پرسش: تکبر چه حالتی هست و چرا بعضی از افراد دچار تکبر می‌شوند؟ پاسخ: یکی از رذایل مهم اخلاقی که ‌ام‌الفساد و ریشه سایر مفاسد اخلاقی است تکبر است. تکبّر در لغت به معنای خودبرتربینی و بزرگی فروختن به دیگران است. (1) و در اصطلاح اخلاق، تکبّر بدین معنا است که آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و معتقد شود که بر غیر، برتری و رجحان دارد و دیگری را کوچک شمارد. (2) بنابراین در تکبر نوعی مقایسه کردن خود با دیگران وجود دارد. در بیشتر موارد تکبر جایی اتفاق می‌افتد که انسان، صاحب فضیلت و برتری مادی و معنوی است و در این حالت، شخص نسبت به آنچه خداوند از رزق مادی و معنوی نصیبش کرده شکرگزار و متواضع نبوده و به خاطر دارا بودن آن فضیلت، خود را برتر از دیگران می‌داند. فضائلی همچون علم، اعمال و رفتار نیک و یا برتری‌های ظاهری همچون اصل و نسب و حسب، جمال و زیبایی و حسن ظاهر، داشتن مال و ثروت فراوان و یا قدرت و نیروی جسمانی و مقام و منصب و موقعیت‌های سیاسی و اجتماعی همه و همه ازجمله مواردی است که می‌تواند در ایجاد تکبر در شخص مؤثر باشد. وقتی انسان به جایگاه و شأن واقعی و حقیقی خود پی نبرده نباشد و امتیاز خود به‌عنوان خلیفه‌الله بودن در زمین را ارزش ننهد، به دنبال کسب ارزش از امتیازات مادی و معنوی در زندگی است تا بدین‌وسیله آن امور را ابزاری برای خودبرتربینی بکار گیرد. تکبر، قدرت و نیروی تواضع در انسان را تقلیل داده تا جایی که حتی به انسان اجازه نمی‌دهد که در برابر حق تسلیم گردد. بنابراین انسان برای از بین بردن تکبر در وجود خویش باید به وجود خودش نگاهی اندازد و سرآغاز و سرانجام خود را نیک بنگرد تا بدین‌وسیله به ناچیز بودنش یقین پیدا نماید. همان‌گونه که در روایت آمده است: «عَجِبْتُ لِابْنِ آدَمَ أَوَّلُهُ نُطْفَةٌ وَ آخِرُهُ جِیفَةٌ وَ هُوَ قَائِمٌ بَیْنَهُمَا وِعَاءً لِلْغَائِطِ ثُمَّ یَتَکَبَّرُ»(3) «از فرزند آدم تعجب می‌کنم که آغاز او نطفه [بدبو] و آخرش مردار [گندیده] و وسط آن دو، ظرفی برای مدفوع است؛ بااین‌حال، تکبر می‌ورزد!» انسان می‌تواند با ابراز بندگی و تعبد در برابر خداوند و مخصوصاً از طریق نماز و همچنین سجده کردن بسیار و نهادن بالاترین عضو از بدن یعنی پیشانی بر خاک در کاهش تکبر و خودبرتربینی گام بردارد. پی‌نوشت‌ها: 1. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‌5، ص 126 2. فیض کاشانی، المحجة البیضاء ج 6، ص 233 3. الشیخ الحر العاملی، وسائل الشیعة،، ج 1، ص 235 #کارشناس_اخلاق #تکبر @pasokhsara