❇ تفســــــیر ❇ شأن نزول: براى آیه فوق، شان نزول هائى ذکر شده، که بى شباهت به یکدیگر نیست، از جمله این که این آیه درباره گروهى از منافقان نازل شده، که دور هم نشسته بودند و سخنان ناهنجار، درباره پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى گفتند، یکى از آنان گفت: این کار را نکنید; زیرا مى ترسیم به گوش محمّد ص برسد، و او به ما بد بگوید (و مردم را بر ضد ما بشوراند). یکى از آنان که نامش جلاس بود گفت: مهم نیست، ما هر چه بخواهیم مى گوئیم، و اگر به گوش او رسید، نزد وى مى رویم، و انکار مى کنیم، و او از ما مى پذیرد; زیرا محمّد(صلى الله علیه وآله) آدم خوش باور و دهن بینى است، و هر کس هر چه بگوید قبول مى کند، در این هنگام آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت. 🌼🌼🌼 تفسیر: در این آیه، همان گونه که از مضمون آن استفاده مى شود، سخن از فرد یا افرادى در میان است که پیامبر(صلى الله علیه وآله)را با گفته هاى خود آزار مى دادند، و مى گفتند: او انسان خوش باور و دهن بینى است (وَ مِنْهُمُ الَّذینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ). أُذُن در اصل به معنى گوش است، ولى به اشخاصى که زیاد به حرف مردم گوش مى دهند، و به اصطلاح گوشى هستند نیز، این کلمه اطلاق مى شود. آنها در حقیقت، یکى از نقاط قوّت پیامبر(صلى الله علیه وآله)را که وجود آن در یک رهبر کاملاً لازم است، به عنوان نقطه ضعف نشان مى دادند و از این واقعیت غافل بودند که یک رهبر محبوب، باید نهایت لطف و محبت را نشان دهد، و حتى الامکان عذرهاى مردم را بپذیرد، و در مورد عیوب آنها پرده درى نکند (مگر در آنجا که این کار موجب سوء استفاده شود). لذا قرآن بلافاصله اضافه مى کند: به آنها بگو: اگر پیامبر گوش به سخنان شما فرا مى دهد، و عذرتان را مى پذیرد، و به گمان شما یک آدم گوشى است، این به نفع شما است! (قُلْ أُذُنُ خَیْر لَکُمْ). زیرا، از این طریق آبروى شما را حفظ کرده و شخصیتتان را خرد نمى کند، عواطف شما را جریحه دار نمى سازد، و براى حفظ محبت، اتحاد و وحدت شما از این طریق کوشش مى کند. در حالى که اگر او فوراً پرده ها را بالا مى زد، و دروغگویان را رسوا مى کرد، دردسر فراوانى فراهم مى آمد، علاوه بر این که آبروى عده اى، به سرعت از بین مى رفت، راه بازگشت و توبه بر آنها بسته مى شد، و افراد آلوده اى که قابل هدایت بودند، در صف بدکاران جاى مى گرفتند و از اطراف پیامبر(صلى الله علیه وآله)دور مى شدند. یک رهبر مهربان و دلسوز، و در عین حال پخته و دانا، باید همه چیز را بفهمد، ولى بسیارى از آنها را به روى خود نیاورد، تا آنها که شایسته تربیت اند، تربیت شوند، از مکتب او فرار نکنند، و اسرار مردم از پرده برون نیفتد. این احتمال نیز، در معنى آیه وجود دارد که خداوند در پاسخ عیبجویان مى گوید: چنان نیست که او، گوش به همه سخنان فرا دهد، بلکه، او گوش به سخنانى مى دهد که به سود و نفع شما است، یعنى وحى الهى را مى شنود، پیشنهاد مفید را استماع مى کند، و عذرخواهى افراد را در مواردى که به نفع آنها و جامعه است مى پذیرد. پس از آن، براى این که عیبجویان از این سخن سوء استفاده نکنند، و آن را دستاویز قرار ندهند، چنین اضافه مى کند: او به خدا و فرمان هاى او ایمان دارد، و به سخنان مؤمنان راستین گوش فرا مى دهد، و آن را مى پذیرد، و به آن ترتیب اثر مى دهد (یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنینَ). یعنى در واقع پیامبر(صلى الله علیه وآله)دو گونه برنامه دارد: یکى، برنامه حفظ ظاهر و جلوگیرى از پرده درى. و دیگرى، در مرحله عمل، در مرحله اول به سخنان گوش فرا مى دهد، و ظاهراً انکار نمى کند، ولى در مقام عمل، تنها توجه او به فرمان هاى خدا، و پیشنهادها و سخنان مؤمنان راستین است، و یک رهبر واقع بین باید چنین باشد، و تأمین منافع جامعه، جز از این راه ممکن نیست، لذا بلافاصله مى فرماید: او رحمت براى مؤمنان شما است (وَ رَحْمَةٌ لِلَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ). ممکن است در اینجا سؤال شود که: در پاره اى از آیات قرآن مى خوانیم، پیامبر(صلى الله علیه وآله) رَحْمَةً لِلْعالَمین است. ولى آیه مورد بحث مى گوید: رحمت براى مؤمنان است، آیا آن عمومیت با این تخصیص سازگار است؟! اما با توجه به یک نکته، پاسخ این سؤال روشن مى شود، و آن این که رحمت، درجات و مراتب دارد، که یکى از مراتب آن قابلیت و استعداد است، و مرتبه دیگر فعلیت . مثلاً، باران، رحمت الهى است، یعنى این قابلیت و شایستگى، در تمام قطرات آن وجود دارد که، منشأ خیر و برکت و نمو و حیات باشد، ولى مسلماً ظهور و بروز آثار این رحمت، تنها در سرزمین هاى آماده و مستعدّ است، بر این اساس هم مى توانیم بگوئیم: تمام قطره هاى باران، رحمت است و هم صحیح است گفته شود: این قطرات در سرزمین هاى مستعدّ و آماده، مایه رحمت است، جمله اول اشاره به مرحله اقتضاء و قابلیت است، و جمله دوم اشاره به مرحله وجود و فعلیت. در

مورد پیامبر(صلى الله علیه وآله)او بالقوه براى همه جهانیان مایه رحمت است، ولى بالفعل، مخصوص مومنان مى باشد. تنها چیزى که در اینجا باقى مى ماند، این است: نباید آنها که پیامبر(صلى الله علیه وآله) را با این سخنان خود ناراحت مى کنند، و از او عیب جوئى مى نمایند، تصور کنند بدون مجازات خواهند ماند، درست است که پیامبر(صلى الله علیه وآله)در برابر آنها وظیفه دارد که با بزرگوارى و وسعت روح خود با آنان روبرو شود، و از رسوا ساختنشان خود دارى کند، ولى مفهوم این سخن چنین نیست که آنها، در این اعمال خود بدون کیفر خواهند ماند، لذا در پایان آیه مى فرماید: آنها که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) را آزار مى رسانند عذابى دردناک دارند (وَ الَّذینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ). (تفسیر نمونه/ ذیل آیه ۶۱ سوره مبارکه توبه) @ayehsobh

هر صبح یک آیه: 🌺اَعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم🌺 «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ لِيُرْضُوكُمْ وَاللَّهُ وَرَسُولُهُ أَحَقُّ أَن يُرْضُوهُ إِن كَانُوا مُؤْمِنِينَ» آنها براى شما به خدا سوگند یاد مى کنند، تا شما را راضى سازند. در حالى که شایسته تر این است که اگر ایمان دارند، خدا و پیامبرش را راضى کنند. (سوره مبارکه توبه/ آیه ۶۲) @ayehsobh

