آموزش مبانی شعر (4)
#عروض
در اینجا برای آشنایی با قواعد اوزان عروضی که در بخش رباعی مختصراً به آن اشاره شد میپردازیم.
قواعد عروض معیار سنجش وزن در شعر است.
#حرف :
همانطور که میدانید الفبای زبان فارسی دارای سی و دو حرف است. ا ب پ ت ث...
#مصوت :
صداها که ما به آن (مصوت) میگوییم، شش تا هستند که سه مصوت بلند و سه مصوت کوتاه هستند.
#مصوت_بلند :
آ ، ای ، او . مانند «آ» در آب، «ی» در سیب ، «و» در بو
#مصوت_کوتاه :
فتحه ( -َ ) ، کسره ( -ِ ) ، ضمه ( -ُ )
#انواع_هجا :
هجای فارسی از نظر تعداد دو نوع است.
١- #هجای_کوتاه كه یک حرف دارد یعنی (یک حرف + یک مصوت كوتاه) و با علامت [ن] نشان داده میشود.
صامت + مصوت كوتاه ، مانند:
تُ (تو) ، کِ (كه) ، چُ (چو) ، نَ (نه).
۲ - #هجای_بلند که دو حرف دارد و با علامت [ - ] نشان داده میشود.
۱- صامت + مُصَوّتِ کوتاه + صامت.
مانند : دَر ، سَر ، دِل
۲- صامت + مصوّت + مصوّت.
مانند : با، جا، ما، سو، بو، سی، بی
#نمونه :
عَلی ، [ عَ ، لی ] كه میشود: يک مصوّت کوتاه + یک مصوّتِ بلند.
و علامتش : [ ن - ]
اَحمَد ، [ اَح ، مَد ] که میشود دوتا مصوت بلند.
و علامتش : [ - - ]
#توضیح :
توجه داشته باشید که در تقطیع شعر بر اساس خوانش ابیات تقطیع میشود نه نوشتار.
#مانند :
خواهر (خاهر) - (خا - / هر -)
، خویش (خیش) - (خی - / ش u)
خواستن (خاستن) - (خا - / س u /تن -)
(محمّد علی آمد)
مُ، حَم، مَد/ عَ، لی/ آ، مد
#علامت :
مـ حمـ مد (ن - -)
عـ لی ( ن -)
آ مد (- -)
با آنكه در حريم تو بيگانهام هنوز
مَفعولُ/ فاعِلاتُ/ مَفاعیلُ/ فاعِلن *
#خط_عروضی :
( - - ن/ - ن - ن/ ن - - ن/ - ن -)
من اگر نظر حرام است، بسی گناه دارم
چه کنم نمیتوانم ، که نظر نگاه دارم
#تقطیع
(ن ن - ن/ - ن - -/ ن ن - ن/ - ن - -)
فَعَلاتُ/ فاعلاتن/ فعلات/ فاعلاتن
م/ن/گر/ن/ظر/ح/را/مس/ت/ب/سی/گ/نا/ه/دا/رم
چ/ک/نم/ن/می/ت/وا/نم/ک/ن/ظر/ن/گا/ه/دا/رم
#هجای_آخر_مصراع
* چنانچه هجای پایانی مصراع کوتاه، بلند و یا کشیده باشد، بر حسب قاعده فقط هجای بلند (-) محاسبه میشود.
