. 1️⃣ «فَرَوْحٌ وَ رَیحانٌ وَ جَنَّةُ نَعیمٍ» دنیا زندان مومن است؛ و هر که در این دار مقرب‌تر است، جام بلا بیشترش می‌دهند. اما مرگ برای او نقطه عطفی است که این وضعیت را بلافاصله زیر و رو می‌کند. 💢به حرف «ف» دقت کنید: این شخصی که نفْسش به حلقوم رسیده، اگر از مقربان باشد، بلافاصله در روح و ریحان و جنت نعیم خواهد بود؛ یعنی در گشایش، راحتی، رحمت، رائحه‌ای خوش. جالب است که این مقطع چنان بلافاصله برای انسان حاصل می‌شود که در برخی روایات «روح و ریحان» را «در دنیا» معرفی کرده‌اند (حدیث۱) و در برخی «در قبر» (حدیث۲). چرا که این لحظه دقیقا لحظه ورود انسان از عالم دنیا به عالم قبر است؛ و چون دقیقا بین این دو موقعیت است به هر دو طرف می‌تواند منسوب شود. [البته دو روایت مذکور را به نحو دیگری هم می‌توان جمع کرد که در تدبر 6.ب خواهد آمد؛ و بر مبنای استعمال لفظ در بیش از یک معنا هردو می‌تواند مد نظر بوده باشد.] 📜 روایات تاریخی از اولیای خدا در هنگام جدایی روحشان از بدن که بلافاصله در معرض روح و ریحان قرار گرفته‌اند فراوان است؛ و شاید معروفترین مصادیق آن، لحظات شهادت اصحاب و اهل بیت امام حسین ع در روز عاشورا باشد؛ چنانکه در مقاتل نوشته‌اند وقتی جان حضرت علی اکبر به لب رسید رو به امام حسین ع خطاب کرد: پدرم! این جدم رسول الله ص است که مرا از پیاله‌ای پر و پیمان سیراب کرد که بعد از آن هرگز تشنه نشوم و خطاب به تو می‌فرماید: عجله کن! عجله کن! که همانا پیاله‌ای هم برای تو آماده است که اکنون از او بنوشی. 📚تسلية المجالس (مقتل الحسين عليه السلام)، ج‏2، ص313؛ بحار الأنوار، ج‏45، ص44 فلمّا بلغت الروح التراقي قال رافعا صوته: يا أبتاه، هذا جدّي رسول‏ اللّه صلّى اللّه عليه و آله قد سقاني بكأسه الأوفى شربة لا أظمأ بعدها أبدا، و هو يقول [لك‏]: العجل العجل، فإنّ لك كأسا مذخورة حتى تشربها الساعة. 📚قریب به این مضمون در مقاتل الطالبيين، ص 85 (بحار الأنوار، ج‏45، ص45) نیز آمده است. @yekaye

. 2️⃣ «فَرَوْحٌ وَ رَیحانٌ وَ جَنَّةُ نَعیمٍ» نفرمود «فله روح و ...» ‌بلکه فرمود «فروح و ...». چرا؟ 🍃الف. شاید می‌خواهد اشاره کند که این نعمتها بروز، حقیقتِ پاکِ خود اوست! یعنی اغلب اهل تفسیر «روح» را مبتدا، و خبر آن را «له»ی محذوف دانسته‌اند اما چه‌بسا «روح» خبر باشد و «هو» مبتدای محذوف باشد. 🍃ب. ... @yekaye

