#تعریف_زحافات_عروضی
#زحاف، تغییری است که به رکن وارد می‌شود تا از آن رکن، یک رکن دیگر منشعب شود.
(10 اصطلاح مهم زحافات به شرح ذیل)
1- مقبوض 2- اخرب 3- مطوی 4ـ مکشوف 5- مخبون 6- مکفوف 7-محذوف 8- مشکول 9- منحور 10ـ مجبوب
1- #مقبوض: تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعلن(یعنی تبدیل هجای بلند سوم(هجای ماقبل آخر) به هجای کوتاه
2- #اخرب: الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفعولُ(=فاعیلُ) (یعنی حذف یک هجای کوتاه از اول رکن مفاعیلن و تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن مستفعلن به فعولن( یعنی حذف هجای بلند اول رکن مستفعلن و جابه جا کردن هجای بلند دوم با هجای کوتاه سوم در رکن مستفعلن)
3- #مطوی : تبدیل مستفعلن به مفتعلن(=مستعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند دوم رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
4- #مکشوف : الف- تبدیل مفتعلن به فاعلن(=مفعلن)(یعنی حذف هجای دوم از رکن مفتعلن)
ب- تبدیل مفعولاتُ به فاعلن(یعنی تبدیل هجای دوم رکن مفعولاتُ که بلند است به هجای کوتاه و حذف هجای آخر رکن که کوتاه است.)
5- #مخبون : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتن(یعنی هجای بلند اول رکن فاعلاتن به هجای کوتاه تبدیل می شود.)
ب- تبدیل مستفعلن به مفاعلن(=متفعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
ج- تبدیل فاعلن به فَعَلُن( یعنی یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن فاعلن به هجای کوتاه)
6- #مکفوف : الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعیلُ ( یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلاتُ (یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن فاعلاتن به هجای کوتاه)
7- #محذوف : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلن(=فاعلا) ( یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ب- تبدیل رکن فعولن به فَعَل(=فعو) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ج- تبدیل رکن فعلاتن به فَعَلُن(=فعلا) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
د- تبدیل رکن مفاعیلن به فعولن(=مفاعی)(یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
8- #مشکول : تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتُ(یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن به هجای کوتاه و تبدیل هجای بلند آخر رکن به هجای کوتاه)
#نکته :
از جمع مخبون و مکفوف در یک رکن، مشکول به وجود می آید.
یعنی فاعلاتن اگر مخبون شود می شود: فعلاتن. و اگر فعلاتن (که مخبون است) تبدیل به فعلاتُ (که مکفوفِ رکن فعلاتن است) شود مشکول می‌شود.
9- #منحور : تبدیل رکن فاعلاتُ به فع (یعنی حذف تمام هجاهای یک رکن به غیر از هجای اول)
10- #مجبوب : تبدیل رکن مفاعیلن به فَعَل(=مفا) (یعنی حذف دو هجای بلند آخر رکن مفاعیلن)
#آموزش_مبانی_شانزده
آموزش عروض، قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#منظومه‌ی_اجمالی_عروض
ای‌که خواهی در سخن گویا شوی
شاعری شوریده و شیدا شوی
باید آموزی : (فنون وزن) را
که بوَد بسیار در آن نکته ها
(وزن) اگر چه ابتدای شاعری‌ست
گوش کن اکنون که گویم (وزن) چیست؟
شش (مُصوّت) هست (کوتاه و بلند)
گر بدانی چیست، گردی سربلند
( اَ ) ـ ( اِ ) ـ ( اُ ) با هم همه کوتاه هست
( آ ) و (ایـ) و (او) ، بلند و دلکش است
سه (هجا) داریم (کوتاه) و (بلند)
وآن دگر باشد (کشیده) چون کمند
چون (کشیده) ، قابل (تقطیع) نیست!
