اختلاف تعبیر شیوخ‌شان بوده است. مثلا اگر شما محاسن برقی را نگاه کنید، بعضی جاها مؤلف به عنوان «احمد بن محمد بن خالد» ذکر شده است و در بعضی جاها به اسم «احمد بن ابی عبدالله» ذکر شده است. این به واسطه اجازاتی است که این کتب به واسطه مشایخ آنها نقل شده است. و این منافاتی با آن ندارد که هر دو از اصل اخذ نموده باشند. 🔸بنابراین ممکن است بحث اختلاف تعبیر به تفنّن باز نگردد؛ بلکه به تعبیرات مشایخ اجازات بازگشت داشته باشد. و در نتیجه ممکن است که تمام این روایات از اصول خود نقل شده باشد و نه از کافی. اگر کسی بگوید مطالبی که از «شیخ مرتضی» نقل می‌کنم از فرائد نقل می‌کنم و بعد بگوید مطالبی که از «شیخ انصاری» نقل می‌کنم از فلان کتاب است. شما می‌گویید این تفنّن در تعبیر است؛ چون شیخ مرتضی و شیخ انصاری شخص واحد است. اما این مطلب ظهوری در آن ندارد که وقتی که از «شیخ مرتضی» نقل می‌کنم یعنی به لفظ «شیخ مرتضی» نقل می‌کنم و آنچه که از «شیخ انصاری» نقل می‌کنم به لفظ شیخ مرتضی نقل می‌کنم. بلکه ممکن است هر دوی اینها را از همان شخصی نقل کنم که عنوان شیخ انصاری، شیخ الاعظم، صاحب الفرائد و... داشته باشد و این عنوانی مشیر برای همان یک نفر باشد. 🔹حال فرض کنید قبول کردیم که روایت از «احمد بن محمد بن خالد» ظهور در آن داشته باشد که به این لفظ اخذ روایت کرده‌ایم. البته چنین ظهوری ندارد ولی خود همین مسأله، استنتاجی که ایجاد شده است را ابطال می‌کند. چرا که اگر گفته بود «و ما ذکرته عن احمد بن محمد بن خالد»، چنان استنتاجی صحیح بود. ولی می‌گوید: «من جملة ما ذکرته من احمد بن محمد بن خالد». خود عبارت «من جملة» این استنتاج را ابطال می‌کند. در مراجعه به خود کتاب می‌بینیم دارد که «ما ذکرته عن احمد بن ابی عبدالله». و در مورد دیگر می‌فرماید: «من جملة ما ذکرته من احمد بن محمد بن خالد». بنابراین خود این تفصیل، مبطل استنتاج است. #رجال #تعلیق_سند #حدیث_معلّق #تهذیب #استبصار #کلیپ #سمرة_بن_جندب #اصل #تصنیف —— مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام @mfeqhi

🌟نکات و اشارات🌟 🔰نسخه‌ای بسیار قدیمی از تهذیب الأحکام آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی: 🔸از آقای شیخ محمد سمامی شنیدم که نسخه‌ای مهم و بسیار قدیمی –شاید مربوط به قبل از قرن هشت باشد- از کتاب «تهذیب» در شهر آمل یا بابل وجود دارد که برای استفاده در تحقیق تهذیب بسیار مفید است. 🔹آقای طباطبایی قطعه‌ای از نسخه تهذیب را در اختیار داشتند که ظاهرا تصور می‌کرد که به خط خود شیخ است. در حالی که اینطور نبود، ولی نسخه‌ای بسیار کهن بود و اکنون در اختیار پسر آقای قدوسی، نوۀ مرحوم طباطبائی است. 🔸مالک نسخه که از ناحیه شیخ بهایی مجاز بوده، گفته که از شیخ بهایی اجازه‌ای می‌خواستم که به تأخیر افتاده بود، تا اینکه این نسخه به دستم رسید و آن را به شیخ بهایی دادم و او گریست و فرمود: این دست‌خط شیخ طوسی است، ولی در اجازه شیخ بهایی که به خط وی در آن نسخه موجود است، از اینکه نسخه به خط شیخ طوسی است، اثری نیست، با اینکه مناسب بود در اجازه به این مطلب تصریح شود. 🔹نسخه معتبری است، ولی خط شناسان گفته‌اند که خط شیخ طوسی نیست و نیز با خط وی در حاشیه کتاب تبیان مشابهت ندارد. این نسخه فقط شامل باب طهارت است. 🔸صاحب معالم در منتقی الجمان گفته که نسخه تهذیب به خط شیخ نزد وی بوده، که شامل ابواب طهارت و صلات و... است. نسخه نزد شهید ثانی نیز بوده است. نیز در کتاب لوامع صاحبقرانی که شرح فقیه است، از نسخه اصل تهذیب نقل‌هایی آورده است. ▪️جرعه‌ای از دریا، ج ۴، ص ۳۵۶ #نکات_اشارات #تهذیب #شیخ_طوسی #نسخه_خطی ____ 🌐کانال مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام 👉@mfeqhi