آیه ۶۲ سوره مبارکه توبه استاد پرهیزگار @ayehsobh

❇ تفســــــیر ❇ شأن نزول: از گفتار بعضى از مفسران چنین استفاده مى شود که دو آیه ۶۲ و ۶۳ مکمّل آیه گذشته است و طبعاً در همان شأن نزول نازل شده ولى جمعى دیگر از مفسران، شأن نزول دیگرى براى این دو آیه نقل کرده اند و آن این که: هنگامى که در نکوهش تخلف کنندگان از غزوه تبوک، آیاتى نازل شد، یکى از منافقان گفت: به خدا سوگند این گروه، نیکان و اشراف ما هستند، اگر آنچه را محمّد (صلى الله علیه وآله) درباره آنها مى گوید، راست باشد اینها از چهارپایان هم بدترند. یکى از مسلمانان این سخن را شنید و گفت: به خدا آنچه او مى گوید، حق است و تو از چهارپا بدترى! این سخن به گوش پیامبر(صلى الله علیه وآله)رسید، به دنبال آن مرد منافق فرستاد و از او پرسید: چرا چنین گفتى؟ او سوگند یاد کرد، چنین سخنى نگفته است. مرد مؤمنى که با او طرف بود و این سخن را به پیامبر(صلى الله علیه وآله)گزارش داده بود، گفت: خداوندا! خودت راستگو را تصدیق، و دروغگو را تکذیب فرما. این آیات، نازل شد و وضع آنها را مشخص ساخت. 🌼🌼🌼 تفسیر: قیافه حق به جانب منافقان! یکى از نشانه هاى منافقان و اعمال زشت و شوم آنها که قرآن کراراً به آن اشاره کرده، این است که: آنها، براى پوشاندن چهره خود، بسیارى از خلاف‌کارى‌هاى خود را انکار مى کردند و با توسّل به سوگندهاى دروغین مى خواستند مردم را فریب داده و از خود راضى کنند. در این آیات، قرآن مجید، پرده از روى این عمل زشت برداشته، هم آنها را رسوا مى کند و هم مسلمانان را آگاه مى سازد که تحت تأثیر این گونه سوگندهاى دروغین قرار نگیرند. نخست مى گوید: آنها براى شما سوگند به خدا یاد مى کنند تا شما را راضى کنند (یَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَکُمْ لِیُرْضُوکُمْ). روشن است هدف آنها از این سوگندها، بیان حقیقت نیست، بلکه مى خواهند با فریب و نیرنگ، چهره واقعیات را در نظرتان، دگرگون جلوه دهند و به مقاصد خود برسند، و گرنه اگر هدف آنها این است که واقعاً مؤمنان راستین را از خود خشنود سازند، لازم‌تر این است که خدا و پیامبرش را راضى کنند، در حالى که آنها با اعمالشان، خدا و پیامبر را به شدت ناراضى کردند. لذا قرآن مى گوید: اگر آنها راست مى گویند و ایمان دارند، شایسته‌تر این است که خدا و پیامبرش را راضى کنند! (وَ اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ إِنْ کانُوا مُؤْمِنینَ). جالب توجه این که در جمله فوق، چون سخن از خدا و پیامبر در میان است، قاعدتاً باید ضمیر (یُرْضُوهُ) به صورت تثنیه آورده شود، ولى، ضمیر مفرد به کار رفته است. این تعبیر، در حقیقت اشاره به این است که رضایت پیامبر(صلى الله علیه وآله)از رضایت خدا، جدا نیست و او همان را مى پسندد که خدا مى پسندد. و به تعبیر دیگر، اشاره به حقیقت توحید افعالى است; چرا که پیامبر(صلى الله علیه وآله)در مقابل خدا از خود استقلالى ندارد، و رضا و غضب او، همه به خدا منتهى مى شود، همه، براى او، و در راه او است. (تفسیر نمونه/ ذیل آیه ۶۲ سوره مبارکه توبه) @ayehsobh

هر صبح یک آیه: 🌺اَعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم🌺 «أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّهُ مَن يُحَادِدِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِيهَا ۚ ذَٰلِكَ الْخِزْيُ الْعَظِيمُ» آیا نمی‌دانند هر کس با خدا و رسولش دشمنی کند، برای او آتش دوزخ است؛ جاودانه در آن می‌ماند؟ این، همان رسوایی بزرگ است! (سوره مبارکه توبه/ آیه ۶۳) @ayehsobh

آیه ۶۳ سوره مبارکه توبه استاد پرهیزگار @ayehsobh

❇ تفســــــیر ❇ در آیه بعد، این گونه افراد منافق را شدیداً تهدید مى کند و مى گوید: مگر نمى دانند کسى که با خدا و رسولش دشمنى و مخالفت کند براى او آتش دوزخ است که جاودانه در آن مى ماند (أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یُحادِدِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِداً فیها). سپس، براى تأکید، اضافه مى کند: این رسوائى و ذلت بزرگى است (ذلِکَ الْخِزْیُ الْعَظیمُ). یُحادِد از ماده محادّة، و از ریشه حدّ است، که به معنى طرف و نهایت چیزى مى باشد و از آنجا که افراد دشمن و مخالف، در طرف مقابل قرار مى گیرند، این ماده (محادّة) به معنى عداوت و دشمنى نیز آمده است، همان گونه که در گفتگوهاى روزمره، کلمه طرفیت را، به معنى مخالفت و دشمنى به کار مى بریم. (تفسیر نمونه/ ذیل آیه ۶۳ سوره مبارکه توبه) @ayehsobh

هر صبح یک آیه: 🌺اَعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم🌺 «يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِمَا فِي قُلُوبِهِمْ ۚ قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ» منافقان از آن بیم دارند که سوره‌اى برضدّ آنان نازل گردد و به آنها از (اسرار) درون قلبشان خبر دهد. بگو: «استهزا کنید! خداوند، آنچه را از آن بیم دارید، آشکار مى سازد.» (سوره مبارکه توبه/ آیه ۶۴) @ayehsobh

