•••🌸•••༻﷽༺•••🌸••• #آموزشی #صرف_و_نحو #جلسه_بیست_و‌_دوم ✅ موضوع : جمع مکسر 👈تعریف جمع : کلمه ای است که بر بیش از دو فرد از افراد جنس خود دلالت میکند ، و بر سه قسم است : جمع مذکر سالم، جمع مونث سالم، جمع مکسر 👈تعریف جمع مکسر: مکسر در لغت به معنی «شکسته شده» است ؛ و در اصطلاح ، جمعی است که بر سه و بیش از آن دلالت میکند و دارای مفردی است که در معنی و حروف اصلیش با آن مشارکت داشته، همراه تغییری که هنگام جمع بستن بر آن وارد میشود. مانند: عُلَماء که جمعِ عالِم است. ✔️تغییر ساختمانِ مفرد ، یا ظاهر و یا مقدر است. 🔹️ تغییر ظاهری، سه گونه است: ۱. کم شدن بعضی حروف و تغییر حرکات مانند : کِتاب ⬅️ کُتُب ۲. زیاد شدن بعضی از حروف و تغییر حرکات مانند : قَلب ⬅️ قُلوب ۳. تغییر حرکات حروف مانند : اَسد ⬅️ اُسد 🔹️ تغییر مقدّر : مانند تغییر در کلمه «فُلک» که مفرد و جمع آن یکسان است. مثال۱: وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَ وَحْيِنَا... {۳۷/هود} (و به ساختن کشتی در حضور و مشاهده ما و به دستور ما مشغول شو...) 🍃 در اینجا «الْفُلْكَ» معنای مفرد می‌دهد. مثال۲: ...وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ ... {۱۴/نحل} (...کشتی‌ها را در آن روان بینی که سینه آب را می‌شکافند...) 🍃در آیه فوق، «الْفُلْكَ» معنای جمع دارد. اقسام جمع مکسّر: جمع قِلّة و جمع کِثرة. الف- جمع قله، جمعی است که بر عددی دلالت میکند که کمتر از سه و بیشتر از ده نباشد و دارای چهار صیغه یا وزن است. ۱. اّفعُل، مانند: نَفس ⬅️ أنفُس مثال: ...وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ... {مائده/۶} 🍃اَرجُل: جمع مکسر (قِلّة) رِجل ۲. أفعِلَة، مانند: طَعام ⬅️ اَطعِمَة مثال: ...هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ... {نجم/۳۲} 🍃اَجنّة: جمع جَنین است و یکبار در قرآن استعمال شده است. اجنّة، جمع جنّ نیز استعمال شده ولی در قرآن نیامده است. ۳. فِعلَة، مانند: فَتَیٰ ⬅️ فِتیَة مثال: إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ... {کهف/۱۰} 🍃فِتیة جمع فَتَی است. ۴.أفعال، مانند: عِنَب ⬅️ اَعناب مثال: وَ عِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ... {ص/۵۲} 🍃اَتراب: جمع تِرب به معنای هم سن و سال. این کلمه یکبار در قرآن استعمال شده است. ب- جمع کثرة، جمعی است که به عددی بیش از دَه دلالت میکند و صیغه‌های جمع کثرة فراوان و بیش از سی صیغه هستند که به ۳ مورد از مهمترین آنها اشاره میکنیم. -فُعُل، مانند: کتاب ⬅️ کُتُب -فُعل، مانند: احمق ⬅️ حُمق -فَعلَیٰ، مانند: مریض ⬅️ مَرضیٰ •••┈✾~🍃🌸🍃~✾┈••• ✅باتوجه به مطالب فوق در آیه ۱۸ سوره بقره: 🍃صُم، بُکم ، عُمی⬅️ جمع مکسر کثرة، بر وزن فُعل هستند. 🌸 نکته: وزن «فُعل»، جمع مکسر برای «اَفعَل» وصفی است که مونث آن «فَعلاء» آورده میشود و در هر صفت مشبهی که بر وزن «اَفعَل» یا «فَعلاء» باشد، قیاسی میباشد مانند: اَبکَم- بَکماء- بُکم در آیه ۱۸ بقره. •••┈✾~🍃🌸🍃~✾┈••• برگرفته از تدریس ارزشمند استاد حسینی آل‌مرتضی و اساتید مجرب موسسه نورالیقین در کلاس صرف و نحو تخصصی ( بر مبنای کتاب موسوعه النحو والصرف والاعراب و کتاب صرف متوسطه ) 📌توجه : هرگونه نشر یا کپی‌برداری از تمام یا بخشی از پیام بدون ذکر نام کانال، اشکال شرعی دارد. •••┈✾~🍃🌸🍃~✾┈••• موسسه نورالیقین مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی @moassese_nooralyaghin