. 3️⃣ «فَرَوْحٌ وَ رَیحانٌ ...» درباره اینکه مقصود از «روح» و «ریحان» چیست، برخی اینها را دو کلمه مستقل دانسته و دیدگاههای مختلف را جداگانه مطرح کرده‌اند و برخی این دو را کاملا ناظر به هم توضیح داده‌اند: 🍃الف. دیدگاههایی که اینها را ناظر به هم توضیح داده‌اند: 🌱الف.۱. روح رحمت است و ریحان هرگونه شرافت و افتخار (به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344) به تعبیر دیگر، «روح» همان رحمت است چنانکه در آیه دیگر فرمود: «وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ» (يوسف/87)؛ و «ریحان» همان رضوان الهی است به قرینه اینکه در آیه دیگری بین رحمت و جنات نعیم، تعبیر رضوان را آورد: «يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ» (توبة/21) (اقتباس از مفاتيح الغيب (فخر رازی)، ج‏29، ص437 ) 🌱الف.۲. روح نجات از جهنم است و ریحان دخول در سرای جاودان. (به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344) 🌱الف.۳. روح وضعیت در قبر است و ریحان وضعیت در بهشت. (به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344) 🌱الف.۴. روح وضعیت در قبر است و ریحان وضعیت در هنگام حشر. (به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344 ) 🌱الف.۵. هردوی این کلمات از ماده «روح» است که دلالت بر یک نحوه جریان لطیف می‌کند؛‌روح یک نحوه جریان یافتن مطبوع است در مقامات روحانی، و ریحان یک نحوه ادامه یافتن زندگی و معیشت. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏4، ص268 ) 🌱الف.۶. ... ▪️اما دیدگاههایی که اینها را کاملا مستقل از هم توضیح داده‌اند: 🍃ب. «روح» یعنی: 🌱ب.۱. راحتی و استراحت (ابن عباس، به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344؛‌ الميزان، ج‏19، ص139؛ مفاتيح الغيب، ج‏29، ص437) 🌱ب.۲. راحت شدن از تکالیف و مشتقهای دنیا (مجاهد، به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344) ب.۳. هوای مطبوعی که نفس از آن لذت می‌برد و غم و اندوه را از بین می‌برد (به نقل از مجمع 🌱البيان، ج‏9، ص344 ) 🌱ب.۴. شادی و سرور (سعید بن جبیر، به نقل از إعراب القرآن (نحاس)، ج‏4، ص230 ) 🌱ب.۵. ... 🍃ج. «ریحان» یعنی: 🌱ج.۱. روزی در بهشت. (به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344؛ الميزان، ج‏19، ص139 ) 🌱ج.۲. ریحان اشاره است به گلی که از بهشت می‌آورند و با بوییدن آن روح مومن از بدن جدا می‌شود (حسن و ابوالعالیه و قتاده، به نقل از مجمع البيان، ج‏9، ص344 ) 🌱ج.۳. برگ [سبز درخت] (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص437) 🌱ج.۴. گل و شکوفه (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص437) 🌱ج.5. همان گیاه ریحان است که گیاهی خوشبو است؛ و شاید آن که گفته‌اند از بهشت گیاهی خوشبو می‌آورند مقصود همین گیاه ریحان بهشتی باشد. (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص437) 🌱ج.۶. خود جاودانگی است (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص438 ) 🌱ج.۷. ... @yekaye

. 4️⃣ «... وَ جَنَّةُ نَعیمٍ» چرا در اوایل سوره در وصف مقربین بهشت را با تعبیر جمع (فی جنات النعیم؛ واقعه/۱۲) آورد، اما در اینجا به صورت مفرد؟ 🍃الف. هر مقربی یک جنت نعميی دارد؛ منتها در ابتدای سوره بحث درباره کل مقربان بود، پس برای هریک جنت نعیمی در کار است و مجموعش جنات نعیم می‌شود، اما در اینجا بحث درباره هریک از مقربان است چنانکه فرمود: «إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ» (المیزان، ج19، ص121 ) 🍃ب . در اول سوره با تعبیر «فی» آورد؛ اما اینجا به صورت مرفوع آورد که شاید این تفاوت حاوی نکته‌ای باشد: 🌱ب.۱. بر مبنای تفسیر مشهور که اینجا «له» در تقدیر است: سهم هر مقربی یک جنت نعیم است؛ اما آنها در بیش از جنت خودشان اجازه حضور و رفت و آمد دارند. پس: برای هریک از مقربان جنت نعیم است اما مقربان در جنات نعمی هستند. (که این به همان معنای الف بسیار نزدیک است) 🌱ب.۲. بر مبنای اینکه آنچه در تقدیر است مبتدای محذوف است (هو) آنگاه در اینجا می‌خواهد بفرماید هر مقربی خودش یک جنت نعیم است و البته آنان در جنات نعیم هم بسر می‌برند؛‌یعنی این آیه اشاره به حقیقت باطنی خود آنهاست و آن آیه اشاره به منزلگاه آنان. 🍃ج. ... @yekaye