آیه ۶۴ سوره مبارکه توبه استاد پرهیزگار @ayehsobh

❇ تفســــــیر ❇ شأن نزول: براى آیات ۶۴ و ۶۵، شأن نزول‌هاى متعددى نقل شده که همه مربوط به کارهاى منافقان، پس از جنگ تبوک است. از جمله این که گروهى از منافقان در یک جلسه سرّى، براى قتل پیامبر(صلى الله علیه وآله)توطئه کردند که پس از مراجعت از جنگ تبوک، در یکى از گردنه هاى سر راه، به صورت ناشناس کمین کرده، شتر پیامبر(صلى الله علیه وآله)را رم دهند و بدین گونه حضرت را به قتل برسانند. خداوند پیامبرش را از این نقشه آگاه ساخت و او دستور داد جمعى از مسلمانان مراقب باشند و آنها را متفرق سازند. زمانى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به آن عقبه (گردنه) رسید، عمّار، مهار مرکب پیامبر(صلى الله علیه وآله)را در دست داشت و حذیفه از پشت سر آن را مى راند. در این هنگام، گروه منافقان، که صورت‌هاى خود را پوشانده بودند فرا رسیدند، پیامبر(صلى الله علیه وآله)به حذیفه فرمود: به صورت مرکب هاى آنها بزن و آنها را دور کن. حذیفه چنین کرد. هنگامى که، پیامبر(صلى الله علیه وآله)بدون خطر از عقبه گذشت، به حذیفه فرمود: آنها را نشناختى؟ عرض کرد: نه، هیچ یک از آنها را نشناختم. پس از آن، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نام همه آنها را براى او برشمرد. حذیفه عرض کرد: حال که چنین است; چرا گروهى را نمى فرستى آنها را به قتل برسانند؟ فرمود: دوست ندارم عرب بگوید: هنگامى که محمّد به وسیله یارانش پیروز شد، به کشتن آنها پرداخت! 🌼🌼🌼 تفسیر: برنامه خطرناک دیگرى از منافقان در آیات گذشته، دیدیم چگونه منافقان نقاط قوّت را نقطه ضعف مى پنداشتند و براى ایجاد تفرقه در میان مسلمانان، روى آن تبلیغ مى کردند. در آیه مورد بحث، به قسمت دیگرى از برنامه‌ها و روش‌هاى آنها اشاره شده است. از آیه، چنین استفاده مى شود: خداوند براى دفع خطر منافقان از پیامبر، گهگاه پرده از روى اسرار آنها برمى داشت، و آنان را به جمعیت معرفى مى کرد، تا مسلمانان به هوش باشند و به دام آنها گرفتار نشوند و آنها نیز متوجه موقعیت خویش شوند و دست و پاى خود را جمع کنند; روى این جهت، غالباً آنان در یک حالت ترس و وحشت به سر مى بردند، قرآن به این وضع اشاره کرده، مى گوید: منافقان مى ترسند که بر ضد آنها سوره اى نازل شود، و آنان را نسبت به آنچه در دل دارند آگاه سازد (یَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِما فی قُلُوبِهِمْ). ولى عجیب این که بر اثر شدت لجاجت و دشمنى، باز هم دست از استهزاء و تمسخر نسبت به کارهاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) برنمى داشتند، لذا خداوند در پایان این آیه به پیامبرش مى فرماید: به آنها بگو: هر چه مى خواهید استهزاء کنید، اما بدانید خدا آنچه را از آن بیم دارید آشکار مى سازد، و شما را رسوا مى کند! (قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ ما تَحْذَرُونَ). البته جمله: اسْتَهْزِئُوا مسخره کنید، از قبیل امر براى تهدید است، همانند این که انسان به دشمنش مى گوید: هر قدر کارشکنى و اذیت و آزار در قدرت دارى بکن، پاسخ آنها را یک‌جا خواهم داد. این گونه تعبیرات، در مقام تهدید ذکر مى شود. ضمناً، باید توجه داشت از آیه فوق استفاده مى شود، منافقان در دل، از حقانیت دعوت پیامبر(صلى الله علیه وآله)با خبر بودند، و ارتباط او را با خدا به خوبى مى دانستند، ولى با این حال، بر اثر لجاج و عناد و دشمنى با حق، به جاى این که در برابر او تسلیم باشند، کارشکنى مى کردند، به همین دلیل، قرآن مى گوید: منافقان از این بیم داشتند که آیاتى بر ضد آنها نازل شود، و مکنون خاطرشان را آشکار سازد. توجه به این نکته نیز لازم است که جمله تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ، مفهومش این نیست که این گونه آیات بر منافقان نازل مى شد، بلکه منظور این است: درباره آنها و بر ضد آنها بوده، هر چند بر شخص پیامبر نازل مى‌گردید. (تفسیر نمونه/ ذیل آیه ۶۴ سوره مبارکه توبه) @ayehsobh

هر صبح یک آیه: 🌺اَعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم🌺 «وَ لَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ ۚ قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ» و اگر از آنها بپرسى: («چرا این اعمال خلاف را انجام دادید؟!») مى گویند: «ما شوخى و بازى مى کردیم.» بگو: «آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى کردید؟!» (سوره مبارکه توبه/ آیه ۶۵) @ayehsobh