#یادداشت
#ام_البنین
🛑 ماخذ تاریخ وفات حضرت ام البنین (ع) چیست؟
✍ #محمدصادق_ابوالحسنی
1⃣ چنانکه در تقویم‌های رایج می‌بینید، روز ۱۳ جمادی الآخره، به عنوان روز وفات حضرت ام‌البنین (علیها سلام)؛ مام بزرگوار حضرت ابوالفضل العباس (علیه‌السلام) به ثبت رسیده است.
اما به راستی این مناسبت بر اساس چه منبع تاریخی اعلام گردیده است؟ (بحث ما تاریخ این ماجراست؛ نه سبب واقعه "شهادت یا غیر شهادت")
2⃣ شوربختانه داده‌های تاریخی محدودی از این بزرگ بانوی اسلام، در دست داریم و در این عرصه با نوعی فقر تاریخی روبرییم؛ به عنوان نمونه می‌توان به فقدان منابع درباره تاریخ زندگی ایشان، قبل از ازدواج با امیرالمومنین (ع) و یا فقدان تاریخ دقیق ولادت و جزئیات ارتحالِ آن حضرت اشاره کرد.
3⃣ در خصوص تاریخ ارتحال آن بزرگ بانو - تا جایی که راقم سطور اطلاع دارد - بیشتر این مسئله تحت تاثیر کتاب مرحوم آقای مهدی سویج خطیب، رواج یافته است. کتاب ایشان "ام البنین، سیده نساء العرب؛ دراسه و ترجمه و تحلیل" (مطبعه القضاء، النجف، ۱۹۶۷م) نام دارد. مرحوم سویج بخشی از کتاب خویش را به همین بحث "وفاتها و موضع قبرها" اختصاص داده و می‌نویسد: تا سالها هر کس از من می‌پرسید که تاریخ وفات حضرت ام البنین (ع) چه زمانی است، بی‌درنگ می‌گفتم: در منابع تاریخی، روز یا سال دقیق وفات آن حضرت را نیافتم.
تا اینکه روزی به یک نسخه خطی دست یافتم که قدیمی بود و در آن هنگام دیدم نویسنده، تاریخ وفات حضرت ام البنین (ع) را پس از قصیده‌ای درباره حدیث کساء ذکر کرده است.
نسخه خطی مزبور، کتاب کنز المطالب اثر علامه سید محمدباقر القراباغی الهمدانی ره بود و تاریخ خط آن به سال ۱۳۲۱ ه.ق باز می‌گشت.
دیدم در صفحه ۸۷ این نسخه خطی آمده است:
"به درستی که فاطمه ام البنین کلابیه، چندی پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام درگذشت و در بقیع نزدیک مزار حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها مدفون گردید. در کتاب «اختیارات» از اعمش مرقوم است که: روز سیزدهم جمادی الثانی که مصادف با روز جمعه بود، نزد امام زین العابدین علیه السلام بودم که ناگهان جناب فضل بن عباس علیهما السلام وارد شد و در حالی که گریه می‌کرد گفت: جده‌ام حضرت ام البنين علیها السلام از دنیا رفت"... در حاشیه وقایع الشهور بیرجندی نیز همین تاریخ بود. (ترجمه از کتاب ام البنین؛ مهدی سویج خطیب، ص۸۶-۸۷)
البته این گزارش عاری از نقد و انتقاد نمانده است.
4⃣ آثاری که در دهه‌های اخیر درباره حضرت ام البنین (س) نگارش یافته، بیشتر تاریخ وفات آن حضرت را تحت تاثیر همین گزارش منعکس کرده‌اند؛ از کتاب ستاره مدینه (از مرحوم ربانی خلخالی) و نیز الدرجات الرفیعة فی وقایع الشیعة (رفیع الدین رفیعی) بگیر تا مدخل ام البنین در دانشنامه حج و حرمین (از دکتر سامانی).
البته دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد که مجموعا، سه قول را پیش دید، می‌نهد:
□ اول: ۱۳ جمادى الآخرة سال 64 قمری که همان قول رایج است. (یا همان روز از سال 70ق)
□ دوم: ۳ جمادى الآخرة سنة 61 ق (ر.ک: کتاب: اُمّهات الأئمة المعصومين عليهم السلام؛ الدكتور سيد حسين الموسوی الصافي،ج1/ص295).
