#شرح_عبارت در سوّمين دستور که در واقع تأکيدى است بر دستورهاى پيشين مى فرمايد: «همچون سنگ دلان دوران جاهليّت نباشيد که نه آگاهى از دين داشتند و نه به دستورات الهى مى انديشيدند» (وَ لاَ تَکُونُوا کَجُفَاةِ الْجَاهِلِيَّةِ: لاَ فِي الدِّينِ يَتَفَقَّهُونَ، وَ لاَ عَنِ اللهِ يَعْقِلُونَ). آرى، افراد نادان که نه تربيت دينى يافته اند و نه عقل و خرد خويش را به کار گرفته اند مردمى خشن و بى انصاف و بى ادب و در مجموع براى جامعه مشکل آفرين مى باشند; نه به صغير رحم مى کنند و نه از کبير پند مى پذيرند. سپس امام(عليه السلام) اين گروه را با ذکرمثالى کاملا معرفى مى کند و مى فرمايد: «مبادا همچون تخم (افعى) در محل تخم گذارى پرندگان باشيد که شکستن آن گناه است (زيرا گمان مى رود تخم پرنده باشد) ولى جوجه آن شرّ و زيانبار است (چون در حقيقت، تخم افعى است)» اشاره به اين که نکند در عين اين که ظاهر شما اسلام است باطنتان همچون جفات و سنگ دلان دوران جاهليّت باشد و افراد صالح در طرز برخورد با شما گرفتار شک و ترديد شوند. اگر معامله صدق و امانت اسلامى کنند مى ترسند باطن، بوى نفاق جاهليّت دهد و اگر برخوردى همچون برخورد با منافقان داشته باشند از آن بيم دارند که باطن شما باطن نيکان و پاکان باشد. معروف است که شترمرغ و همچنين مرغ سنگ خواره (مرغى که در بيابان ها زندگى مى کند و با منقار خود سنگ ها را مى شکند) رمل هاى بيابان را کنار مى زند و در آن تخم مى گذارد و نيز افعى ها و مارها در چنين جاهايى تخم گذارى مى کنند; از اين رو هنگامى که انسان با چنين تخم هايى در بيابان رو به رو مى شود، نمى داند تخم مار افعى است يا تخم سنگ خواره و شترمرغ و در طرز رفتار با آن گرفتار شک و ترديد مى شود يا به تعبير ديگر: انسان خشن و سنگ دل صورتش صورت انسان است و درونش مملوّ از شرّ و فساد ; همچون تخم هايى که صورتش تخم پرندگان است و درونش افعى خطرناک. امام(عليه السلام) با اين تشبيه جالب و کم نظير، مشکلات زندگى با افراد منافق را ترسيم فرموده است. #شرح_خطبه۱۶۶

#شرح_عبارت امام در آغاز اين خطبه گروهى از خاصّان درگاه پروردگار را نام مى برد که اجمالا مأموريت مهمّى بر دوش دارند و مى گويد: هان! پدر و مادرم فدايشان باد! قرائن متعدّد نشان مى دهد که منظور از آن، حضرت مهدى و ياران خاص اوست، زيرا امام بعد از اين جمله از حوادث سخت و دردناکى خبر مى دهد که انسان را به ياد علائم آخرالزمان و ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) مى اندازد. سپس امام پيش گوييهايى از حوادث آينده دردناکى دارد که در انتظار مردم است. ...ذَاكَ حَيْثُ يَكُونُ الْمُعْطَى أَعْظَمَ أَجْراً مِنَ الْمُعْطِي امام(عليه السلام) در اين بخش از خطبه، قبل از هر چيز مسئله حلال و حرام اموال را يادآور مى شود، زيرا سرنوشت مادى و معنوى جامعه ها به آن بستگى دارد، مى فرمايد: به قدرى اموال آلوده و حرام و غصب و رشوه و تقلب در جامعه زياد مى شود که به دست آوردن يک درهم حلال از تحمل ضربه شمشير در يک جنگ مشکل تر مى شود و به همين دليل آنهايى که انفاق در راه خدا مى کنند کمتر مشمول اجر و پاداش الهى مى شوند، چون مى دانند که اموالشان پاک نيست; ولى گيرندگان که از اين معنا باخبر نيستند يا مى دانند ولى به حکم اضطرار، آن مال مشکوک يا حرام را مى گيرند، مسئوليتى در پيشگاه خدا ندارند و اجر و پاداششان بيشتر است در حالى که در يک جامعه سالم مطابق حديث معروف: «اِنَّ الْيَدَ الْعُلْيا خَيْرُ مِنَ الْيَدِ السُّفْلى; دست بالا (دهنده) بهتر از دست پايين (گيرنده) است» قضيه بر عکس است يعنى معطى (دهنده) اجرش بيشتر از معطى (گيرنده) است. #شرح_خطبه۱۸۷

#شرح_خطبه۱۸۷ امام مى افزايد: «هرگز از اطراف پيشواى خود پراکنده نشويد که سرانجام، خويشتن را به موجب اعمال خود نکوهش خواهيد کرد، خود را در آتش فتنه اى که در پيش است نيفکنيد و از مسير آن دورى گزينيد. وسط راه را براى عبور آن، باز گذاريد». اين سخن اشاره به آن است که اگر مردم با فتنه ها همکارى نکنند و نه تنها وارد فتنه نشوند، بلکه از آن دورى گزينند و راه را براى عبور آن باز بگذارند، ضايعاتش بسيار کمتر است; درست مانند سيلاب عظيمى که مردم توانايى بر کنترل آن ندارند; ولى اگر راه آن را باز گذارند که به درّه ها و دشت ها سرازير شود ضايعاتش کمتر از آن است که وارد آن شوند و در درون آن قرار گيرند. گاهی موج فتنه به قدرى قوى است که مؤمنان اگر بخواهند با آن به مقابله برخيزند نابود مى شوند و غير آنها که خود را کنار مى کشند سالم مى مانند. در چنين مواردى نبايد نيروها را بيهوده از دست داد، بلکه بايد آنها را حفظ کرد و منتظر فرصت مناسب بود. اين همان چيزى است که فلسفه اصلى تقيّه را در مسائل دينى و اجتماعى و سياسى تشکيل مى دهد، حفظ نيروها و انتظار فرصت. بديهى است اقدامات نسنجيده، نتيجه اى جز هدر دادن نيروها و از بين بردن فرصتهاى آينده ندارد. فلسفه نهى از قيامها در عصر امامان معصوم نيز همين است و اين در واقع شاخه اى از شاخه هاى تقيّه است; تقيّه اى که فلسفه اش حفظ نيروها براى استفاده از فرصت مناسب است. امام اميرالمؤمنين(عليه السلام) با اينکه شجاع ترين فرد امت و از مبارزان صف اوّل درمقابل دشمنان اسلام بود در خطبه بالا به نکته دقيقى که گفته شد توجه مى دهد و بر آن تأکيد مى کند.