نهج‌البلاغه #حکمت ۱۶ #شانزدهم محمد رضا رنجبر @mrranjbar4

بکوش و به خدا بسپار! حکمت ۱۶ وَ قَالَ (علیه السلام): تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ، حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ. امیر گل‌ها که رحمت خدا بر او باد، فرمود: تمامی امور تحت سلطه تقدیر الهی هستند، به‌طوری‌که گاهی حتی بهترین تدابیر و برنامه‌ریزی‌های انسان نیز می‌تواند او را به مرگ یا مشکلاتی بزرگ دچار کند. واژه‌ها: تَذِلُّ: تسلیم می‌شود، رام و خوار می‌شود. الْأُمُورُ: امور، کارها، مسائل. لِلْمَقَادِيرِ: نسبت به تقدیرها، سرنوشت‌ها، و خواست‌های الهی. حَتَّى: تا، تا اینکه، تا آنجا که. يَكُونَ: باشد، می‌شود، باشد که. الْحَتْفُ: مرگ، نابودی، بدبختی. فِي: در، در درون، در داخل. التَّدْبِيرِ: تدبیر، تدبیر کردن، برنامه‌ریزی.

شرح: تدبیر انسان و تقدیر خداوند زنبور عسل از این باغ گل به آن باغ گل می‌رود. از روی این گل برخاسته و روی آن گل دیگر می‌نشیند که چه بشود؟ که شهد بیشتری به دست آورد و برخوردارتر شود. اما در همین میان، ناگهان بادی تند می‌وزد و او را محکم به تخته‌سنگی یا دار و درختی می‌کوبد و کارش تمام می‌شود. و آمد که برخوردارتر شود، اما همان برخورداری اندک را هم از کف داد. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: بسیاری از تدبیرهای ما از همین قبیل است. با برنامه‌ریزی‌های خود، گور خود را می‌کنیم و در هلاک خود می‌کوشیم. چرا گاهی تدبیر نتیجه عکس می‌دهد؟ ندیده‌ای کسی رژیم می‌گیرد که سالم‌تر شود، اما همان رژیم، مشکلات گوارشی، کمبود ویتامین، تحلیل عضلات، کدر شدن پوست، ریزش مو، خستگی شدید و ضعف سیستم ایمنی برایش به ارمغان می‌آورد؟ یعنی همان مختصر سلامتی هم که داشت، از کف می‌دهد. زیرا تقدیر الهی چنین است. تقدیر، آزمون یا کیفر؟ تقدیر الهی گاه ریشه در آزمون دارد؛ یعنی بیماری، یک امتحان الهی می‌شود. و گاه ریشه در گناه دارد؛ یعنی کیفر و مکافات است. دانه‌ی انگور را ببین! آیا هیچ شباهتی به درخت انگور دارد؟ نه. همان‌طور که دانه‌ی انگور هیچ شباهتی به تاک ندارد، گاهی نتیجه‌ی گناه نیز هیچ شباهتی به خود گناه ندارد. اینجاست که انسان گناه می‌کند، اما در نتیجه به یک بیماری گرفتار می‌شود. ما تدبیر می‌کنیم، اما حرف آخر را تقدیر می‌زند در این عالم، ما تدبیر می‌کنیم و خداوند تقدیر. اما حرف اول و آخر را تقدیر می‌زند. و تو نگو پس چرا تدبیر کنیم؟ ببین، تدبیر مثل کار کشاورز است. زمین را شخم می‌زند و بذر خود را می‌کارد، اما رشد محصول به عواملی مثل باران، آفات، شرایط جوی و خواست الهی بستگی دارد. ماجرای تاریخی این حکمت محمد بن جریر طبری شیعی در کتاب دلائل الإمامة آورده است: در زمان خلیفه‌ی دوم، اعراب به ایران حمله کردند و سلسله‌ی ساسانیان را از پا درآوردند. یزدگرد سوم، پادشاه وقت، پا به فرار گذاشت. زنان بسیاری به اسارت رفتند و به مدینه آورده شدند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «پیشنهاد من آزادی این زنان است.» و بنی‌هاشم هم گفتند: «همان که علی می‌گوید.» خلیفه‌ی دوم نیز ناگزیر همان را پذیرفت و زنان آزاد شدند. ازدواج شهربانو با حسین بن علی علیه‌السلام بعد از آزادی، برخی از مسلمانان از امیرالمؤمنین پرسیدند: «آیا ما می‌توانیم با این زنان ازدواج کنیم؟» حضرت فرمود: «شرط، رضایت خود آنان است. اگر راضی به ازدواج باشند، هیچ اشکالی ندارد.» در میان این زنان، دختری بود در اوج وقار و آرامش. او دختر یزدگرد سوم بود و بسیار خواهان داشت. امیرالمؤمنین از او پرسید: «آیا مایل به ماندن در این شهر و ازدواج با یکی از این جوانان هستی؟» او سکوت کرد. حضرت فرمود: «راضی است.» خلیفه‌ی دوم پرسید: «از کجا فهمیدید؟ او که چیزی نگفت!» امیرالمؤمنین به نقل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «دختران باحیا، سکوتشان علامت رضاست.» بعد حضرت از او پرسید: «با کدام‌یک از این جوانان مایل به ازدواج هستی؟» او هیچ کدام را نپسندید را نپسندید، جز یک نفر! جوانی که گوشه‌ای ایستاده بود، بی‌توجه به صف طالبان. و او حسین بن علی علیه‌السلام بود! شهربانو؛ ملکه‌ی حسین علیه‌السلام حضرت پرسید: «نامت چیست؟» گفت: «شاه‌زنان.» فرمود: «نه! روی این زمین، زیر این گنبد نیلگون، تنها یکی است که شاه زنان است، و او مادر همین جوانی است که تو خواهان ازدواج با او هستی! او سرور زنان عالم است. اما تو، شهربانو هستی؛ یعنی بانوی ملک و مملکت، و این یعنی حسین سلطان عالم است، سلطان عشق، و تو ملکه‌ی روزگاران!» پند یزدگرد سوم و تأیید امیرالمؤمنین آنگاه حضرت فرمود: «از پدرت سخنی به یاد داری؟» گفت: «بله! پدرم می‌گفت:» إِذَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ ذَلَّتِ الْمَطَامِعُ دُونَهُ «وقتی خداوند بر کاری غالب شود، تمام آرزوها به خاک می‌نشینند.» حضرت فرمود: «دیگر چه گفت؟» گفت پدرم می‌گفت: إِذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ كَانَ الْحَتْفُ فِي الْحِيلَةِ «هرگاه عمر آدمی سپری شود، هلاک در چاره‌اندیشی است.» امیرالمؤمنین فرمود: «پدرت چه زیبا سخنی گفته است!»

نگین‌تراشی امام علیه‌السلام بر سخن یزدگردسوم امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «ما أحسنَ ما قالَ أبوك!» «پدرت چه زیبا سخنی گفته است!» اینجا بود که امام علیه‌السلام همین سخن یزدگرد سوم را گرفت و آن را همچون نگین‌تراشی ماهرانه، تراشید و صیقل داد و از آن، نگینی درخشان ساخت. درست همان کاری که حافظ گاهی با شاعران دیگر، همچون سعدی، کرد. سعدی گفته بود: «ارادت نداری، سعادت مجوی به چوگان خدمت توان برد گوی» حافظ همین مضمون را گرفت، اما ببین چگونه آن را جلا داد: «طفیل هستی عشقند آدمی و پری ارادتی بنما تا سعادتی ببری» سعدی سخنی محکم و مستقیم گفت، اما اگر دقت کنی، به حالتی جدی و حتی دستوری شباهت دارد، گویی تاجری که با عصبانیت به مشتری خود بگوید: «پول نداری؟ پس از جنس هم خبری نیست!» اما حافظ، همان مفهوم را با لطافت و نرمی بیان کرد، به گونه‌ای که تنها می‌توان آن را با عشق و ملایمت ادا کرد. هنر فشرده‌سازی حکمت توسط امیرالمؤمنین یزدگرد سوم گفته بود: «إِذَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ ذَلَّتِ الْمَطَامِعُ دُونَهُ» «هرگاه خداوند بر کاری چیره شود، همه‌ی آرزوها در برابر آن به خاک می‌نشینند.» امام علیه‌السلام همین معنا را در سه کلمه خلاصه کرد و فرمود: «تَذِلُّ الأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ» یزدگرد همچنین گفته بود: «إِذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ، كَانَ الْحَتْفُ فِي الْحِيلَةِ» «وقتی مهلت عمر به پایان برسد، مرگ در همان چاره‌اندیشی نهفته است.» امام علیه‌السلام این را نیز در عبارتی کوتاه‌تر و پرمغز فرمود: «حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ» تصعید و تهوین در کلام امام علیه‌السلام اهل ادب می‌دانند که در سخن، شگردهایی وجود دارد که تأثیر آن را دوچندان می‌کند. این شگردها در زبان فارسی «آرایه» و در عربی «صنعت» نامیده می‌شوند. یکی از این صناعات، «تصعید و تهوین» است؛ یعنی اوج و فرود در سخن، متناسب با مضمون و محتوای آن. در سخن امام علیه‌السلام، این صنعت به‌زیبایی دیده می‌شود. خداوند در جایگاهی بلند است، پس تقدیرات او نیز اوج دارند. اما انسان در جایگاهی پایین است، پس تدبیرات او نیز فرود دارند. از این رو امام علیه‌السلام وقتی از مقدرات الهی سخن می‌گوید، از واژه‌ای استفاده می‌کند که اوج دارد: «تَذِلُّ الأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ» گویی کبوتری که پس از چند قدم، از زمین بلند می‌شود و به اوج می‌رود. اما در فراز بعد، که مربوط به تدبیر انسان است، فرمود: «حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ» این‌بار کلام فرود دارد، گویی کبوتری که پاورچین‌پاورچین روی زمین، به سمت یک سراشیبی حرکت می‌کند. رمز و راز این حکمت الهی کلام امام علیه‌السلام بیانگر حقیقتی ژرف است: او می‌گوید:«تمامی امور بشر در برابر تقدیرات خداوند، رام و خاضع هستند.» «وقتی خدا بخواهد، حتی غیرممکن نیز ممکن می‌شود. اما اگر نخواهد، هرگز واقع نخواهد شد.» «تقدیرات الهی چنان قدرتی دارند که اگر مرگ و هلاک کسی را بخواهند، همان را در تدبیر او قرار می‌دهند.» به‌عبارت‌دیگر، گاهی انسان چنان تدبیر می‌کند که همان تدبیر، او را به سمت تقدیر محتوم خود سوق می‌دهد! نمونه‌ای از طبیعت: رود و دریا رودی را تصور کن که با شتاب، مسیر خود را طی می‌کند. پیچ‌وخم‌ها، سنگ‌ها و موانع در برابرش قرار دارند، اما او می‌خواهد راه خود را بیابد. رود، همان تدبیر انسان است. اما مقصد رود، جایی جز دریا نیست، همان‌جا که از ابتدا برای آن مقدر شده است. دریا، همان تقدیر الهی است. هرچقدر هم رود مسیرش را تغییر دهد، در نهایت در آغوش دریا جای خواهد گرفت. نتیجه‌گیری: در این جهان، ما تدبیر می‌کنیم و خداوند تقدیر. اما حرف آخر را تقدیر الهی می‌زند. گاه می‌خواهیم سالم‌تر شویم، اما تدبیر ما نتیجه‌ی عکس می‌دهد، زیرا قدرت الهی چنان است که تقدیر خود را در تدبیر ما قرار می‌دهد. این حقیقت را باید پذیرفت، اما نباید دست از تلاش کشید، چراکه حتی اگر سعی ما به نتیجه‌ی مطلوب نرسد، بی‌ثمر نخواهد بود. برای پیاده‌سازی این حکمت در زندگی: ۱. بر خدا توکل کن، اما دست از تدبیر برندار. ۲. بدان که نتیجه‌ی کارها، همیشه مطابق خواسته‌ی تو نخواهد بود. ۳. اگر تدبیرت نتیجه‌ی مطلوب نداد، ناامید نشو؛ چون تلاشت پاداش خود را دارد. ۴. در برابر تقدیر الهی، تسلیم و راضی باش، اما در حد توان بکوش. ۵. از سختی‌های زندگی، درس بگیر و بدان که هر رخدادی، هدفی در پس خود دارد. ۶. هرگز مغرور نشو؛ چون تدبیر تو به‌تنهایی ضامن موفقیت نیست. ۷. به یاد داشته باش که آنچه برایت رخ می‌دهد، در نهایت همان است که خداوند مقدر کرده است.

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و پنجم #شمس #لیل #صفحه- ۵۹۵ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و پنجم #شمس #لیل #صفحه- ۵۹۵ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و ششم #ضحی #شرح #صفحه- ۵۹۶ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و ششم #ضحی #شرح #صفحه- ۵۹۶ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و هفتم #تین #علق #صفحه- ۵۹۷ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و هفتم #تین #علق #صفحه- ۵۹۷ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و هشتم #قدر #بینه #صفحه- ۵۹۸ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3

☘ محمدرضا رنجبر 🌒 شب پانصد و نود و هشتم #قدر #بینه #صفحه- ۵۹۸ ✅ ترجمه صوتی و تصویری ، کاری است از موسسه پیامبر  مهر و رحمت @mrranjbar3