#آموزش_وزن_و_عروض #جلسه_پنجم 🔻🔻🔻🔻🔻🔻 #اختیارات_شاعری در جلسه قبل با نحوه #تقطیع آشنا شدیم و عرض شد که چه برای سرودن و چه برای تشخیص وزن (با هدف یادگیری یا نقد) باید چهار مرحله را پشت سر هم بگذاریم. قبل از اینکه موضوع امروز را شروع کنیم ذکر یک نکته ضروری است که وقتی ما می‌گوییم #شعر_کلاسیک موزون و ریتمیک است، یعنی باید تعداد هجاهای تمام مصرع‌ها با هم برابر باشند! زمانی که ما ریتم شعر را فهمیدیم و بعد از خوانش و تقطیع صحیح و مشخص کردن هجای هر بخش(کوتاه، بلند یا کشیده) و سپس از بین #ارکان_افاعیلی(اصلی و یا فرعی) وزن مطابق با ریتم شعر را پیدا کردیم؛ در اصل، به وزن شعر مورد نظر رسیده‌ایم. ولی گاهی علارغم خوانش و تقطیع صحیح و همچنین مطابقت ریتم شعر با یکی از اوزان (معروف یا مهجور)؛ بین هجاهای تقطیع شده با اجزا #ارکان_افاعیلی وزن انتخابی، مطابقت کامل وجود ندارد! توضیح آنکه وزن‌ها نیز مانند مصرع #تقطیع می‌شوند! ببینید: فا/ع/ِلا/تُن هر/کِ/چی/زی فا/ع/ِلا/تُن دوس/ت/دا/رد فا/ع/ِلا/تُن جا/نُ/دل/بر فا/ع/ِلا/تُن وی/گ/ما/رد اگر انواع هجاها (کوتاه، بلند و کشیده) و علایم اختصاری آن‌ها را خوب یاد گرفته باشید، متوجه مطابقت صددرصدی شعر تقطیع‌شده و وزن تقطیع‌شده، در مثال بالا خواهید شد. حالا به این مصرع دقت کنید: کان که در پای تو میرد جان به شیرینی سپارد #سعدی_علیه_الرحمه فا/ع/ِلا/تُن هر/کِ/در/پا فا/ع/ِلا/تُن ی/ت/می/رد فا/ع/ِلا/تُن جا/بِ/شی/ری فا/ع/ِلا/تُن نی/س/پا/رد دقت کردید؟! در ابتدای رکن دوم که باید از #هجای_بلند (فا)علاتن استفاده می‌شد؛ از #هجای_کوتاه (ی) استفاده شده است! علارغم این عدم مطابقت شعر با وزن، ضربه‌ای به ریتم و آهنگ شعر وارد نشده و وزن، سلامت خود را حفظ کرده است. به این نحوه استفاده‌ها، #اختیارات_شاعری گفته می‌شود. یعنی در مواردی که خللی به ریتم و آهنگ شعر وارد نمی‌شود، شاعر می‌تواند این #مطابقت_اعتباری را رعایت نکند که طبیعتاً دست شاعر در انتخاب کلمات مناسب‌تر، باز خواهد بود. اختیارات شاعری بر دو قسم است: الف. اختیارات زبانی ب. اختیارات وزنی ما در این جلسه آموزشی به دنبال بیان انواع و اقسام مختلف این اختیارات نیستیم؛ چرا که از حوصله شما و این جلسه خارج است. آنچه مهم است، وزن و ریتم شعر است و اگر در خوانش شعر، اشکال و سکته‌ای مشاهده نمی‌شود، دیگر مهم نیست که چه نوع اختیاراتی استفاده شده است. در عین حال، خالی از لطف نیست که برخی از اختیارات شاعری پر کاربرد را ضمن یک مثال در اینجا بیاوریم: دیانت بر سیاست چیره شد، آری جهان فهمید رضاجان است شاه مردم ایران، رضاخان نه! #محمدحسین_ملکیان ۱. آخرین هجای هر مصرع، لزوما بلند به حساب می آید. با هم این دو مصرع زیبا را تقطیع می‌کنیم: دی/یا/نت/بر سی/یا/ست/چی رِ/شد/آ/ری ج/ها/فه/مید رِ/ضا/جا/نس ت/شا/هِ/مر دُ/مِ/ای/را ر/ضا/خا/نَ وزن این دو مصرع، #مَفاعیلُن_مَفاعیلُن_مَفاعیلُن_مَفاعیلُن هست ببینید: دی/یا/نت/بر=مَ/فا/عی/لُن سی/یا/ست/چی=مَ/فا/عی/لُن رِ/شد/آ/ری=مَ/فا/عی/لُن ج/ها/فه/مید=مَ/فا/عی/لُن رِ/ضا/جا/نس=مَ/فا/عی/لُن ت/شا/هِ/مر=مَ/فا/عی/لُن دُ/مِ/ای/را=مَ/فا/عی/لُن ر/ضا/خا/نَ=مَ/فا/عی/لُن اگر دقت کنید آخرین هجای مصرع اول به هجای کشیده ختم شده(مید=_/U) و اگر بخواهیم آن را هجای کشیده به حساب بیاوریم تعداد هجاهای این مصرع از تعداد هجاهای وزن #مَفاعیلُن_مَفاعیلُن_مَفاعیلُن_مَفاعیلُن (۱۶هجا) بیشتر(۱۷هجا) می‌شود!! بنابراین «چون ریتم مصرع در این وزن حفظ می‌شود و خللی هم به آهنگ آن وارد نمی‌شود» این هجا را بلند به حساب می‌آوریم. به همین سادگی! در مصرع دوم نیز علارغم اینکه باید به هجای بلند ختم شود مَفاعی(لُن) ولی به کوتاه(نه=نَ=U) کوتاه ختم شده است. با اینکه در این مصرع، بر خلاف مصرع قبلی، تعداد هجاها(۱۶) با تعداد هجاهای وزن(۱۶هجا) برابر است ولی «چون ریتم مصرع در این وزن حفظ می‌شود و خللی هم به آهنگ آن وارد نمی‌شود» این هجا را بلند به حساب می‌آوریم. به همین راحتی! ۲. بلند حساب کردن هجای کوتاه: همانطور که در تقطیع مصرع دوم ملاحظه می‌فرمایید، در چند مورد باید هجای بلند می‌آمد ولی هجای کوتاه آمده که با علامت * آن‌ها را مشخص می‌کنم: رِ/ضا/جا/نس=مَ/فا/عی/لُن ت/شا/هِ*/مر=مَ/فا/عی*/لُن دُ/م*ِ/ای/را=مَ/فا*/عی/لُن ر/ضا/خا/نَ=مَ/فا/عی/لُن ولی «چون ریتم مصرع در این وزن حفظ می‌شود و خللی هم به آهنگ آن وارد نمی‌شود» این هجا را بلند به حساب می‌آوریم. 🔰 🔶 @shaershow 🔶 〰〰〰〰〰〰〰