💢معرفی سوره حجرات ◼️مکی یا مدنی بودن ◾️نظر بسیاری از صحابه و تابعین (ابن‌عباس و ابن‌زبیر و حسن بصری و قتاده و عکرمه و...) و عموم مفسران این است که سوره حجرات و بلکه کل آیات آن مدنی می‌باشد (الدر المنثور، ج‏6، ص83 ؛ سعد السعود، ص295 ؛ التحرير و التنوير، ج‏26، ص178) فقط از ابن عباس نقل شده که آیه سیزدهم (يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ) مکی می‌باشد (مجمع البيان، ج‏9، ص193). البته آلوسی این احتمال را مطرح کرده که چه‌بسا این سخن ابن‌عباس بر اساس این مبنا بیان شده که هر آیه‌ای که حاوی «یا ایها الذین آمنوا» است مدنی و هر آیه‌ای که حاوی «یا ایها الناس» است مکی است؛ که اگر چنین باشد باید گفت که این قاعده عمومیت ندارد (روح المعاني، ج‏13، ص284). ▪️در مقابل سیوطی با اینکه خودش صریحا این سوره را مدنی و [ظاهرا به تبع روایت مشهوری از ابن‌عباس ] آن را نازل شده بین دو سوره مجادله و تحریم می‌داند (الإتقان في علوم القرآن، ج۱، ص۶۰ ) اما از دیدگاهی شاذ یاد می‌کند (بدون اینکه اسم گوینده آن را ببرد) که این سوره را مکی دانسته است (همان، ص۶۵). @yekaye

◾️جایگاه سوره حجرات در بین سایر سوره‌ها ▪️این سوره جزء سور «مفصلات» (جدا شده‌ها) است (درباره این تقسیم در ابتدای سوره واقعه توضیحاتی گذشت (جلسه 967 https://yekaye.ir/al-waqiah-56-0/#_ftn2)؛ و برخی آن را اولین سوره از مجموعه سوره‌های «مفصل» دانسته‌اند. (التحرير و التنوير، ج‏26، ص179 ؛ روض الجنان (ابوالفتوح رازی)، ج‏18، ص1) ▪️این سوره را به خاطر کلمه «الحجرات» در آیه چهارمش، سوره حجرات نامیده‌اند؛ و در تمامی مصاحف و کتب حدیثی و تفسیری با همین اسم از آن یاد شده است و اسم دیگری برای این سوره مطرح نشده است (التحرير و التنوير، ج‏26، ص178). ▪️این سوره در ترتیب مصحف 49مین سوره و بنا بر روایت جابر بن یزید در ترتیب نزول 108مین سوره قرآن کریم است و بعد از سوره مجادله و پیش از سوره تحریم، و در سال نهم هجری نازل شده است (التحرير و التنوير، ج‏26، ص178). @yekaye

◾️ تعداد آیات و کلمات و حروف سوره حجرات ▪️تعداد آیات این سوره را همگان بدون هیچگونه اختلاف نظری ۱۸ آیه دانسته‌اند؛ و اشاره شد که همگی را مدنی می‌دانند هرچند در خصوص آیه ۱۳ این قول که مکی باشد نیز مطرح شده است (مجمع البيان، ج‏9، ص193 ؛ سعد السعود للنفوس منضود، ص295 ؛ التحرير و التنوير، ج‏26، ص178) که با توجه به اینکه برخی آیات بیش از یکبار نازل شده است شاید هردو قول درباره این آیه درست باشد. ▪️تعداد كلمات این سوره را 343 كلمه؛ اما تعداد حرفهایش را طبرانی و ابوالفتوح رازی 1476حرف (تفسير القرآن العظيم، ج‏6، ص70 ؛ روض الجنان، ج‏18، ص1) ولی ثعلبی 1475حرف (الكشف و البيان، ج‏9، ص69) دانسته‌اند. @yekaye

◾️ - فضیلت و اهمیت سوره حجرات ☀️1) از امام صادق ع روایت شده است: هرکس سوره حجرات را در هر شب یا در هر روز بخواند از زائران حضرت محمد ص می‌باشد. 📚ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص115؛ مجمع البيان، ج‏9، ص193؛ المصباح (للكفعمی)، ص445 أَبِي ره قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْحُجُرَاتِ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ أَوْ فِي كُلِّ يَوْمٍ كَانَ مِنْ زُوَّارِ مُحَمَّدٍ ص. @yekaye

☀️۲) از رسول الله ص روایت شده است: کسی که سوره حجرات را بخواند پاداشی دارد معادل ده حسنه به تعداد هرکس که خدا را اطاعت کرده و هرکس که او را عصیان کرده است. 📚مجمع البيان، ج‏9، ص193؛ تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج‏6، ص70؛ روض الجنان (تفسیر ابوالفتوح رازی)، ج‏18، ص1 ؛ المصباح (للكفعمی)، ص445؛ الكشف و البيان (تفسير ثعلبى)، ج‏9، ص69 أبي بن كعب عن النبي ص قال: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْحُجُرَاتِ أُعْطِيَ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُ. 🔍این حدیث در برخی از کتب اهل سنت عبارت «عشر حسنات» را ندارد؛ مثلا در: 📚الكشاف، ج‏4، ص379؛ أنوار التنزيل (بیضاوی)، ج‏5، ص138 @yekaye