. 5️⃣ «... وَ جَنَّةُ نَعیمٍ» چرا در ابتدای سوره نعیم را معرفه آورد و فرمود «فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ» (واقعه/12) اما در اینجا نکره آورد؟ 🔖در تدبر۷ جلسه ۹۷۹ چنین توضیح داده شد: 🍃الف. یک تحلیل لفظی‌اش این است که در آيه ۱۲ «سابقون» و «مقربون» به خاطر اینکه «الـ» استغراق دارند، در موضع معرفه قرار گرفته‌اند، اما در آیه ۸۹ با تعبیر «مِنَ الْمُقَرَّبِينَ: شخصی از این مقربان» عملا نکره بودن بارزتر است، و از این رو، آنجا هم نکره آورد. البته این لزوما یک قاعده نیست؛ چنانکه در موارد متعددی داریم که «المتقین» با «الـ» آمده ولی «جناتٍ» نکره است، مانند «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ» (ذاريات/15) و «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ» (قمر/54) (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص390-391) 🍃ب. یک تحلیل دیگر این است که مراتب بهشت فراوان است و مومنان و تقواپیشگان متفاوتند؛ پس برای عموم متقین تعبیر نکره می‌آورد زیرا معلوم نیست که جای هرکس کجاست؛ اما چون مقربان گروه خاصی از مومنان و تقواپیشگان‌اند که برترین و نهایی‌ترین جایگاه را دارند، پس جایگاه عموم آنها معلوم است (بالاترین مرتبه)، اما باز جای تک تک آنها به خاطر اختلاف مراتبی که با هم دارند معلوم نیست؛ لذا در آیه۱۲ که درباره همه‌شان است معرفه، و در آیه 89 در خصوص تک‌تک آنها نکره آورد. (مفاتيح الغيب، ج‏29، ص391 ) چیزی که شاید بتواند موید این تحلیل باشد آن است که حضرت ابراهیم ع – که شخص کاملا معین است- در دعایش تعبیر معرفه می‌آورد و می‌فرماید «وَ اجْعَلْني‏ مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعيمِ» (شعراء/85)؛ اما از آن سو، قابل مناقشه هم هست زیرا در موراد دیگری داریم که در خصوص تقواپیشگان و عموم مومنان تعبیر «جنات النعیم» را آورده است؛ مانند: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتابِ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَكَفَّرْنا عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَأَدْخَلْناهُمْ جَنَّاتِ النَّعيمِ» (مائده/65) یا: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ يَهْديهِمْ رَبُّهُمْ بِإيمانِهِمْ تَجْري مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ في‏ جَنَّاتِ النَّعيمِ» (یونس/9) یا «الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فَالَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ في‏ جَنَّاتِ النَّعيمِ» (حج/56) یا «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعيمِ» (لقمان/8). 🍃ج. با توجه به اینکه هم «الـ» و هم تنوین کاربردهای دیگری غیر از نشان دادن معرفه و نکره دارند، شاید اساساً نباید این «الـ» و تنوین را در اینجا علامت معرفه و نکره بگیریم؛ بدین بیان که آوردن کلمه «النعیم» برای اشاره به نعمتِ خیلی خاص ، و یا برای اشاره به مطلق نعمت است (بهشتی که مطلق نعمتها در آن است)؛ اما کلمه «نعیمٍ» در پایان سوره، برای دلالت بر عظمت و بزرگیِ غیرقابل تصور این نعمت باشد. 🍃د. ... @yekaye

. 6️⃣ «فَرَوْحٌ وَ رَیحانٌ وَ جَنَّةُ نَعیمٍ» در این آیه برای مقربان سه چیز ذکر کرد:‌ روح و ریحان و جنت نعیم. آیا در این سه تا موضوعیتی هست؛ و اگر هست چیست؟ 🍃الف. مرگ براى مقرّبان، زمينه‏ساز سه رحمت است: رهايى از غصّه‏ها و سختى‏هاى دنيا: «فَرَوْحٌ»، رسيدن به الطاف الهى: «رَيْحانٌ» و رسيدن به كاميابى ابدى: «جَنَّةُ نَعِيمٍ» (تفسير نور، ج‏9، ص448) 🍃ب. چه‌بسا اینها به ازای سه ساحت وجودی هرکس است که در باور و اخلاق و رفتار بروز می‌کند؛ که می‌تواند اینها به همین ترتیب ناظر به حقیقتی متناسب با این ساحت وجودی انسان باشد. 🍃ج. چه بسا اینها ناظر به سه مرتبه زندگی آنها در دنیا و برزخ و آخرت است؛ موید این نکته آن است که در دو روایت نخست (حدیث۱و۲) هردو «جنة نعیم» را اشاره به آخرت دانستند؛ و در روایت اول «روح» را ناظر به دنیا معرفی کرد و در روایت دوم بعد از کلمه «ریحان» اشاره به قبر کرد. [در تدبر ۱ دو روایت مذکور به نحو دیگری با هم جمع شده بود که بر مبنای استعمال لفظ در بیش از یک معنا، هردو می‌تواند مد نظر بوده باشد.] 🍃د. چه‌بسا این سه مرتبه به یک نحوی منطبق بر سه مرتبه‌ای شود که در آیات۲۰-۲۱ سوره توبه که درباره کسانی که اجرشان از همه بیشتر است منطبق شود: «الَّذينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُون‏ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فيها نَعيمٌ مُقيم‏» که در اینجا از رحمت و رضوان و جناتی که در آن برایشان نعیم مقیم است، سخن گفت؛ که هر مطلبی که درباره سه‌گانه آنجا بیان شود در اینجا نیز قابل تطبیق خواهد بود؛ از جمله اینکه در آنجا از سه وضعیت ایمان و هجرت و جهاد سخن گفت که شاید اینها ما به ازای آن سه باشد. 🍃ه. ... @yekaye

1057) 📖 و أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْیمینِ 📖 ترجمه 💢و اما اگر از یاران دست راست بود، سوره واقعه (56) آیه 90 1399/9/30 5 جمادی‌الاولی 1442 @yekaye #واقعه_90