#زبانشناسی
#کم
#دکتر_غلامرضا_هاتفی_اردکانی
در اردکان یزد واژهای با معنی خاص، به شکل «کم» هنوز رایج و مورد استفاده قرار میگیرد. این واژه با الفاظی چون «کمند» و «کمان» و «خم» همستاک هستند. «کم» فارسی پهلویست و به معنی ابزاریست که چنبرینه و خمیده باشد و کشاورزان جهت جدا کردن جو از کاه یا گندم از کاه از آن استفاده میکنند. البته «کم» از «غربال» کوچکتر و ظریفتر است. حتی این ستاک را با یونانی kamp به معنی خماندن و کج کردن میتوان مقایسه و سنجش کرد.
منبع: نامهٔ باستان، جلد یک، صفحه 319
#استاد_فریبرز_کوچکی_زاد
در مورد واژه «کمان» و «خم» باید بگویم که آن عده از عزیزان که با آواشناسی آزمایشگاهی آشنایی دارند به خوبی میدانند که واجهای /p/و /t/ و/k/ به راحتی میتواند با اندکی لرزش تار آواها توسط واجهای مجاور خصوصا واکهها یا در مجاورت واج /r/ و همچنین واج /n/ واکدار شوند و به واجهای به ترتیب /b/ و /d/ و /g/ تبدیل شوند. همچنین این سه واج /p/ و /t/ و /k/ به آسانی میتوانند با دمش زیاد به نوع سایشی خود یعنی /f/ و / th/ و /x/ تبدیل شوند.
یکی از مواردی که /k/ به /x/ تبدیل میشود این است که هر گاه ریشهٔ فعلی به واج /ک/ ختم شده باشد وقتی که به آن پسوند صفت مفعولی ta- اضافه میکنیم، این واج /ک/ به واج /خ / تبدیل میشود. معمولا پسوند ta- به ریشهٔ ضعیف اضافه میشود، ولی در مورد ریشه /واک/ پسوند صفت مفعولی به شکل قوی آن افزوده میشود:
wa^k + ta = wa^kta
که «واخت» از آن در میآید. در پارتی «واختن» یعنی «گفتن». این معنا در فارسی میانه به کار نمیرود و این یکی از ممیزات دو زبان فارسی میانه و پارتی است. ماده مضارع این ریشه با افزودن مادهساز a به ریشه ساخته میشود:
wāk + a ⏩ wāča ⏩ wāž-
/چ/ های میانی در پارتی به /ژ/ تبدیل میشوند، یعنی مادهٔ مضارع «واختن» در پارتی میشود: «واژ» این /ژ/ پارتی برابری میکند با /ز/ فارسی میانه و جدید. مثلا واژهٔ «کنیز» فارسی در زبان اوستایی به شکل kanikā است که در پهلوی اشکانی kanižag (کنیژک) از آن در میآید. این لغت به معنی دوشیزه، دختر است و درست مثل واژهٔ maiden انگلیسی در اصل به معنی دختر خانم بوده ولی بعدا به معنی کلفت یا خدمتکار درآمد.
شبکۀ ریشهشناسی، دانشگاهی برای ریشهیابی زبانها و گویشهای ایرانی.
@arayehha