☀️ ۳) الف. از پیامبر اکرم ص روایت شده است: کسی که سوره حجرات را بخواند پاداشی که به او می‌دهند ده برابر تعداد کسانی است که خدا را اطاعت کرده و کسانی که او را عصیان کرده‌اند؛ و کسی که آن را بنویسد و آن را در جنگ ویا درگیری‌ای به خود آویزد از ترس آن ایمن گردد و خداوند به دست او در همه خوبی‌ها را باز کند. ☀️ب. از پیامبر اکرم ص روایت شده است: کسی که آن را بنویسد و آن را در جنگ ویا درگیری‌ای به خود آویزد خداوند او را یاری کند و برای او در همه خوبی‌ها باز شود. 📚خواص القرآن، ص۱۱۲ البرهان في تفسير القرآن، ج‏5، ص99 ☀️الف. روي عن النبي (صلى الله عليه و آله)، أنه قال: «من قرأ هذه السورة أعطي من الأجر بعدد من أطاع الله تعالى و عدد من عصاه عشر مرات، و من كتبها و علقها عليه في قتال أو خصومة أمن خوف ذلك، و فتح الله تعالى على يديه باب كل خير». ☀️ب. و قال رسول الله (صلى الله عليه و آله): «من كتبها و علقها عليه في قتال أو خصومة، نصره الله تعالى و فتح له باب كل خير». @yekaye

☀️۴) از امام صادق ع روایت شده است: کسی که آن را بنویسد و [به گردنِ] شخصی که دنبالش هستند* آویزد، [آن شخص] از شیطانش [که وی را دنبال می‌کرد] در امان می‌ماند و دیگر سراغ وی برنمی‌گردد و از هر چیزی که به خاطر ترس از آن دوری می‌کند ایمن ‌گردد؛ و اگر زنی آب [متبرّک‌شده به وسیله‌ی] این سوره را بنوشد، شيرش بعد از آنکه خشک شده بود جاري گردد، و جنین او از سقط شدن محفوظ بماند، و آن زن از هر ترس و بلايي بر جان خویش ایمن شود، به اذن خداوند متعال. ✳️* ظاهرا مقصود از «المتبوع» شخصی است که جنیان سراغش می‌روند و او را آزار می‌دهند؛ و این جنی که وی را آزار می‌دهد شیطان او خوانده شده است. ▫️در سایت «الوحی» این فراز به این صورت ترجمه شده است: «هرکس این سوره را رونویسی و بر خودش آویزان کند، از شرّ شیطانش در امان خواهد بود و آن شیطان دیگر به سویش باز نخواهد گشت» 📚خواص القرآن، ص۱۱۲؛ البرهان في تفسير القرآن، ج‏5، ص99 قال الصادق (عليه السلام): «من كتبها و علقها على المتبوع، أمن من شيطانه، و لم يعد إليه، و أمن من كل ما يحذر من الخوف، و المرأة إذا شربت ماءها درت اللبن بعد إمساكه، و حفظ جنينها، و أمنت على نفسها من كل خوف و محذور بإذن الله تعالى». ✅درباره این حدیث و نیز احادیث قبل در بحث از غرض سوره توضیحاتی خواهد آمد. @yekaye

💢 غرض سوره حجرات و مروری بر محتوای کلی آن 1️⃣ از منظر علامه طباطبایی، سوره حجرات مشتمل بر مسائلى از احكام دين است كه با آن سعادت زندگى فردى انسان تكميل مى‏شود، و نظام صالح و طيب در مجتمع او مستقر مى‏گردد. بعضى از آن مسائل ادب جميلى است كه بايد بين بنده و خداى سبحان رعايت شود، و پاره‏اى آدابى است كه بندگان خدا بايد در مورد رسول خدا (ص) رعايت كنند، كه در پنج آيه اول سوره آمده. بعضى ديگر آن، احكام مربوط به مسائلى است كه مردم در برخورد با همانندهایشان در مجتمع زندگى خود بايد آن را رعايت كنند. قسمتى ديگر مربوط به برترى‏هايى است كه بعضى افراد بر بعض ديگر دارند، که از اهم امورى است كه جامعه مدنى با آن منتظم مى‏شود، و انسان را به سوى زندگى توأم با سعادت و عيش پاك و گوارا هدايت مى‏كند، و با آن بين دين حق با سایر سنتهای اجتماعى قانونی و غیر آن فرق مى‏گذارد. و در آخر، سوره را با اشاره به حقيقت ايمان و اسلام ختم نموده، بر بشريت منت مى‏گذارد كه نور ايمان را به او افاضه فرموده است. 📚الميزان، ج‏18، ص305 ؛ ترجمه الميزان، ج‏18، ص455 @yekaye

💢 غرض سوره حجرات و مروری بر محتوای کلی آن 2️⃣ فخر رازی درباره آیات سوره حجرات دسته‌بندی‌ای را مطرح کرده اشاره کرده است. وی می‌گوید «این سوره ارشاد مومنان است به مکارم اخلاق؛ که این یا در ارتباط با خداوند متعال است، یا با رسول، یا با سایر انسانها؛ که آنها هم دو قسمند: یا طایفه مومنان و داخل در رتبه طاعت با ایشان است، یا فاسق و خارج از طایفه آنان؛ که آن هم که در طایفه مومنان است یا نزد آنان حاضر است یا غایب؛ بدین ترتیب ۵ قسم می‌شوند: ارتباط با (۱) خدا ؛ (۲) رسول؛ (۳) فاسق؛ (۴) مومن حاضر؛ (۵) مومن غایب؛ و خداوند متعال ۵ بار تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» را به کار برده و هربار به نحوه ارتباط با یکی از این ۵ قسم راهنمایی کرده است.» 📚 (مفاتيح الغيب، ج‏28، ص97-98 ) از آنجا که این دسته‌بندی مورد توجه برخی از متاخران قرار گرفته است 📚(مثلا: التحرير و التنوير (ابن عاشور)، ج‏26، ص179 و ۱۸۲؛ تفسير آيات الاحكام (سایس)، ص695 ؛ محاسن التاويل (قاسمی)، ج‏8 ، ص547) به نظر می‌رسد توضیحی درباره آن در اینجا مناسب باشد. حقیقت این است که این دسته‌بندی به این صورت که بخواهیم محور دسته‌بندی را تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» قرار دهیم و هر متنی که با این آیه شروع می‌شود را یک دسته خاص بگردانیم بسیار قابل مناقشه است: مثلا ▫️ در آیه اول که بحث جلو نیفتادن است خدا و رسول را با هم مطرح می‌کند (یعنی واقعا بحث رابطه با خدا را مستقل از رابطه با رسول مطرح نکرده است)؛ ویا ▫️اینکه قتال بین مومنان را لزوما ناظر به رابطه مومن و فاسق بدانیم محل مناقشه است (چنانکه در بسیاری از این قتالها هر دو طرف فاسقند)؛ و ▫️دسته‌بندی بر اساس مومن حاضر و مومن غایب نیز چندان قابل انطباق بر آیه نیست چنانکه سوءظن و تجسس صرفا ناظر به مومن غایب نیست. از اینها گذشته ▫️در این سوره یک آیه «یا ایها الناس» دارد که اگر قرار بود یک دسته‌بندی از آیات بر اساس نحوه خطاب قرار دادن انجام می‌شد حتما باید به این آیه هم اشاره می‌شد. @yekaye

💢غرض سوره حجرات و مروری بر محتوای کلی آن 3️⃣ ‌شاید بتوان گفت که مساله این سوره #مدیریت_پیوندهاـوـارتباطاتـاجتماعی است: بحث را از جامعه دینی آغاز می‌کند که در جامعه دینی محور پیوندها باید ارتباط خاص با رسول الله که امام امت است باشد و انسانها نسبت به ایشان حرف‌شنوی داشته باشند؛ اما بلافاصله تذکر می‌دهد که این حرف‌شنوی نباید به صورت یک عادت در کل روابط جامعه دینی درآید تا حدی که اگر فاسقی هم خبر مهمی آورد بی‌تحقیق به وی اعتماد شود. سپس سراغ پیوندهایی که بین خود مومنین وجود دارد و در معرض آسیب است می‌رود و وضع مطلوب این پیوندها را برادری معرفی می‌کند (که یک نوع رابطه گرم بین انسانهاست؛ نه رابطه سردی در حد صرفا رعایت عدالت) که در چنین فضایی آیات تذکر می‌دهد که وقتی رابطه گرم شد از خطرات این گونه روباط غفلت نکنید، این طور نباشد که در چنین فضای عاطفی حرمتها شکسته شود، یا نقطه ضعفهای همدیگر را به رخ بکشید؛ این نقطه ضعفها را در همدیگر نبینید و اگر هم دیدید علنی نکنید. در گام بعد افق بحث را گسترده‌تر می‌کند و سراغ مطلب روابط انسانی (فراتر از جامعه دینی) می‌رود و تذکر می‌دهد که بالاخره انسانها تفاوت دارند (هم در خلقت و هم در اجتماع) و هدف این تفاوتها تعارف و به رسمیت شناختن همدیگر است نه برتری‌طلبی؛‌که معیار برتری فقط تقواست. در فراز بعدی می‌کوشد سیر حرکت از ارتباطات ساده اجتماعی (تعارف) به ارتباطات عمیق دینی را مطرح کند؛ لذا ابتدا حرکت از اسلام به ایمان،‌ و سپس به توصیف مومن حقیقی می‌پردازد؛ و در این مسیر هشدار می‌دهد که مبادا این حرکت ایمانی موجب غرور شما شود و نسبت خود با خدا را فراموش کنید؛ و بدین ترتیب پایان سوره با این تذکر به مبدا سوره (که تذکر بر جلو نیفتادن از خدا و رسول بود) برمی‌گردد. @yekaye