🌟نکات و اشارات🌟 🔰تمام نسخه‌های چاپی امالی ناقص است آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی: 🔸تمام نسخه‌هایی که از امالی شیخ طوسی چاپ شده، ناقص است. نسخه‌ای که نزد علامه مجلسی بوده است، منقولات بسیاری دارد که در نسخ دیگر نیست. امالی شیخ به جهت اهمیتی که داشت، مورد توجه علامه مجلسی بود، ولی متأسفانه برخی از منقولات بحار الانوار از این کتاب در دو نسخه‌ای که از امالی چاپ شده، نیست. 🔹فردی نسخه امالی‌ای را که مقابله کرده بودم، گرفت، ولی آن را به طور کامل و صحیح منتقل نکرد و امالی را چاپ کرد. برخی مجالس امالی ناقص است که با بازیابی می‌توان آن را تکمیل کرد. 🔸امالی شیخ، نسخ معتبرتری هم دارد؛ مانند همان نسخه‌ای که من با آن مقابله کردم. در کلمات ابن طاووس هم تعابیری هست که نشان می‌دهد امالی موجود افتادگی‌های فراوانی دارد و شاید نصف یا ثلث امالی‌ای است که شیخ تألیف کرده است. ▪️جرعه‌ای‌ از دریا، ج۴، ص ۳۵۷ #نکات_اشارات #تهذیب #شیخ_طوسی #نسخه_خطی ____ 🌐کانال مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام 👉@mfeqhi

🌟نکات و اشارات🌟 🔰فهم عُدّة الاصول آسان نیست آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی: 🔸عدّه شیخ، کتاب مهمّی است. اخیرا این کتاب در دو جلد چاپ شده، ولی کما هو حقّه تحقیق نشده است. چاپ سنگی عدّه با حاشیه ملا خلیل قزوینی، خیلی حواشی خوب و دقیقی دارد و در برخی موارد در بحث‌های کلامی هم وارد شده است. 🔹فهم عدّه آسان نیست. به یاد دارم مرحوم آقای بروجردی در بحث خبر واحد، دو روز کتاب عدّه را می‌آورد و از روی آن می‌خواند و خیلی با دقت معنا می‌کرد؛ به گونه‌ای که حس می‌کردیم فهم افراد از کلمات قدما چقدر متفاوت است. 🔸مناسب است در تحقیق کتاب عدّه، با کتب اصولیِ اهل سنتِ معاصرِ شیخ نیز مقایسه‌ای شود. یک وقت مرحوم عبدالحسین حائری در کتابخانه مجلس، نسخه خطی بزرگ و قطوری از یکی از سنّی‌های معاصر شیخ طوسی به من نشان داد و گفت علمای اهل سنّت بر این کتاب حواشی یا شروح متعددی نوشته‌اند. اینها باید در تحقیق عدّه مورد توجه قرار بگیرد. ▪️جرعه‌ای از دریا، ج ۴، ص ۳۵۸ #نکات_اشارات #تهذیب #شیخ_طوسی #نسخه_خطی ____ 🌐کانال مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام 👉@mfeqhi

🌟نکات و اشارات🌟 🔰اهمیت «مبسوط» شیخ طوسی آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی: 🔸مرحوم آقای مجتهدی تبریزی از مرحوم حاج شیخ محمد رضا اصفهانی صاحب وقایة الاذهان نقل می‌کرد که «مبسوط» شیخ کتاب تفریعی است که در شیعه سابقه نداشته و شیخ این فروع را مطابق مذاق امامیه تنظیم کرده است و ترتیب مسائل آن علی القاعده برگرفته از کتب تفریعی اهل سنت است. ▪️جرعه‌ای از دریا، ج ۴، ص ۳۵۹ #نکات_اشارات #تهذیب #شیخ_طوسی #المبسوط ____ 🌐کانال مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام 👉@mfeqhi

🔰تحلیل یک سند از تهذیب ✅ کتاب تهذیب مشتمل بر برخی سندهای پیچیده است که تحلیل آنها نیازمند دقت و تأمل اهل خبره است. یکی از این سندها عبارت است از: 👈 «الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ هِشَامٍ وَ النَّضْرِ وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ جَمِيعاً عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام». 🔆 در نگاه اول و با قطع نظر از اشکال طبقات، چهار احتمال در این سند داده می شود که به لحاظ نکات طبقاتی باید دید کدام یک از این احتمالات صحیح و کدام ناصحیح است و چه بسا همۀ احتمالات ناصحیح دانسته شود و قائل به تصحیف سند روایت شویم. چهار احتمال عبارتند از: 1️⃣ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ و الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ هِشَامٍ وَ النَّضْرِ وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام. 2️⃣ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ هِشَامٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ و الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عن النَّضْرِ وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام. 3️⃣ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ هِشَامٍ وَ النَّضْرِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ و الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عن عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام. 4️⃣ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام و الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ هِشَامٍ وَ النَّضْرِ وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام. 🔆 تحلیل این چهار سند و بحث تفصیلی را اینجا بخوانید: https://b2n.ir/t15126 #نقد_و_نظر #رجال #سند #تهذیب —------— 🔍 مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام: 👉@mfeqhi