بگذر از آن تا (هجا) دانی که چیست؟
هر صدایی که رسد بر گوش ما
هست در (تقطیع) ، عنوان هجا
چون (هجاها) را (نمادی) نیز هست
این (ــ) بلند و این یکی (U) کوتاه است
(من) بلند و (ما) بلند و (او) بلند
(بِه) وُ (کِه) کوتاه ، در یادت ببند
تا بدانی (وزن) این اشعار چیست؟
(رکن) آن ، در زیر شعر مولوی‌ست
«هرکسی از ظنّ خود شد یار من»
فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلن
هست وزن (مثنوی) این (رکن) ها
که بوَد (معیار سنجش) ، نزد ما
نام (اوزان عروضی) ، (بحر) هست
که از آن‌ها هرچه‌ات گویم کم است
نام (بحر) مثنوی ، باشد (رَمَل)
که بوَد شیرین‌تر از قند و عسل
هست ارکانش (مُسدّس) در (شمار)
(رکن آخر) هست ، (محذوف و قصار)
هست (ده بحر) دگر بشنو چه هست؟
که به راحت ، می‌توان آری به دست
(مُجتَث) است و (مُنسَرح) وآنگه (خفیف)
هم (بسیط) و هم (سریع) است ای ظریف
هم (تقارب) ، هم (مضارع) ، هم (هَزَج)
هم (رَجَز) هم (مُقتضب) شد رج به رج
(رکن اوزان) نیز باشد در (شمار)
مختلف؛ آن را به گوش جان سپار
هم (مُسَدّس) هم (مُثَمّن) نیز هست
که (زحافاتش) ، ملال انگیز هست
🔲
بعد از این‌‌ها ، (اختیار شاعری) است
گر چه گاهی (اضطرار شاعری) است
(آخر مصرع) ، چه (کوتاه) و (بلند)
یا (کشیده) ، آن (هجا) گردد (بلند)
(قافیه) ، تکرار اگر شد ناگزیر
بگذر از تقصیر عذرم ای خبیر
خوانش اشعار را باید درست
اینک آموزید، از بیت نخست
گاه باید خواند با (تخفیف) نیز
آنچه می‌باشد (مشدّد) ای عزیز
گاه هم (طبق ضرورت) ، در بیان
خو‌انده میگردد (مشدّد) ، واژگان
گاه حرف ساکن (ت) مثلِ (چیست)
می‌شود (ساقط) که گویی هیچ نیست
همچنین (دو) (ساکن) از بعدِ (بلند)
گاه (یک) (ساقط) شود بی‌چون و چند
می‌توان بینی درین مصرع عیان
(کارد) را که گشته ساقط (دال) آن
یا شود (ادغام) ، بعضی واژگان
در تلفظ می‌شود (در آن) ، (دران)
یا که (خواهر) ، وقت (تقطیع) کلام
طِبق خوانش هست (خاهر) والسلام
اولین رکن (فعلاتن) ، توان ،
(فاعلاتن) گردد ای آرام جان!
طِبق (ضرباهنگ) خاص شعر ها
می‌شود (تقطیع) هر گونه (هجا)
حرف (نون ساکنه) ، بعد از (بلند)
خارج از (تقطیع) هست ای هوشمند
مثل (جان) و (این) و (آن) و هرچه هست
جمله از (تقطیع) شعری ، (ساقط) است
هست (تسکین)، قاعده که می‌توان
(دو هجا) که هست (کوته) همزمان
(دو هجا) را (یک هجا) اِعمال کرد
تا که (دو کوتاه) ، گردد (یک بلند)
(قلب) ، یعنی: (جا به جایی هجا)
که بوَد مخصوص بعضی (رکن‌ها)
که شود: (مُفتعلن) ، (مفاعلن)
یا شود: (مفاعلن) ، (مفتعَلن)
بعد از آن ، (اِشباع) باشد در زبان
که به شدّت می‌شود (کوته) ، بیان
مثل حرف (به) ، که بی‌شک در هجا
هست (کوته) ، دان (بلند)ش مثل (با)
وآن دگر (ابدال) ، نوعی دیگر است
در خصوص ِ (سه هجای) آخر است
که (فَعَلُن) ، می‌شود (فع لُن) ، عزیز
بیش ازین با خود مکن جنگ و ستیز
زآنکه هرچه بوده لازم ، گفته‌ام
گوهر (بحر عروضی) ، سفته‌ام
تا همین‌جا را اگر خوانی به جِدّ
می‌شوی در شعرگویی ، مستعد
وزن را (ساقی) به نظم ساده گفت
غنچه‌ی (وزن عروضی) را ، شکفت
گر که هستی طالب شعر وزین
باش ازین خرمن به همت، خوشه‌‌چین
سید محمدرضا شمس (ساقی)
✅ کانال آموزش عروض، قافیه و...
https://eitaa.com/arozghafie
✅ کانال آموزش مبانی شعر
در #ایتـــا
🎶( عروض ، قافیه و...) 🎶
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ کانال آموزش مبانی شعر
در #ایتـــا
🎶( عروض ، قافیه و...) 🎶
سید محمدرضا شمس (ساقی)
@arozghafie
سلام علیکم
✅ قابل توجه عزیزانی که در مرحله‌ی تقطیع هجایی هستند.
ابیاتی را بارگذاری می‌کنم تا در منزل تمرین بفرمایید و در هفته‌ی بعد پاسخ صحیح را در کانال بارگذاری می‌کنم تا خودتان تطبیق کنید.