#آموزش_مبانی_چهار
آموزش عروض و قافیه
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پاسخ تقطیع ابیات فوق👇
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ _ _
آن/سِ/یَهْ/ چُر ¶ فاعلاتن
دِ/ کِ/ شی/ری ¶ فعلاتن
نِ/یِ/ عا/لم¶ فعلاتن
با/ اوست 3 ¶ فع لن
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
چَش/مِ/ مِی/گون ¶ فاعلاتن
لَ/بُ/ خَن/دان ¶ فعلاتن
دِ/لُ/ خُر/رَم ¶ فعلاتن
با/ اوست 3 ¶ فع لن
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن)
آن/سِ/یَهْ/ چُر ¶ دِ/ کِ/ شی/ری ¶ نِ/یِ/ عا/لم¶ با/ اوست
چَش/مِ/ مِی/گون¶ لَ/بُ/ خَن/دان ¶ دِ/لُ/ خُر/رَم ¶ با/ اوست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن)
_ _ ن/ ن _ _ ن/ ن _ _ ن/ ن _ _
بیدار شو ای دیده! که ایمن نتوان بود
بی/دا/ر/
شُ/ ای/ دی/دِ/
کِ/ ای/من/ نَ/
تَ/وان1/ بود 3
زین سیل دمادم، که در این منزل خواب است
زین/ سِی/لِ/
دَ/ما/دَم/ کِ/
دَ/رین/ مَن/زِ/
لِ/ خا/بست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعِلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نر/گِ/سش/عر/
بَ/دِ/جو/یُ/ 2
لَ/بَ/شَف/سو/
س/ کُ/نان
نیم شب دوش به بالین من آمد بنشست
نی/م/ شب/ دو/
ش/ بِ/ با/لی/
نِ/ مَ/نا/ مد/
بِ/ن/شست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعَلاتن مفاعلن فعَلن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ ن ن _
خیال روی تو در هر طریق همره ماست
خِ/یا/ل/ رو/
ی/ تُ/ در/ هر/
ط/ری/ق/ هم/
ر/هِ/ ماست 3
نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست
ن/سی/م/ مو/
ی/ تُ/ پی/ون/
د/ جا/ن/ آ/
گ/ه/ ماست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
_ ن _ _/ _ ن _ _/ _ ن _ _/ _ ن _
زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست
زا/ه/دِ2/ ظا/
هر/ پ/رس/تز/
حا/ل/ ما/ آ/
گا/ه/ نیست 3
در حقِ ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست
در/ حَ/ قِ2/ ما/
هر/ چ/ گو/ید/
جا/ ی/ هی/چک/
را/ه/ نیست 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
صبحدم مرغ چمن با گل نوخاسته گفت
صب/ح/دم/ مر/
غ/ چ/من/ با/
گ/ل/ نو/خا/
س/ت/ گفت 3
ناز کم کن که در این باغ بسی چون تو شکفت
نا/ز/ کم/ کن/
ک/ د/رین/ با/
غ/ ب/سی/ چن/
ت/ ش/کفت 3
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن)
_ _ ن _/ _ _ ن _/ _ _ ن _/ _ _ ن _
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
آن/ کی/ست4/ کز/
رو/یِ2/ کَ/رَم/
با/ ما/ وَ/فا/
دا/ری/ کُ/ند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
بر/ جا/ی/ بد/
کا/ری/ چ/ من/
یک/ دم/ ن/کو/
کا/ری/ ک/ند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ _ _
غلام نرگس مست تو تاجدارانند
غ/لا/م/ نر/
گ/س/ مس/تِ2/
تُ/ تا/ج/دا/
را/نند
خراب بادهی لعل تو هوشیارانند
خ/را/ب/ با/
د/ی/ لع/لَ 2/
ت/ هو/ش/یا/
را/نند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعَلن)
_ ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _ _/ ن ن _
قتل این خسته به شمشیر تو تقدیر نبود
قت/لِ/ این1/ خَس/
تِ/ بِ/ شَم/شی/
رِ/ تَ/ تَق/دی/
ر/ نَ/بود
ور نه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود
وَر/ نَ/ هی/چَز/
دِ/لِ/ بی/ رَح/
مِ/ تُ/ تق/صی/
ر/ نَ/بود
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعَلن)
ن _ ن _/ ن ن _ _/ ن _ ن _/ ن ن _
به پیش خیل خیالش کشیدم ابلق چشم
بِ/ پی/شِ/ خِی/
لِ/ خِ/یا/لش/
کِ/شی/دَ/مَب/
لَ/قِ/ چشم
بدان امید که آن شهسوار بازآید
ب/دان1/ اُ /می/
د/ ک/ آن/ شه/
س/وا/ر/ با/
زا/ید
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)
_ _ ن/ _ ن _ ن/ ن _ _ ن/ _ ن _
دل در جهان مبند و به مستی سؤال کن
دل/ در/ جَ/
هان1/ مَ/بَن/دُ/
بِ/ مَس/تی/ سُ/
آ /ل /کن
از فیض جام و قصهی جمشید کامگار
از/ فی/ضِ/
جا/مِ/ قص/صِ/
یِ/ جم/شی/دِ/
کا/م/گار
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
توضیحات :
1_ قاعدهی #نون_ساکن
2_ قاعدهی #اشباع (بلند تلفظ کردن هجای کوتاه)
3 _ قاعدهی #هجای_آخر_مصراع (#بلند)
4 _ #قاعده_حرف_ت
یک شنبه 1401/08/08
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پ . ن 👆
۱ _ قاعدهی #اشباع (بلند تلفظ کردن هجای کوتاه)
۲ _ قاعدهی #هجای_آخر_مصراع (آخرین هجا فقط بلند محسوب میشود
۳ _ قاعدهی #نون_ساکن خارج از تقطیع
۴ _ قاعدهی #تسکین (تبدیل دو هجای کوتاه، به یک هجای بلند)
۵ _ قاعدهی #ابدال (فعلن به فع لن) آخرین رکن
۶ - قاعدهی #وزن_دوری (هر مصراع حکم دو نیم مصراع است و رکن آخر هر نیم مصراع حکم قاعدهی آخر مصراع است.
۷ - #قاعده_حرف_ت (ساقط از تقطیع)
سید محمدرضا شمس (ساقی)
پنجشنبه 1401/10/08
https://eitaa.com/arozghafie
✅ پاسخ تقطیع ابیات فوق👇
گر وصل تو ای ترک نه بختی است مکرم
مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن
(هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
گر/ وص/ل/ = مفعول
ت / ای/ تر/ ک/ = مفاعیل
نَ / بخ/ تی/ ست۱/ = مفاعیل
م/ کر/ رم / = فعولن
ور روی تو ای دوست نه فتحی است مُهنا
ور/ رو/ ی/ = مفعول
تُ/ ای/ دو/ست۱/ = مفاعیل
نَ/ فت/ حی/ ست۱/ = مفاعیل
م/ هن/ نا / = فعولن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
نظر برداشت شبنم در هوای آفتاب از گل
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
(هزج مثمن سالم)
ن/ظر/ بر/دا/ = مفاعیلن
شت۱/ شب/نم/ در/ = مفاعیلن
ه/وا/ی۲/ آ/ = مفاعیلن
ف/تا/بَز/ گل/ = مفاعیلن
به امّید که من از عارض او چشم بردارم
ب/ اُم/می/د۲/ = مفاعیلن
ک/ من/ از /عا/ = مفاعیلن
ر/ض۲/ او/ چش/ = مفاعیلن
م/بر/دا/رم/ = مفاعیلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
خروشیدن ِ پهلوانان به درد
فعولن فعولن فعولن فعل
(متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
خ/رو/شی/ = فعولن
د/نِ۲/پَه/ = فعولن
ل/وا/نان۳/ = فعولن
بِ/درد۴/ = فعل
کنان گوشت تن را بر آن رادمرد
کُ/نان۳/گو/ = فعولن
شت۱/تن /را/ = فعولن
ب/رآن۴/ را/ = فعولن
د/مرد۴/ = فعل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
وین روز مفارقت به شب می آمد
مفعول مفاعلن مفاعیلن فع
(وزن دوم رباعی)
وین/رو/ز/ = مفعول
م/فا/ر/قت/ = مفاعلن
ب/شب/می/آ/ = مفاعیلن
مد/ = فع
آن لب که چو جان ماست دور از لب ماست
مفعول مفاعلن مفاعیلُ فعل
(وزن سوم رباعی)
آن/لب/ک/ = مفعول
چ/جا/ن/ما/ = مفاعلن
ست۱/دو/رز/ل/ = مفاعیل
ب/ماست۱و۴/ = فعل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
در آن زمان که جهان را به جان وداع کند
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
(مجتث مثمن مخبون محذوف)
د/رآن۳/ز/مان۳/ = مفاعلن
ک/ج/هان۳/را/ = فعلاتن
ب/جان۳/و/دا/ = مفاعلن
ع/ک/ند/ = فعلن
به مال و دولت او سفلهای گمارد چرخ
ب/ما/لُ/دو/ = مفاعلن
ل/ت/او/سف/ = فعلاتن
لِ/ای/گ/ما/ = مفاعلن
رد/چرخ/ = فع لن ۵
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
خروشان همه گوشت بازو بکند
فعولن فعولن فعولن فعل
(متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
خُ/رو/شان۳/ = فعولن
ه/مِ۲/ گو/ = فعولن
شت۱/با/زو/ = فعولن
ب/کند۴/ = فعل
نشست از برش سوگوار و نژند
ن/شس/تز/ = فعولن
ب/رش/سو/ = فعولن
گ/وا/رُ۲/ = فعولن
ن/ژند۴/ = فعل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
وقتی دل سودایی میرفت به بستانها
مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن
(بحر هزج مثمن اخرب) "وزن دوری"
وق/تی/د/ = مفعول
ل/سو/دا/یی/ = مفاعیلن
می/رف/ت/ = مفعول
ب/ بس/تان۳/ها/ = مفاعیلن
بی خویشتنم کردی بوی گل و ریحانها
بی/خی/ش/ = مفعول
ت/نم/کر/دی/ = مفاعیلن
بو/ی۲/گ/ = مفعول
ل/ری/حان۳/ها/ = مفاعیلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
بیست سال است بهار از سرِ ما رفته ولی
فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
(رمل مثمن مخبون محذوف)
بی/ست۱/سا/لس/ = فاعلاتن
ت/ب/ها/رز/ = فعلاتن
س/رِ/ما/رف/ = فعلاتن
ت/و/لی/ = فعلن
من همان ماتمیام در غم استاد هنوز
من/ه/مان۳/ما/ = فاعلاتن
ت/مِ/یم/در/ = فعلاتن
غ/م/اس/تا/ = فعلاتن
د/ه/نوز۴/ = فعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
پرواز بلندی به ته بال مگس سوخت
مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولُن
(هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
پر/وا/ز/ = مفعول
ب/لن/دی/ب/ = مفاعیل
ت/ه۲/با/ل/ = مفاعیل
م/گس/سوخت۱و۴/ = فعولن
گر خواب عدم بر دو جهان شام گمارد
گر/خا/ب/ = مفعول
ع/دم/بر/د/ = مفاعیل
ج/هان۳/شا/م/ = مفاعیل
گ/ما/رد/ = فعولن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
چو از سال کوچی پژوهش نمود
فعولن فعولن فعولن فعل
(متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
چ/از/سا/ = فعولن
ل/کو/چی/ = فعولن
پ/ژو/هش/ = فعولن
ن/مود۴/ = فعل
هزار و سه صد با یک و بیست بود
ه/زا/رُ۲/ = فعولن
س/صد/با/ = فعولن
ی/کُ۲/بی/ = فعولن
ست۱/بود۴/ = فعل
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
از بس که در نظرم خوب آمدی صنما
مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن
(بسیط مخبون)
از/بس/ک/در/ = مستفعلن
ن/ظ/رم/ = فعلن
خو/با/م/دی/ = مستفعلن
ص/ن/ما/ = فعلن
هر جا که مینگرم گویی که در نظری
هر/جا/ک/می/ = مستفعلن
ن/گ/رم/ = فعلن
گو/یی/ک/در/ = مستفعلن
ن/ظ/ری/ = فعلن
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
آن که با سوز درون دل ما ، بیگانه است
فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
(رمل مثمن مخبون محذوف)
آن/ک/با/سو/ = فاعلاتن
ز/د/رو/ن۲/ = فعلاتن
د/ل/ما/بی/ = فعلاتن
گا/نست۴/ = فع/لن ۵
درد بیخانه نمیداند و صاحبخانه است
در/د/بی/خا/ = فاعلاتن
ن/ن/می/دا/ = فعلاتن
ن/د/صا/حب/ = فعلاتن
خا/نست۴/ = فع/لن ۵
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
سید محمدرضا شمس (ساقی)
جمعه 1401/12/05
https://eitaa.com/arozghafie
۱ ـ #قاعده_حرف_ت
۲ً قاعدهی #اشباع
۳ ـ قاعدهی #نون_ساکن
۴ ـ قاعدهی #هجای_آخر_مصراع #اختیارات_وزنی
۵ ـ قاعدهی #ابدال #اختیارات_شاعری
📌در صورت نشر مطالب ڪانال در دیگر ڪانالها و گروههای مرتبط، حذف منبع شرعاً جایز نمیباشد و غیر اخلاقی است.