□ سوم: دیدگاه کسانی که اجمالا ارتحال حضرت را پس از شهادت سیدالشهدا (ع) می‌دانند ولی روز و سال خاص آن هنوز برایشان قطعی نشده؛ چنانکه شیخ محمد سند گوید: الذي وقفنا عليه أنها كانت بعد شهادة سيد الشهداء دون السنة التفصيلية لوفاتها (س).(ر.ک: خلاصة معرفية؛ الشيخ محمد السند، اعداد: ابراهیم حسین البغدادی، ج1، ص 228).
نکته: با توجه به اینکه نسل حضرت عباس (ع) تنها از سوی فرزندش عبیدالله امتداد یافته و برادر دیگرشان چندان عمر نکرده، اگر کسی قول اول (گزارش مرحوم سویج) را برگزیند، طبعاً به زنده‌بودن فضل فرزند حضرت عباس (ع) در زمان رحیل حضرت ام البنین (ع) قائل می‌شود.
5⃣ نکته پایانی: نگارنده ضمن اینکه بر اهمیت مباحث تاریخی در فضایی آرام و بدور از هیاهو تاکید دارد ولی دلسوزانه تذکر می‌دهد: مبادا پرداختن به یک سلسله موشکافی‌های تاریخی در مناسبت‌های مذهبی، ما را به خوارداشت شعائر مذهبی و برخورد تحقیرآمیز و شکننده با متوسلین و برگزارکنندگان مجالس اهل بیت (ع) بکشاند. بویژه بخواهیم مثلاً مناسبت‌هایی که به عنوان اندوهیاد حضرت معصومه و ام البنین علیهماالسلام، معروف شده و مردم با خلوص و صفای ویژه به ایشان عرض ادب می‌کنند را به جدل و تسویه حساب و تخطئه یکدیگر تبدیل کنیم. بیایید ضمن دقت‌ورزی تاریخی، از فرصت پیش آمده دست کم به عنوان روز بزرگداشت بهره گیریم و از این حواشی به سوی متن زندگی حضرت ام البنین (ع) حرکت کنیم وبه این سوال جدی بپردازیم:
به راستی رمز موفقیت حضرت ام البنین (س) در تربیت سربازان امام زمان عصر خویش چیست و چگونه در پرورش الگوهای والای تولّی و تبرّی نقش آفرید؛ به نحوی که در عرصه برائت، عباس‌پروری کرد و والاترین حمایت را از امامت و ولایت انجام داد.
#مرور_تاریخ
#ام_البنین
🔺درباره مادر حضرت عباس علیه السلام
✍دکتر مصطفی صادقی کاشانی
📆 هر سال به مناسبت وفات جناب ام‌البنین سلام الله علیها مادر چهار شهید کربلا: #ابوالفضل العباس، جعفر، عبدالله و عثمان فرزندان #امیرالمؤمنین، مطالبی منتشر می‌شود که برخی جدید است.
📌نباید از نظر دور داشت که درباره این بانو در منابع معتبر آگاهی‌های زیادی در دست نیست.
✅ آنچه منابع کهن و متقدم درباره او گفته‌اند عبارت است از:
1️⃣ درخواست #علی(ع) از برادرش عقیل برای یافتن همسری از قبیله شجاع؛
2️⃣ ذکر اشعار کودکانه برای #عباس و پناه دادن او به خدای واحد؛
3️⃣ هم‌قبیله بودن او با شمر و امان دادن شمر به فرزندان او در #کربلا و ردّ امان از سوی آنان؛
4️⃣ نسل امیرمؤمنان بعد از #فاطمه(س) از این بانو بوده و عباسی‌ها در تاریخ حدیث و سیاست (غیر از بنی‌عباس) مشهورند؛
5️⃣ صبر و شکیبایی این بانو در شهادت چهار فرزند جوان؛
6️⃣ عزاداری او در بقیع برای شهدای کربلا و تأثیرگذاری بر #مروان بن حکم.
⏺ و مهمتر از همه جایگاه این بانو در تربیت فرزندی است که امام زمان و حجت خدا #حسین بن علی(ع) او را با عبارت «بنفسی انت» خطاب می‌کند.
❌ مطالبی که در پوستر بالا آمده هر چند در فضای مجازی بسیار منتشر شده؛ اما درست نیست و در آدرس‌های ذیل آن یافت نشد.
♡ ㅤ ❍ㅤ ⎙ㅤ ⌲
ˡᶦᵏᵉ ᶜᵒᵐᵐᵉⁿᵗ ˢᵃᵛᵉ ˢʰᵃʳᵉ
┅┅❅❈❅┅┅
🔸انجمن علمی تاریخ و تمدن اسلامی
🆔 @r_kh_tarikh
🌐 www.r-kh-tarikh.rzb.ir