مطمئنم که با توجه به آموزش‌های قبلی چنانچه مطالب را مطالعه کرده و تمرین‌ها را جدی گرفته باشید حتماً پاسخ‌های تان صحیح خواهد بود.
موفق باشید.
https://eitaa.com/arozghafie
#تمرین 3 :
✅ ابیات زیر را تقطیع هجایی بفرمایید.
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
بیدار شو ای دیده! که ایمن نتوان بود
زین سیل دمادم، که در این منزل خواب است
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نیم شب دوش به بالین من آمد بنشست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
خیال روی تو در هر طریق همره ماست
نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست
در حقِ ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
صبحدم مرغ چمن با گل نوخاسته گفت
ناز کم کن که در این باغ بسی چون تو شکفت
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
غلام نرگس مست تو تاجدارانند
خراب باده‌ی لعل تو هوشیارانند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
قتل این خسته به شمشیر تو تقدیر نبود
ور نه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
به پیش خیل خیالش کشیدم ابلق چشم
بدان امید که آن شهسوار بازآید
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
دل در جهان مبند و به مستی سؤال کن
از فیض جام و قصه‌ی جمشید کامگار
سید محمدرضا شمس (ساقی)
دوشنبه 1401/08/02
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پاسخ تقطیع ابیات فوق👇
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ _ _
آن/سِ/یَهْ/ چُر ¶ فاعلاتن
دِ/ کِ/ شی/ری ¶ فعلاتن
نِ/یِ/ عا/لم¶ فعلاتن
با/ اوست 3 ¶ فع لن
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
چَش/مِ/ مِی/گون ¶ فاعلاتن
لَ/بُ/ خَن/دان ¶ فعلاتن
دِ/لُ/ خُر/رَم ¶ فعلاتن
با/ اوست 3 ¶ فع لن
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن)
آن/سِ/یَهْ/ چُر ¶ دِ/ کِ/ شی/ری ¶ نِ/یِ/ عا/لم¶ با/ اوست
چَش/مِ/ مِی/گون¶ لَ/بُ/ خَن/دان ¶ دِ/لُ/ خُر/رَم ¶ با/ اوست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن)
_ _ ن/ ن _ _ ن/ ن _ _ ن/ ن _ _
بیدار شو ای دیده! که ایمن نتوان بود
بی/دا/ر/
شُ/ ای/ دی/دِ/
کِ/ ای/من/ نَ/
تَ/وان1/ بود 3
زین سیل دمادم، که در این منزل خواب است
زین/ سِی/لِ/
دَ/ما/دَم/ کِ/
دَ/رین/ مَن/زِ/
لِ/ خا/بست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعِلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نر/گِ/سش/عر/
بَ/دِ/جو/یُ/ 2
لَ/بَ/شَف/سو/
س/ کُ/نان
نیم شب دوش به بالین من آمد بنشست
نی/م/ شب/ دو/
ش/ بِ/ با/لی/
نِ/ مَ/نا/ مد/
بِ/ن/شست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعَلاتن مفاعلن فعَلن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ ن ن _
خیال روی تو در هر طریق همره ماست
خِ/یا/ل/ رو/
ی/ تُ/ در/ هر/
ط/ری/ق/ هم/
ر/هِ/ ماست 3
نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست
ن/سی/م/ مو/
ی/ تُ/ پی/ون/
د/ جا/ن/ آ/
گ/ه/ ماست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
_ ن _ _/ _ ن _ _/ _ ن _ _/ _ ن _
زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست
زا/ه/دِ2/ ظا/
هر/ پ/رس/تز/
حا/ل/ ما/ آ/
گا/ه/ نیست 3
در حقِ ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست
در/ حَ/ قِ2/ ما/
هر/ چ/ گو/ید/
جا/ ی/ هی/چک/
را/ه/ نیست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
صبحدم مرغ چمن با گل نوخاسته گفت
صب/ح/دم/ مر/
غ/ چ/من/ با/
گ/ل/ نو/خا/
س/ت/ گفت 3
ناز کم کن که در این باغ بسی چون تو شکفت
نا/ز/ کم/ کن/
ک/ د/رین/ با/
غ/ ب/سی/ چن/
ت/ ش/کفت 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن)
