✅فاصله‌ی فقه موجود با فقه حکومتی و تمدنی ✔️استاد سیدمحمدصادق علم‌الهدی #سید_محمدصادق_علم_الهدی #فقه_ناکارآمد #فقه_سنتی #فقه_تمدنی #فقه_حکومتی @rahjoo_213

✅فاصله‌ی فقه موجود با فقه حکومتی و تمدنی 💢گزیده‌ای از مصاحبه‌ی سید محمدصادق علم الهدی با شبکه تخصّصی اجتهاد پیرامون «فقه تمدّنی»: 🔸 تمدن یا مدنیت ... به معنای شکل‌گیری یک سامانهٔ نظام‌مند زیستی در بین جمعی از ابناء بشر در مقطعی از تاریخ است... به نظر من، یک تمدن معمولاً در پنج زمینه باید نمود داشته باشد ... 🔹 عوامل متعدّدی راه شناخت قطعی احکام واقعی را در معظم مسائل بسته است و موانعی را فراروی محققین مسلمان برای معرفت واقع فقه پدید آورده و آنان را به طرح نظریاتی برای برون‌رفت از این معضل واداشته است. در بین اهل‌سنت، نظریه تصویب با مسالک مختلف آن طرح شد و در میان شیعیان در آخرین تحولات علمی، نظریهٔ حکم ظاهری مطرح گردید. 🔸 در نظریه حکم ظاهری، فقیه در عین حال که می‌پذیرد قادر نیست به حکم واقعی دست پیدا کند، خلأ معرفتی خود را براساس امارات ظنی و در صورت فقدان آن‌ها، بر پایهٔ اصول‌ عملیه پر می‌کند. ازاین‌رو، بین فقه مبتنی بر احکام واقعی و فقه موجود که مبتنی بر احکام ظاهری (به معنای عامش که شامل مؤدای امارات نیز می‌شود ) است، فاصله افتاده است. 🔹رویکرد فقه ظاهری موجود، اخروی است و تحصیل حجت و تبرئه ذمّه مکلف در قبال عقاب آخرت را با غض نظر از تبعات اجتماعی و آثار دنیوی مدّ نظر دارد. مثلاً وقتی اصولی می‌گوید خبر ثقه یا استصحاب حجت است، مرادش چیزی جز منجزیت و معذریت نیست که به عالم آخرت مربوط می‌شود و به هیچ عنوان در مقابل آثار دنیوی و وضعی، خود را موظف و متعهّد نمی‌داند. 🔸 اما شما از تمدن‌سازی براساس احکام فقهی سخن به میان آورده‌اید که یک اثر وضعی و دنیوی محسوب می‌شود. طبیعتاً با آن نگاه آخرت‌محور که البته در جای خودش درست است، نمی‌شود توقع یک تحول تضمین‌شدهٔ دنیوی را داشت. چون با ادلهٔ صرفاً تنجیزی و تعذیری، نه تضمینی راجع به حکومت وجود دارد و نه راجع به تمدّن. 🔹توضیح اینکه: به اعتقاد امامیه، فقه اسلام به تبع مصالح و مفاسد واقعی و برای عینیت بخشیدن به آن‌ها تشریع شده است، اما این ملاکات تمدن‌ساز صرفاً در احکام واقعی لوح محفوظی تضمین شده است و شکی نیست که فقه موجود ـ که عمدتاً مبتنی بر امارات ظنی غیر ایمن از خطا و یا اصول تعبدی غیر ناظر به واقع احکام است ـ با فقه مبتنی بر احکام واقعی تفاوت دارد و به اعتراف همهٔ اصولیون، لزوماً آثار وضعی و خواص ملاکی را به دنبال ندارد و همین باعث می‌شود که اذعان کنیم فقه موجود آثار وضعی این‌ جهانی را مثل ساختن تمدن پیشرفتهٔ بشری تضمین نمی‌کند. فاصله فقه تمدّن ساز با فقه موجود، فاصله فقه واقعی با فقه ظاهری است. 🔸به عنوان مثال: وقتی اماره‌ای مثل بینه،یا اصلی مثل استصحاب حکم کند ظرفی که در برابر شماست حاوی سرکه است و نه خمر، طبق فتوای همه فقها، نوشیدن آن جایز است. حالا اگر در واقع خمر بود، احدی ادعا نکرده که به جهت قیام حجّت شرعی، دیگر آن آثار وضعی و طبیعی خمر دامن‌گیر مکلّف نخواهد شد و مثلاً عقلش زایل نمی‌شود. 🔹فقیهی که خبر ثقه را ـ فارغ از این‌که محتوایش چیست و فقط به این جهت که نوعاً مفید ظن است – حجت قلمداد می‌کند، نباید توقع آثار نیک وضعی و دنیوی داشته باشد. اداره‌ی فقهی جامعه با این روش معلوم نیست انتهایش به کجا ختم می‌شود و چه تبعاتی را به دنبال دارد؛ زیرا اعتماد بر ظنون نوعی، موجب افزایش ریسک خطا می‌شود. از این رو باید مناط حجیت را ـ خصوصاً در مواردی که امکان شناخت اغراض شارع میسور است ـ ظن شخصی بلکه اطمینان شخصی به حکم واقعی دانست. 🔸برای حلّ این معضل در کشف احکامی که از آنها، توقّع آثار وضعی و دنیوی می‌رود، شاید لازم باشد فقیه به جای اجتهاد بر اساس حجج ظاهری نوعی و اعتماد بر اصول‌عملیه، تکاپوی بیشتری در راستای کشف احکام واقعی به خرج بدهد. اگر در مسائل کلان جامعه، به حکم لایتغیر دین اطمینان یافت، فتوا دهد و مؤمنین نیز موظّف به تمکین هستند؛ و در غیر این صورت، به جای آنکه قضیه را مثلاً به استصحاب ختم کند و کلاً فضا را ببندد، راه را باز گذارد و معضل را به خرد جمعی اهالی تخصّص و تعهّد وانهد تا به سبک و سیره عقلا در مورد آن اعمال‌نظر کنند. 🔹رویکردی فقه ما، فردگرایی است. ما نگاه اجتماعی و کلان به مسائل اجتماعی نداریم. 🔸 پرداختن به این مقولات برای یک فقه‌پژوه، کم‌خطر و بی‌هزینه نیست. فقیه اگر همان مقولات سنتی را دنبال کند، بلاشک مورد ارج و احترام است، اما اگر وارد این میدان‌ها دشوار شود، افق ایمنی در برابر خود نمی‌بیند. #سید_محمدصادق_علم_الهدی #فقه_ناکارآمد #فقه_سنتی #فقه_تمدنی #فقه_حکومتی @rahjoo_213