💢اشكال مسائل ماوراء الطبيعى در مرحله تصور است نه در مرحله تصديق، يعنى عمده اين است كه ذهن بتواند تصور صحيحى از آن معانى پيدا كند، و پس از آنكه چنين توفيقى يافت تصديق كردن آنها بسى آسان است/ فهم و درک مسائل فلسفی، نیازمند اندیشه ای به وسعت اقیانوس و قریحه ای به لطافت نسیم است.
🔰استاد شهید مطهری
♻️♻️♻️♻️♻️
🔸محدود بودن مفاهيم الفاظ و كلمات از يك طرف، و انس اذهان به مفاهيم حسى و مادى از طرف ديگر، كار تفكر و تعمق در مسائل ماوراء الطبيعى را دشوار مى سازد. ذهن براى اينكه آماده تفكرات ماوراء الطبيعى بشود مراحلى از تجريد بايد طى نمايد.
🔸حقيقت اين است كه مفهوم «سهل و ممتنع» در مورد مسائل الهى بيش از هر مورد ديگر صدق مى كند و اين خود رازى دارد كه به پيوند اين مسائل با فطرت آدمى از يك طرف و با عقل و انديشه او از طرف ديگر مربوط است.
🔸راه عقل بر خلاف راه دل سر و كارش با مفاهيم و تصورات و الفاظ و كلمات است و همين جهت كار را دشوار مى سازد، زيرا معانى ماوراء الطبيعى را در محدوده مفاهيم و تصورات عادى وارد كردن و در قالب الفاظ و كلمات جا دادن كارى شبيه دريا را در كوزه ريختن است:
🔹معانى هرگز اندر حرف نايد
🔹كه بحر بيكران در ظرف نايد
🔸و يا چيزى شبيه اندام بزرگ را با جامه كوچك پوشيدن است:
🔹الا انّ ثوبا خيط من نسج تسعة
🔹و عشرين حرفا عن معاليه قاصر
🔸بدون شك معانى و مفاهيم حكمت الهى آنگاه كه بخواهد در سطح تعقلات فلسفى ظاهر گردد يك ظرفيت ذهنى و گنجايش فكرى خاصى را ايجاب مى كند كه با ظرفيت ادبى يا فنى يا طبيعى يا رياضى كاملا متفاوت است، يعنى ذهن بايد در يك بعد و جهت خاص وسعت يابد تا ظرفيت اين گونه انديشه ها را پيدا كند.
🔸اين است كه محققان همواره از لزوم «لطف قريحه» دم مى زنند و در عين اعتراف به فطرى بودن و عمومى بودن مسأله خدا، مى گويند:
🔹«جلّ جناب الحقّ عن ان يكون شريعة لكلّ وارد او يطّلع عليه الّا واحد بعد واحد.»
🔸مى گويند- و درست مى گويند- اشكال مسائل ماوراء الطبيعى در مرحله تصور است نه در مرحله تصديق، يعنى عمده اين است كه ذهن بتواند تصور صحيحى از آن معانى پيدا كند، و پس از آنكه چنين توفيقى يافت تصديق كردن آنها بسى آسان است بر خلاف ساير علوم كه تصور معانى و مفاهيم آنها آسان است و هر مشكلى هست در مرحله تصديق و اثبات است.
🔸و هم از اين جهت است كه ورود در اين فن را جز براى افرادى خاص روا نمى شمارند. انديشه اى به وسعت اقيانوس و قريحه اى به لطافت نسيم صبحگاهى بايد تا فى المثل محتواى قاعده «بسيط الحقيقه» را در خود جاى دهد بدون آنكه آسيبى بخورد يا آسيبى به مظروف خويش برساند.
🔸از اين رو اكثر اشتباهاتى كه رخ مى دهد از نرسيدن به مدعا و خوب تصور نكردن است.
🔸چنانكه مى دانيم در قرون اخير كه عموم ارزشهاى علمى و فلسفى متزلزل گشت و دگرگونيهايى در جهان علم رخ داد موجى در جهت ماديگرى پيدا شد. درباره علل اين موج، سخنهاست. اين بنده رساله اى تحت عنوان علل گرايش به مادّيگرى تأليف كرده است كه هم اكنون زير چاپ است. به عقيده اين بنده گرايشهايى كه در دو سه قرن اخير در جهان غرب به سوى مادّيگرى شد علل گوناگونى دارد، يكى از آن علل نارساييهاى مفاهيم فلسفى غرب بوده است. در آن رساله شواهدى بر اين مطلب آورده شده است.
🔸براى بنده بسيار روشن است كه افرادى كه تصور صحيح از اين مسائل داشته باشند مخصوصاً از جنبه الهيات اسلامى، بسيار بسيار كم اند.
🔸مرحوم دكتر محمد اقبال پاكستانى به حق مردى است متفكر و انديشمند، ولى اين مرد بزرگ با فلسفه اسلامى آشنا نبوده است، كتابى تأليف كرده به نام سير فلسفه در ايران كه به هر چيزى ديگر از «سير فلسفه در ايران» شبيه تر است. اين مرد بزرگ در مجموعه اى كه از او به نام احياى فكر دينى در اسلام ترجمه و چاپ شده است مقاله اى دارد تحت عنوان «محك فلسفى تجلّيات تجربه دينى». در آن مقاله برخى براهين فلسفى بر اثبات خدا از آن جمله برهان معروف وجوب و امكان- و به تعبير آن كتاب «برهان جهانشناختى»- و ديگر برهان اتقان صنع و به تعبير آن كتاب «برهان هدف شناختى» را انتقاد مى كند. تأمل در بيانات اقبال مى رساند كه وى تصور صحيحى از اين مسائل نداشته است و مخصوصاً از مفهوم اسلامى اينها هيچگونه آگاه نبوده است.
🔸همچنين برتراند راسل مناظره اى درباره «وجود خدا» با يك فيلسوف الهى مسيحى به نام كاپلستون دارد كه در سال 1948 ميلادى ميان آن دو صورت گرفته است و از راديو بى بى سى انگلستان پخش شده و در مجموعه اى از مقالات وى به نام عرفان و منطق به فارسى ترجمه شده است. آنچه در آن مناظره ديده مى شود دليل روشن ديگرى است بر نارسايى مفاهيم فلسفه غربى در مسائل الهى.
#اندیشه_مطهر #فلسفه
@almorsalaat