_ _ ن _/ _ _ ن _/ _ _ ن _/ _ _ ن _
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
آن/ کی/س‌ت4/ کز/
رو/یِ2/ کَ/رَم/
با/ ما/ وَ/فا/
دا/ری/ کُ/ند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
بر/ جا/ی/ بد/
کا/ری/ چ/ من/
یک/ دم/ ن/کو/
کا/ری/ ک/ند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ _ _
غلام نرگس مست تو تاجدارانند
غ/لا/م/ نر/
گ/س/ مس/تِ2/
تُ/ تا/ج/دا/
را/نند
خراب باده‌ی لعل تو هوشیارانند
خ/را/ب/ با/
د/ی/ لع/لَ 2/
ت/ هو/ش/یا/
را/نند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعَلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
قتل این خسته به شمشیر تو تقدیر نبود
قت/لِ/ این1/ خَس/
تِ/ بِ/ شَم/شی/
رِ/ تَ/ تَق/دی/
ر/ نَ/بود
ور نه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود
وَر/ نَ/ هی/چَز/
دِ/لِ/ بی/ رَح/
مِ/ تُ/ تق/صی/
ر/ نَ/بود
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعَلن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ ن ن _
به پیش خیل خیالش کشیدم ابلق چشم
بِ/ پی/شِ/ خِی/
لِ/ خِ/یا/لش/
کِ/شی/دَ/مَب/
لَ/قِ/ چشم
بدان امید که آن شهسوار بازآید
ب/دان1/ اُ /می/
د/ ک/ آن/ شه/
س/وا/ر/ با/
زا/ید
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)
_ _ ن/ _ ن _ ن/ ن _ _ ن/ _ ن _
دل در جهان مبند و به مستی سؤال کن
دل/ در/ جَ/
هان1/ مَ/بَن/دُ/
بِ/ مَس/تی/ سُ/
آ /ل /کن
از فیض جام و قصه‌ی جمشید کامگار
از/ فی/ضِ/
جا/مِ/ قص/صِ/
یِ/ جم/شی/دِ/
کا/م/گار
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
توضیحات :
1_ قاعده‌ی #نون_ساکن
2_ قاعده‌ی #اشباع (بلند تلفظ کردن هجای کوتاه)
3 _ قاعده‌ی #هجای_آخر_مصراع (#بلند)
4 _ #قاعده_حرف_ت
یک شنبه 1401/08/08
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#درست_نویسی_1
(ترکیب پسوندهای #گذار و #گزار با کلمات مختلف)
ترکیب پسوندهای #گذار و #گزار با کلمات مختلف دردسرزاست. گاهی خدمتگزار را خدمتگذار می‌نویسیم. حتی ادیبان و نویسندگان هم گاهی دچار این اشتباه می‌شوند. چه قاعده‌ای را برای درست نوشتن ترکیب کلمات مختلف با پسوند #گزار و #گذار به کار ببریم تا دچار اشتباه نویسی نشویم؟
اگر منظورمان قرار دادن یک شی فیزیکی یا مجازی و یا وضع کردن و یا تأسیس کردن بود باید آن را با "ذال نوشت، مثل :
#قانونگذار: کسی که قانون وضع می کند.
#بنیانگذار: کسی که تأسیس می‌کند؛ مؤسس
#بدعتگذار: کسی که بدعتی را وضع و ایجاد می‌کند
#تأثیرگذار: کسی بر دیگری اثر گذارد و وی از آن شخص ثاثیر پذیرد.
#بارگذاری: آپلود کردن
بنابراین بدعتگزار، قانونگزار، بنیانگزار و بارگزاری #نادرست است.
معنی گذار در معانی زیر درست است:
قرار دادن
تأسیس و ایجاد کردن
وضع کردن
به نظر می رسد بهتر باشد معنی‌های مختلف گزاردن را حفظ نکنید و صرفاً به این نکته توجه کنید که اگر کلمه‌ی مورد نظر هیچ کدام از معانی بالا یعنی قرار دادن، وضع کردن، تأسیس کردن و ایجاد کردن را نداشت آن را با «ز» بنویسید نه «ذ». اما با وجود این معانی «گزاردن» را هم برای شما عزیزان می‌نویسیم.
#گزاردن معمولاً در یکی از معانی زیر با کلمات مختلف ترکیب می‌شود :
به جا آوردن و ادا کردن
خرج کردن
اجرا کردن و انجام دادن
شرح دادن، تعبیر و ترجمه کردن
و اما کلماتی که با این معانی مورد استفاده قرار می‌گیرند :
نمازگزار، خدمتگزار، خوابگزار، حج‌گزار، خبرگزاری، کارگزار و سپاسگزار درست است.
نمازگذار، خدمتگذار، خوابگذار، حج‌گذار، خبرگذاری، کارگذار و سپاسگذار #نادرست است.
حالا #خراجگزار درست است یا #خراجگذار ؟
اگر منظور کسی است خراج را ادا می‌کند یا به قولی مالیات می‌دهد باید نوشت #خراجگزار.
اما کسی که خراج یا مالیات را وضع می‌کند می‌شود #خراجگذار.
آموزش عروض وقافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام خدمت اعضای محترم کانال🌹
💠با توجه به اینکه حجم مطالب کانال بالا می‌باشد و برای اینکه اعضای محترم ، جهت جستجوی راحت‌تر ، مباحث مورد نظر خود را پیگیری کنند، راه کاری در اختیار شما عزیزان ، ارائه میگردد.
🔹فقط کافی است از هشتک (#) استفاده کنید.
🔸به همین منظور ، عنوانِ درسی که در کانال موجود است در ذیل آورده شده تا راحت‌تر مبحث درسیِ مورد نظر خود را پیدا کنید.
📌 #راهنمایی :
فقط کافی است بر روی عنوان درس کلیک کنید ، سپس در قسمت پایین (سمت راست) ، علامت‌های ۷ ۸ نمایان می‌شود که با زدن بر روی این علامت‌ها ، مبحث مورد نظرتان را بیابید.
#آموزش_مبانی_یک (نظم)
#آموزش_مبانی_دو (انواع قالب شعر)
#آموزش_مبانی_سه (رباعی)
#آموزش_مبانی_چهار (عروض)
#ادامه‌ی_آموزش_عروض
#آموزش_مبانی_پنج (غزل)
#آموزش_مبانی_شش (قصیده)
#آموزش_مبانی_هفت (مثنوی)
#آموزش_مبانی_هشت (قطعه)
#آموزش_مبانی_نه (چارپاره)
#آموزش_مبانی_ده (قافیه)
#آموزش_مبانی_یازده( ``)
#آموزش_مبانی_دوازده (اختیارات شاعری)
#آموزش_مبانی_سیزده (اخیارات وزنی)
#آموزش_مبانی_چهارده (اضطرارات وزنی)
#آموزش_مبانی_پانزده (تعریف زحافات)
#قاعده_حرف_ت
#اوزان_دوری
#منظومه‌ی_اجمالی_عروض
#هم‌قافیه‌ها
#تمرین
🔹سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#تمرین 4 :
✅ ابیات زیر را تقطیع هجایی بفرمایید.
ای سواد عنبرین فامت سُوَیدای زمین
مغز خاک از نهکت مشکین لبانت خوشه چین
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
موجه‌ای از ریگ صحرایت صراط المستقیم
رشته‌ای از تار و پود جامه‌ات حبل المتین
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
گاوی کنند و چون صدف آبستنند لیک
از طبع گوهرآور و عنبر فکن نی‌اند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ز چشم شور، آب خضر خون مرده میگردد
مکن بی پرده چون گل جام سرشار معانی را
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ندارد بهره‌ای از حسن معنی چشم صورت بین
به هر آیینه منمایید دیدار معانی را
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
همان که درمان باشد، به جای درد شود
و باز درد ، همان کز نخست درمان بود
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
در برم آمد چو چنگ، گیسو در پاکشان
من شده از دستِ صبح دست به‌سر چون رباب
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
فرانک بدو گفت کای نامجوی
بگویم تورا هر چه گفتی بگوی
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
دوشم شبی گذشت چه گویم چگونه بود
همچون نیاز ، تیره و همچون امل طویل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
کفّ الخضیب داشت فلک ورنه گفتمی
بر سوک مهر ، جامه فرو زد مگر به نیل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
صبحدم آب حیات، خوردم از آن چاه سیم
عقل بر آن چاه و آب، صرف کنان جاه و آب
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
گوهر از سُفتن بوَد ایمن در آغوش صدف
بهْ ز خاموشی نباشد محرمی اسرار را
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
سید محمدرضا شمس (ساقی)
چهارشنبه 1401/09/30
https://eitaa.com/arozghafie
✅ ابیات فوق را تقطیع و تمرین بفرمایید
پاسخ هفته‌ی آینده بارگذاری می‌شود
✅ پاسخ تقطیع ابیات فوق👇
ای سوادِ عنبرین فامت سُوَیدای زمین
(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
- ن - - / - ن - - / - ن - - / - ن -
ای/ سَ/ وا/ دِ۱ = فاعلاتن
عن/ ب/ رین۳/ فا = فاعلاتن
مت/ سُ/ وَی/ دا = فاعلاتن
ی۱/ ز/ مین = فاعلن
مغز خاک از نهکت مشکین لبانت خوشه چین
مغ/ ز/ خا/ کز/ = فاعلاتن
نک/ ه/ ت۱/ مش/ = فاعلاتن
کین۲/ ل/ با/ نت/ = فاعلاتن
نا/ فِ/ چین۳ = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
موجه‌ای از ریگ صحرایت صراط المستقیم
(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
- ن - - / - ن - - / - ن - - / - ن -
مو/ ج/ ای/ از/ = فاعلاتن
ری/ گ/ صح/ را/ = فاعلاتن
یت/ ص/ را/ طل/ = فاعلاتن
مس/ ت/ قیم۲ = فاعلن
رشته‌ای از تار و پود جامه‌ات حبل المتین
رش/ ت/ ای/ از/ = فاعلاتن
تا/ رُ/ پو/ د۱/ = فاعلاتن
جا/ م/ ات/ حب/ = فاعلاتن
لل/ م/تین = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
گاوی کنند و چون صدف آبستن‌اند لیک
(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)
- - ن/ - ن - ن/ ن - - ن/ - ن -
گا/ وی/ ک/ = مفعول
نن/ د/ چن/ ص/ = فاعلات
د/ فا/ بس/ ت/ = مفاعیل
نن/ د/ لیک۲ = فاعلن
از طبع گوهرآور و عنبر فکن نی‌اند
از/ طب/ ع/ = مفعول
گو/ ه/ را/ و/ = فاعلات
ر/ عن/ بر/ ف = مفاعیل
کن/ ن/ یند۲ = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ز چشم شور، آب خضر خون مرده میگردد
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
ن - - -/ ن - - -/ ن - - -/ ن - - -
ز/ چش/ مِ۱/ شو/ = مفاعیلن
ر/ آ/ ب۱/ خض/ = مفاعیلن
ر/ خو/ ن۱/ مر/ = مفاعیلن
د/ می/ گر/ دد = مفاعیلن
مکن بی پرده چون گل جام سرشار معانی را
م/ کن/ بی/ پر/ = مفاعیلن
د/ چن/ گل/ جا/ = مفاعیلن
م/ سر/ شا/ ر۱/ = مفاعیلن
م/ عا/ نی/ را = مفاعیلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
ندارد بهره‌ای از حسن معنی چشم صورت بین
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
ن - - -/ ن - - -/ ن - - -/ ن - - -
ن/ دا/ رد/ بَهْ/ = مفاعیلن
ر/ ای/ از/ حس/ = مفاعیلن
ن/ مع/ نی/ چش/ = مفاعیلن
م/ صو/ رت/ بین = مفاعیلن
به هر آیینه منمایید دیدار معانی را
ب/ هر/ آ/ یی/ = مفاعیلن
ن/ من/ ما/ یی/ = مفاعیلن
د/ دی/ دا/ ر/ = مفاعیلن
م/ عا/ نی/ را = مفاعیلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
همان که درمان باشد، به جای درد شود
(مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن)
ن - ن -/ ن ن - -/ ن - ن -/ ن - -
ه/ مان۳/ ک/ در/ = مفاعلن
مان۴/ با/ شد/ = فعلاتن
ب/ جا/ ی/ در/ = مفاعلن
د/ ش/ ود = فعلن
و باز درد ، همان کز نخست درمان بود
و/ با/ ز/ در/ = مفاعلن
د/ ه/ مان/ کز/ = فعلاتن
ن/ خس/ ت/ در/ = مفاعلن
مان/ بود۵ = فع لن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
در برم آمد چو چنگ، گیسو در پاکشان
(مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن)
- ن ن -/ - ن -/ - ن ن -/ - ن -
در/ ب/ ر/ ما/ = مفتعلن
مد/ چ/ چنگ۶/ = فاعلات
گی/ سو/ در/ = مفتعلن
پا/ ک/ شان = فاعلن
من شده از دستِ صبح دست به‌سر چون رباب
من/ ش/ د/ از/ = مفتعلن
دس/ ت/ صبح/ = فاعلن
دس/ ت/ ب/ سر/ = مفتعلن
چن/ ر/ باب = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
فرانک بدو گفت کِای نامجوی
(فعولن فعولن فعولن فعل)
ن - -/ ن - -/ ن - -/ ن -
ف/ را/ نک/ = فعولن
ب/ دو/ گف/ = فعولن
ت/ کی/ نا/ = فعولن
م/جوی۲ = فعل
بگویم تورا هر چه گفتی بگوی
ب/ گو/ یم/ = فعولن
ت/ را/ هر/ = فعولن
چ/ گف/ تی/ = فعولن
ب/ گوی = فعل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
دوشم شبی گذشت چه گویم چگونه بود
(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)
- - ن/ - ن - ن/ ن - - ن/ - ن -
دو/ شم/ ش/ = مفعول
بی/ گ/ ذش/ ت/ = فاعلات
چ/ گو/ یم/ چ/ = مفاعیل
گو/ ن/ بود۲ = فاعلن
همچون نیاز ، تیره و همچون امل طویل
هم/ چن/ ن/ = مفعول
یا/ ز/ تی/ ر/ = فاعلات
و/ هم/ چن/ ا/ = مفاعیل
مل/ ط/ ویل۲ = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
کفّ الخضیب داشت فلک ورنه گفتمی
(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)
- - ن/ - ن - ن/ ن - - ن/ - ن -
کف/ فل/ خ/ = مفعول
ضی/ ب/ دا/ شت۷/= فاعلات
ف/ لک/ ور/ ن/ = مفاعیل
گف/ ت/ می = فاعلن
بر سوک مهر، جامه فرو زد مگر به نیل
بر/ سو/ ک/ = مفعول
مه/ ر/ جا/ م/ = فاعلات
ف/ رو/ زد/ م/ = مفاعیل
گر/ ب/ نیل۲ = فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
صبحدم آب حیات خوردم ازآن چاه سیم
(مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن)
- ن ن -/ - ن -/ - ن ن -/ - ن -
صب/ ح/ د/ ما/ = مفتعلن
ب/ ح/ یات۶/ = فاعلن
خر/د/ م/ زان۳/ = مفتعلن
چا/ هِ/ سیم۲ = فاعلن
عقل بر آن چاه و آب، صرف کنان جاه و آب
عق/ ل/ ب/ ران۳/ = مفتعلن
چا/ ه/ آب۶/ = فاعلن
صر/ ف/ ک/ نان۳/ = مفتعلن
جا/ ه/ آب۲= فاعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
گوهر از سفتن بوَد ایمن در آغوش صدف
(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
- ن - - / - ن - - / - ن - - / - ن -
گو/ ه/ رز/ سف/ = فاعلاتن
تن/ ب/ ود/ ای/ = فاعلاتن
من/ د/ را/ غو/ = فاعلاتن
ش۱/ ص/ دف = فاعلن
بهْ ز خاموشی نباشد محرمی اسرار را
به/ ز/ خا/ مو/ = فاعلاتن
شی/ ن/ با/ شد/ = فاعلاتن
مح/ ر/ می/ اس/ = فاعلاتن
را/ ر/ را = فاعلن
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پ . ن 👆
۱ _ قاعده‌ی #اشباع (بلند تلفظ کردن هجای کوتاه)
۲ _ قاعده‌ی #هجای_آخر_مصراع (آخرین هجا فقط بلند محسوب می‌شود
۳ _ قاعده‌ی #نون_ساکن خارج از تقطیع
۴ _ قاعده‌ی #تسکین (تبدیل دو هجای کوتاه، به یک هجای بلند)
۵ _ قاعده‌ی #ابدال (فعلن به فع لن) آخرین رکن
۶ - قاعده‌ی #وزن_دوری (هر مصراع حکم دو نیم مصراع است و رکن آخر هر نیم مصراع حکم قاعده‌ی آخر مصراع است.
۷ - #قاعده_حرف_ت (ساقط از تقطیع)
سید محمدرضا شمس (ساقی)
پنج‌شنبه 1401/10/08
https://eitaa.com/arozghafie
#بَدیهه‌سُرایی
#بدیهه یا #بداهه (به ضم یا فتح باء) از مصدر بَدْه و بُدْه (هاء بدل از همزه: بدء)، در لغت یعنی آغاز هر چیز و آنچه به ناگاه آید؛ و در اصطلاح ادب : "کلامی است که بی‌رَویّت و بدون اندیشه بر زبان و قلم گوینده و نویسنده جاری شود."
۱ - تعریف بدیهه
در تعریف منطقی بدیهه، بی‌گمان صفت "ناگهانی بودن" یا "به ناگاه روی دادن" فصل یا عرض خاص به شمار می‌آید؛ پس این صفت هم صفت قول (سخن، کلام) تواند بود و هم صفت فعل؛ ولی آنچه در اینجا موردنظر است، بدیهه در قول یا کلام است که ممکن است مطلق یا مقید باشد. در قول یا کلام مطلق، بدیهه یعنی "بی‌اندیشه آمدن‌ِ سخن، ناگاه آمدن سخن و بی‌تأمل چیزی گفتن" و در قول یا کلام مقید (انشا، شعر، خطابه)، نوشتن و سرودن و سخنوری بی‌اندیشه و بی‌مقدمه را #بدیهه گویند، بدین‌معنی که "منشی یا شاعر کلام را بی رَویّت و فکر انشا کند".
در زبان فارسی از بدیهه به "زود شعری" و "چُست‌گویی" نیز تعبیر شده است.
۲ - معنای ارتجال
از بدیهه به #ارتجال نیز تعبیر می‌شود. ارتجال در اصطلاح "سخن گفتن بدون آمادگی قبلی" است.
رشید وطواط و تهانوی به صراحت بدیهه را همان ارتجال خوانده‌اند. پس شعرسرایی و انشاپردازی و سخنوری بدون ساختن و آماده کردن قبلی، مصداق‌ِ ارتجال یا بدیهه به شمار می‌روند.
۳ - رَویّه‌گویی
اما #رَویّت، در برابر #ارتجال و #بدیهه، در اصطلاح ادب سخنی است که در پی تأمل و تفکر و با اندیشه پدید آید. در این باره باید گفت: از آن‌جا که فکر، به تعبیر اهل منطق ذاتی انسان است، پس انسان چه در حال بدیهه‌گویی و چه در حال رویه‌گویی می‌اندیشد؛ بنابراین، مراد از "بی‌اندیشه سخن گفتن" در بدیهه، چیزی جز "بی‌اندیشه پیشین و شتاب‌آلود سخن گفتن" نیست، پس دو گونه می‌توان گفت و نوشت: بی‌تأمل و شتاب‌آلود؛ با تأمل و درنگ و دور از شتاب.
از گونه اول به #بدیهه، و از گونه دوم به #رَویّه تعبیر می‌شود. گونه‌ی دوم که در پی تأمل و درنگ و غور به بار می‌آید، شیوه‌ی طبیعی سخن گفتن و نوشتن و سرودن است. پس قاعده در سخنوری و نویسندگی و شاعری، رویت است و تأمل؛ و بدیهه از مقوله‌ی استثنا به شمار می‌آید که خود، دست کم در این موارد، نشانه استادی و کارآزمودگی است؛ چنانکه نظامی عروضی با عبارت‌ِ "بدیهة من چون رَویّت گشته بود"، از استادی خویش سخن می‌گوید. همو بدیهه‌سرایی را رکن اعلای شاعری شمرده، و آورده که بر شاعر واجب است تا به مدد تکرار و ممارست، طبع خود را چنان در بدیهه‌سرایی توانا سازد که بتواند "معانی انگیزد".
طبع روان خصلتی است که یکی از جلوه‌های آن بدیهه‌سرایی است و شاعر بدیهه‌سرا دارای طبعی به تعبیر حافظ "چون آب روان" است.
از دیگر شرایط دست‌یابی به پایگاه بدیهه‌سرایی تکرار و ممارست و حفظ شعر، و آنگاه سرودن و بسیار سرودن شعر است تا در نفس شاعر "ملکه شاعری" پرورش یابد و در بدیهه‌گویی توانا گردد. پس پیوند شاعری و بدیهه‌سرایی، دست کم به عنوان جلوه‌ای از طبع روان، امری است نه فقط پذیرفته، که مطلوب نیز هست.
۴ - سابقه‌ی بدیهه‌سرایی
بدیهه‌سرایی سابقه‌ای دیرینه دارد و در تمام ادوار شعر فارسی کم و بیش رواج داشته است. نظامی عروضی گزارش‌ها و حکایت‌هایی از بدیهه‌سرایی‌های شاعرانی چون رودکی، عنصری، معزّی و ازرقی به دست می‌دهد.
خاقانی شروانی نیز در بیتی از قصیده‌ای به بدیهه‌گویی خویش افتخار کرده است.
نظامی گنجوی در لیلی و مجنون از بدیهه‌گویی شاعرانه سخن رانده، و جامی هم از بدیهه‌گویی فردوسی در مجلس سلطان محمود یاد کرده است.
از بدیهه‌گویی‌های صائب نیز چند جا سخن به میان آمده است، و حکایاتی از قدرت طبع قاآنی شیرازی و بدیهه‌سرایی‌های اعجاب برانگیز او آورده‌اند.
در دوره‌ی معاصر نیز بدیهه‌سرایی مورد توجه برخی از شاعران سنت‌گرا قرار دارد.
۵ - قالب بدیهه
بدیهه‌سرایی بنابر طبیعت خود که از سر شتاب و تحت تأثیر رویدادهای خاص شکل می‌گیرد و به کوتاهی بیان می‌شود، معمولاً قالب‌هایی کوتاه می‌طلبد؛ به علاوه، شاعر با همه مهارتی که دارد، کمتر مجال انتخاب قوالب بلند می‌یابد. در حقیقت جلوگاه بدیهه، نخست رباعی و دوبیتی است و سپس مفردات و سرانجام قطعه‌هایی که از دو یا چند بیت فراتر نمی‌رود؛ چنانکه بدیهه‌سرایی‌های رودکی و عنصری و معزی و ازرقی و مهستی گنجوی همه قطعه یا رباعی است.
منبع : فنون ادبی
آموزش عروض وقافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie