📌 درباره ی « حسینیه ی معلی» واقعا برایم سوال است، در شرایطی که جامعه هنوز از گیر و دار شکاف های ۴۰۱ و خستگی دوران روحانی در نیامده، شوک رفتن رییسی را هضم نکرده، و روی کار آمدن پزشکیان را باور، و حجاب و اقتصاد هنوز مسئله است و.....، برنامه ی «معلی» با این آب و رنگ سنگین، و تاکید افراطی بر جنبه های تراژیک حادثه ی عاشورا ، چگونه قرار است موجب افزایش محبت اهل بیت و نهایتا رشد دینداری در جامعه شود؟ آیا واقعا جا ندارد که ما در هر دوره، شرایط اجتماعی را برای ارائه ی نمودهای دینی در نظر بگیریم؟ و فکر کنیم دینداری که نتیجه ی آن خواهد بود، چه دینداری خواهد بود؟🤔 آیا حادثه ی عاشورا هیچ جنبه دیگری غیر از این برای امروز ما ندارد که آن را عرضه کنیم؟🤔 آیا نمی توان روی بعد خانواده، مسئولیت اجتماعی، تاریخ سازی و جامعه سازی کار و آنها را در قالب هایی چون نمایش و ‌.... عرضه نمود؟ (مرحوم حاج آقا مجتبی ره در سالهای آخر حیاتشان، حادثه ی عاشورا را از ۱۰ منظر مورد بحث قراردادند که چاپ شده و در دسترس است.) آیا گمان می کنیم که دینداری حقیقی ضد عقلانیت و تنها با غم ملازم است؟ 🤔 اینها واقعا جای فکر دارد. تردید نباید کرد که ترسیم چنین فضایی از دینداری، آنهم بصورت پیوسته و فراگیر، اگر در کوتاه مدت هم جذاب باشد که نیست، در طولانی مدت قطعا موجب ایجاد نفرت عمومی خواهد گردید. @taamollat

📌 مروری کوتاه بر نگاه انسانی و جامعه شناختی مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی ره، به حادثه ی عاشورا ▪️ مباحث ماه محرم در ده سال پایانی عمر مرحوم حاج آقا مجتبی ره، به بررسی یک بعد از ابعاد حادثه ی عاشورا اختصاص داشت. مروری بر عناوین مباحث درین ده سال نشانگر نگاه عمیق انسانی، تاریخی و اجتماعی ایشان به این پدیده است. به عبارت دیگر در حالیکه حادثه ی عاشورا در طول سالهاذبیشتر بعنوان پدیده ای صرفا تاریخی نگریسته و از آن بهره برداری می شد، مرحوم حاج آقا مجتبی ره، با طرح حادثه ی عاشورا در بستر تعالیم قرآن کریم و همچنین در بستر روابط انسانی و اجتماعی، ابعاد دیگری از این حادثه ی مهم تاریخی را بازنمودند. اهمیت مرور این دیدگاه از آن روست که احساس می شود پس از سالها، نگاه های صوفیانه و باطنی گری به حادثه ی عاشورا مجددا در حال نضج گرفتن کشاندن جامعه به سمت انحطاط و رخوت است. در این مسیر نگاه مرحوم حاج آقا مجتبی ره، که پرتوی از نگاه اسلامی امام ره است، راهنمای ماست. در ادامه مروری خواهیم داشت بر عناوین و محتوای مجموعه ی سلوک عاشورایی. (در پایان این بخش این نکته نیز گفتنی است که مجموع کلمات و اقدامات حاج آقا مجتبی ره، چه در جلسات اخلاق و تفسیر و چه در جلسات فقهی و چه در سلوک اجتماعی شان، بیانگر نوعی نگاه اجتماعی عمیق و آگاهانه به روابط انسان با خدا و سایر انسانها است. نگاه اصلاحگری اجتماعی ایشان بر اساس شریعت و اخلاق، خود موضوع نوشتار جداگانه ای خواهد بود، انشالله) @taamollat

📌سلوک عاشورایی ۱. عنوان کلی مجموعه سلوک عاشورایی است که خود متضمن نگاهی پویا به حادثه ی عاشورا است. گویی در نظر حضرت استاد حادثه ی عاشورا، صرفا یک حادثه در کنج تاریخ نیست، بلکه نتیجه ی نوعی سلوک و حرکت انسانی خاص است. به عبارت دیگر حادثه ی کربلا با همه ی مقدمات و مؤخرات خود حاکی از نوع نگاهی خاص به خدا، جهان طبیعت و روابط انسانی است. حاج آقا مجتبی ره، تلاش کرده اند تا منزل های این حرکت انسانی، اخلاقی، اجتماعی و عرفانی را من البدو الی الختم بازنمایی کنند. به گمان نگارنده، این مهمترین نکته در فهم کلمات ایشان است. ۲. عناوین منزل ها به ترتیب چنین است: ▪️منزل اول: تعاون و همیاری ▪️منزل دوم: امر بمعروف و نهی از منکر ▪️منزل سوم: هجرت و مجاهدت ▪️منزل چهارم: دین و دینداری ▪️منزل پنجم: استقامت و پایداری ▪️منزل ششم: حق و باطل ▪️منزل هفتم: عزت و ذلت ▪️منزل هشتم: غیرت دینی ▪️منزل نهم: بینش و نگرش ▪️منزل دهم: شرح خطبه ی منا ۳. مروری بر عناوین روشن می سازد که از نگاه استاد بزرگوار، سلوک یا سبک زندگی عاشورایی دارای دو دسته لوازم است. دسته ی اول ناظر به عینیت زندگی اجتماعی: مانند تعاون، امر بمعروف و..... دسته ی دوم ناظر به جنبه های روحی و معنوی حیات ادمی، مانند غیرت، عزت و..... مجموعه ی این نگرش ها و رفتارها در حیات انسان مومن، او را به حیات مطلوب و زندگی عاشورایی نزدیک می کند.

۴. هر یک از این عناوین جای شرح و بسط و دقت فراوان دارد، غرض ازین اشاره ی کوتاه، توجه دادن به نگاهی منطقی، واقعی و رو به حرکت به حادثه ی عاشورا بود. نگاهی که احساس می شود، پرزرق و برق و شور نگاه های صوفیانه، در حال فراموشی است. امیدوارم - تنها به پاس بهره هایی که در سالهای آخر از ایشان بردم- بتوانم درباره ی روش سلوک دینی و اجتماعی مرحوم حاج آقا مجتبی و نیازمندی امروز جامعه ی مومنین تهران به ایشان بیشتر بنویسم. @taamollat

📌 شروع مطلب اخیر کانال، در مرور مجموعه ی سلوک عاشورایی، نقدی بود که جلوتر، بر رویکرد برنامه ی «حسینیه ی معلی » نوشتم. (https://eitaa.com/taamollat/1027) در ادامه رویکردهای جایگزین به حادثه ی عاشورا را در اندیشه ی حاج آقا مجتبی ره نشان دادیم و حرفمان این بود بجای تبدیل مجلس عزای سیدالشهدا ع به صرف ماتمکده، که موجب رخوت و انحطاط و در ضدیت با شرایط فعلی جامعه است، می توان نکات دیگری را درین حادثه برجسته و مورد توجه قرار داد. این بود که رسیدیم به رویکردهای عاشورایی حاج آقا مجتبی ره در دهه ی آخر عمر شریفشان. و همین خود فتح بابی شد برای پرداختن به اصل الگوی دینداری ایشان در فضای سیاسی و اقتصادی تهران، بر محور شریعت، عقلانیت اجتماعی و اخلاق (که بعدها به آن خواهم پرداخت، انشالله. ) سیر کار این بود. @taamollat

🔺نزدیک به چهل درصد مردم حرف‌های شما درباره #انتخابات را دریافت نمی‌کنند! 🔹 ۳۷درصد مردم فقط از پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند 🔹بنابراین بسنده کردن به جهاد تبیین در پیام‌رسان #ایتا و بله و ... یک غفلت بزرگ و خطرآفرین برای کشور است 🔸رسادین، فرهنگ و رسانه‌‌پژوهی‌ دینی 🆔 @rasadin

📌 آیا ممکن است حادثه ی عاشورا با انهمه نکته ی الهام بخش و حیات آفرین، در گردونه ی حوادث، به ضد خود تبدیل شود؟ یعنی بشود عامل سازش با ظلم، سکون و ولنگاری؟ 🤔🤔🤔

دیشب شام منزل اوس غلامحسین بودیم میگفت ما سال ۶۸ از زاهدان اومدیم ورمال البته اصالتا ورمالی ان ازش پرسیدم پشیمون نیستید؟ گفت پشیمونم به خاطر بچه هام که نتونستن درس بخونن میگفت الآن روستا امکاناتش پایینه برای همین هر کی سرمایه داشته باشه وِل میکنه میره شهر اونایی هم که موندن یا پولش رو نداشتن یا ی عِرقی داشتن تا روستاشون به خرابه تبدیل نشه البته به برکت انقلاب الآن تمامی روستاهامون دبستان دارن دبیرستان دور اول یکی در میون اما دبیرستان دور دوم خیلی کمتره یعنی دختر یا پسر روستایی یا باید ی وسیله پیدا کنه و خودش رو به چندین کیلومتر اون طرف تر برسونه یا ترک تحصیل کنه دیروز یکی از دختر خانوما به خانواده ما گفته بود من نمیتونم ادامه تحصیل بدم چون روستامون دبیرستان نداره و بابام نمیذاره برم شهر مدرسه 😔 مهاجرت روستاییان به شهر = ضرر چند جانبه کشور @revayatrosta

تصویر جوانان و حتی سن بالاهای روستا که از بیکاری مشغول تیله بازی یا به قول اهالی اینجا گُلّه بازی هستن جای تاسفه که ما نتونستیم از روستاییان مون در جهت جهش کشور استفاده کنیم و اینطور ظرفیت اونها هدر میره @revayatrosta

اینها مردم نگاری های یکی از دوستان طلبه است که برای تبلیغ محرم، به روستاهای سیستان سفر کرده و مشاهدات خود را در اینجا قرار می دهد. نکات جالبی دارد. ببینید. ▪️ما طلبه ها نمی توانیم و نباید مسائل اجتماعی را نادیده بگیریم. دینداری را نمی شود در خلأ به مردم القا کرد. اول باید سطح فرهنگی و اجتماعی مخاطب را شناخت و سپس متناسب با آن تعالیم دینی را عرضه کرد و مخاطب را بالا آورد. ▪️خود اینجانب از سال ۸۸ که تبلیغ روستایی و شهری رفته ام، به این کار اقدام کرده و برای بیشتر شهرها و مناطقی که سفر کرده ام، پرونده ی اجتماعی و فرهنگی هم تدوین کرده ام. توصیه ام به دوستان نیز درین سالها همین بوده. این نوع مردم نگاری ها، ابتدائا روایتگری و توصیف صرف است، اما پس از مدتی نگاه پژوهشگر و مبلغ را به سمت علل و عوامل پدیده ها سوق می دهد و هر چه بنیان‌های نظری او قویتر باشد، به عوامل کلی تری در حوزه ی مسائل اجتماعی می رسد. این فرایند اگر روشمند و در یک چارچوب نظری متقن پیش رود، بطور طبیعی به تولید نظریه ی اجتماعی کلان منجر خواهد شد. این همان مسیری است که دوستان ما در همین تبلیغ های ساده ی روستایی آغاز کرده اند. خدا یارشان باد. @taamollat

📌 «الگوهای تغییر اجتماعی از صدر اسلام تاکنون» 🔹امسال برای منبر ظهر ها به مسجدی می روم در ضلع جنوب غرب بازار تهران، نزدیک میدان اعدام. منطقه ای بسیار پرتراکم از نظر جمعیت و حجم فعالیت اقتصادی. فضای جنوب بازار تهران در مقایسه با اضلاع شمالی آن قدری متفاوت است. ضلع شمالی بازار تهران که به میدان امام و ناصر خسرو و..... منتهی می شود، مکان های تاریخی معتبرتری دارد و سازمانها های مهمی چون قوه قضاییه و دارایی و مدارس علمیه ی متعددی را در خود جای داده، از اینجهت در آن مناطق، بعد فرهنگی نیز دوشادوش بعد اقتصادی حرکت می کند. (شواهد این مطلب را قبلا در یادداشتی نشان داده ام) اما مناطق جنوبی بازار مثلا از مولوی گرفته تا اعدام و گمرک و..... عموما همان نمودهای فعالیت اقتصادی مانند تجارت و کارگری بروز بیشتری دارد. منطقه از لحاظ ظاهری بسیار آشفته و بی نظم است و این مطلب کاملا پذیرفته شده. مسجدی که در حوالی میدان اعدام میروم در قلب بازار پوشاک است، اما دستفروشان و اغذیه فروشان و پیک موتوری ها و حمل کنندگان چرخ دستی هم به وفور حضور دارند. فضا کاملا طوری‌ست که گویی همه در یک کانال قرار گرفته و به سمتی روانند، برخی تندتر و برخی کندتر، اما همه در حال دویدن و سبقت از یکدیگرند. در این رفتارهای شتاب الود، نوعی جبر احساس می شود، گویی فرد جز این کاری که دارد می کند، گزینه ی دیگری ندارد و فقط می تواند سرعتش را زیاد یا کم کند. در نتیجه فضا از احساس و حتی تعقل کاملا خالی است. اگرچه تراکم بازار چنین حالتی را بیشتر به چشم می اورد، اما سایر فضاهای شهری در تهران نیز تقریبا همینگونه است. متروها، پاساژها، اتوبانها و..... گویی همگی در یک جبر اجتماعی راه می سپارند. من زندگی در شهرهای کوچک و روستاها برای مدت طولانی را نیز تجربه کرده ام. فضای زندگی حتی در قم نیز که نزدیک به تهران است، اصلا اینگونه نیست. در چنین فضاهایی آزادی عمل بیشتری حس می شود. ▪️اینها که گفته امد، کلیاتی است از فضای تهران و بازار آن که برای سالها دوام داشته و احتمالا دارد. اما رشته ای از عوامل است که نمی توان تاثیر آنها بر فضای اجتماعی کنونی را نادیده گرفت. به برخی از آنها فقط اشاره می کنم: -ماجرای بنزین و دنباله های آن در ۹۸ - حوادث ۴۰۱ - دولت حسن روحانی و سیاست ماکیاولیستی عریان او - انتخابات ۱۴۰۰ و مسائل آن - پایان دولت شهید رییسی و انتخابات پس از آن ▪️اینها تنها یک ترسیم اولیه و ساده از یک زندگی شهری معمولی مدرن یا نیمه مدرن در تهران است. در همین فضا، هئیات سنتی کارکرد خودشان را حفظ کرده و به پمپاژ مفاهیم و احساسات دینی مشغولند. منبرها نیز کم و بیش ▪️مخاطبانم در آن مسجد عموما کسبه ی همان اطراف هستند که علاقه ی خود را با مسجد و مناسک دینی حفظ کرده و در نماز و مراسم شرکت می کنند. ▪️موضوع بحث ظهر ها در آن مسجد، رویکردی عمدتا تاریخی به مسئله ی تغییرات اجتماعی پس از رسول خدا بود. و اینکه چه علل و عواملی باعث شد آن جامعه ی ساخته ی دست رسول خدا، پس از پنجاه سال به این نقطه برسد. از رهگذر مرور تاریخ اسلام و اقدامات بنی امیه، در پی بیان قواعد کلی تغییرات اجتماعی هستیم و توجه دادن به این نکته که جامعه ای اسلامی هم نیازمند حراست و حفاظت است و اگر این نباشد، جامعه ی اسلامی نیز به ضد خود تبدیل می شود. چنانکه این اتفاق در عصر رسول خدا افتاد. ▪️یکی از ادوار تاریخ معاصر که شباهت زیادی با دوران تغییرات فرهنگی بعد رسول خدا دارد، سالهای پس از جنگ خودمان و دوران سازندگی است. هدف از اشاره به این دوران و حرف و حدیث های آن تطبیق آن قواعد تاریخی بر زمان حاضر بود که بحمدلله به جان مخاطبان نشست، از چشمانشان پیدا بود. ▪️بخش آخر بحث که در روزهای اتی، به اشاره به آن خواهم پرداخت، تأمل در زمانه ی حاضر است و اینکه آیا رأی به پزشکیان، بعد از دوران پرمحنت روحانی و سه سال خدمات شهید رئیسی، نوعی بازگشت به عقب است ؟ (مانند نمونه های تاریخی گذشته) قضاوت این بخش را با مخاطب خواهم گذاشت. و هدف ازین بحث چیزی جز توجه دادن به تغییرات در سطح کلان جامعه نیست. مخاطب خود مرجع ضمیر را پیدا خواهد کرد. ▪️بحث فوق یک تتمه ای هم دارد که بعید می دانم مجال طرحش برسد. اینجانب رای به پزشکیان را محصول یک تغییر اجتماعی گسترده می دانم، اما نه تغییر سیاسی. آن قدری که می فهمم، عامل اصلی در تغییرات کنونی، نوعی عرفی گرایی گسترش یافته در سالهای اخیر است که بیش از همه نهاد دین و سپس خانواده و رفتارهای اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده و اکنون به وادی سیاست هم وارد شده است. رای به پزشکیان را باید ازین زاویه نظر کرد. ▪️اما این ملاحظه که عرفی گرایی مورد ادعا پروژه ای تعریف شده و با اهداف مشخص است یا نه، خود موضوع قابل بحث دیگری است. 🤔 #محرم #تهران #تغییرات_اجتماعی #عرفی_گرایی #پزشکیان @taamollat

🎙مبادا غزه را تنها گذاری (نوحه سنتی) 🔺بانوای: حاج میثم مطیعی 👈 متن شعر: Meysammotiee.ir/post/3014 🏴 شب ششم #محرم۱۴۰۳ ☑️ @MeysamMotiee

📌 امشب کسی می گفت: ما در مواجهه با خانواده ی شهدا، فداکاری آنان برای مکتب را برجسته می کنیم و اگر مادر شهیدی برای مصیبت از دست دادن فرزند را برجسته کند او را تقبیح می کنیم، اما در مواجهه با شهدای کربلا، نه تنها به هدف و راه امام و شهدا دقت نمی کنیم، بلکه گاها حادثه را به مصیبت های شخصی تقلیل می دهیم. روضه هایمان نوعا اینگونه است.

📌عرفی گرایی 🔹بعضی از دوستان درباره ی معنای عرفی گرایی در یادداشت بالا سوال کرده اند. منظور از عرفی گرایی در آن یادداشت، سکولاریزم نیست، بلکه معنایی فراتر مد نظر است. منظور از عرفی گرایی در آن یادداشت، کنار گذاشتن همه ی افکار و رفتارهایی است که از یک چارچوب خاص برآمده باشند، چه چارچوب علم باشد و چه دین. به عبارتی شکستن هر چارچوبی که بخواهد رفتار را مقید کند. و بجای آن عمل بر اساس سلیقه ی عمومی یا ذائقه ی عامه. به عبارت دیگر غلبه دادن فرهنگ عمومی بر همه ی چارچوب های علمی و دینی و .... . به گمان نکارنده، این عنوان بیانگر فضای عمومی جامعه ی ماست که البته ملازم است با نوعی آشفتگی و بی نظمی و بی قاعدگی، که لازمه ی فرهنگ عمومی است. گمانم بر این است که این فرایند در ایران در دهه ی اخیر شدت گرفته و پس از عرصه ی خانواده و دین و مناسک عزاداری و ... اکنون به مرزهای نهاد سیاست رسیده. شواهد این ادعا را عرض خواهم کرد.

شورای روستا تنها نهاد رسمی برای مدیریت روستاس از بعد انقلاب که حکومت، مردم سالاری شد و حکومت سلطنتی-موروثی سرنگون شد سبک کدخدا محوری روستاها هم از بین رفت قبلا در روستاها یکی کدخدا بود و بعد از او فرزند ارشدش کدخدا میشد اینجا هم قبلا همین طوری بوده اما الآن مردم شورای روستا رو انتخاب می کنن و شورا، دهیار رو شورای روستای اینجا آقایان کدخدایی، خداپرست و عبدی هستن از آقای کدخدایی و خداپرست خواهم نوشت ان شاءالله @revayatrosta

به نکته ی جالبی اشاره کردند. با برافتادن سلطنت و برقراری حکومت مردم سالاری، سیستم ارباب رعیتی و کدخدایی نیز در روستاها تضعیف و نهایتا حذف شد و الان بجای آن شورا و دهیار و.... جایگزین شده. نفس این اتفاق و تحلیل آن مهم است. اما ای کاش دوستانی که در بطن کار هستند، مزایا و معایب و نقائص این مدل شورایی را در همان سطح روستا تحلیل و نقد کنند. (مثلا گاهی همین سیستم شورایی در روستاها، پس از مدتی ناخودآگاه به همان سیستم سلطنتی تبدیل می شود.) هر تحلیل و نقدی در آن سطح، در تحلیل مدل مردم سالاری در کلان جامعه نیز به کار خواهد آمد. @taamollat

📌 «الگوهای تغییر اجتماعی از صدر اسلام تاکنون» (خلاصه ی بحث امروز شنبه ۲۳تیر) 🔹اقدامات رسول خدا برای تغییر جامعه جاهلی به مدینه ی نبوی 🔹🔹اقدامات بنی امیه برای تغییر جامعه ی نبوی به جامعه ی جاهلی ▪️رسول خدا برای حراست و حفاظت از جامعه ی اسلامی در برابر انحرافات و تغییرات منفی، ساختار و ساز و کار خاصی را پیش کشیده بودند. هدف اصلی این اقدامات مصونیت بخشی امت اسلامی بود که عمدتا از راه هویت بخشی به امت اسلامی و همچنین وضع برخی قوانین شرعی مانند تولی و تبری و امر بمعروف و نهی از منکر دنبال می شد. به نظر می رسد که هویت بخشی به امت اسلامی در برابر امت کفر، پایه ای ترین اقدام رسول خدا در مسیر استحکام درونی امت بوده است. بر همین اساس قرآن یاران پیامبر را با وصف «مؤمنین» مورد خطاب قرار داده و در آیه ی ۲۹فتح و ..... ویژگی‌ها و صفات آنها را یک یک بر می شمرد. حوادث سالهای بعد و نرمش امت اسلام در برابر تغییرات منفی، اهمیت استحکام درونی را که رسول خدا سالها برای آن متحمل زحمت شد بیش از پیش آشکار کرد. اتفاقا سیاست بنی امیه در بازگرداندن سلطنت بجای خلافت اسلامی، بر همین شکاف ها متمرکز شد و شد آنچه که شد. مرور تاریخ امت اسلام در عصر بنی امیه نشان می دهد که بنی امیه در مسیر تغییر جهت حرکت امت، با سوار شدن بر این نقاط، مانع عمده ای بر سر راه خود نمی دیده و از این جهت، فرایند تغییر و ارتجاع پس از پیغمبر اکرم را با سرعت پیاده نمود. ▪️در دوران معاصر نیز اقدامات امام ره در مسیر ایجاد جامعه ی اسلامی، از دهه ها قبل قابل ردیابی و بررسی است. به نظر می رسد با توجه به ایمان و اعتقاد مردم در عصر حاضر، محوری ترین راهبرد امام ره در ایجاد استحکام درونی امت اسلامی، راهبرد «وحدت و اتحاد داخلی» بوده است که در دو سطح ایران و جهان اسلام دنبال کرده اند. بررسی روش امام ره در ایجاد تغییر اجتماعی در عصر کنونی، نیازمند تأمل بیشتری است. #تغییر_اجتماعی #تاریخ_اسلام #حادثه_ی_عاشورا #انقلاب_اسلامی @taamollat

📌چند نکته درباره ی «الگوهای تغییرات اجتماعی» 🔹آنچه در اینجا می آورم بسی فراتر و غنی تر از آن چیزی است که در مجلس عرضه می شود. ۱. نکته ی اول در باب تغییرات اجتماعی، آن است که تغییر اجتماعی ، امری لابد منه است و همه ی جوامع انسانی،بدلیل خصلت ذاتی انسان که تفکر و تأمل و اعتبارسازی است، تغییرات اجتماعی را به گونه ای تجربه می کنند. ۲. با اینحال همه ی تغییرات اجتماعی الزاما مثبت و رو به جلو نیست. شهید مطهری در کتاب اسلام و نیازهای زمان بیانات مفصلی درین رابطه دارند که این مطالب بر همان مبانی مبتنی است. پایه ی اصلی در تقسیم تغییرات اجتماعی از نگاه ایشان، مسئله ی «فطرت جامعه» است خود که نیازمند بحث تفصیلی است. ۳. یکی از بهترین نمونه های تاریخی که در برگیرنده ی توامان تغییر اجتماعی مثبت و منفی است، دوران تاریخی رسول خدا و پس از آن است. غیر از اقدامات مقدماتی رسول خدا در مکه، پدیده ی نفاق در مدینه، حادثه ی سقیفه و سپس ظهور جریانات کلامی و از همه مهمتر بررسی تاریخی جریان بنی امیه، دستمایه های بسیار خوبی برای تحلیل تغییرات اجتماعی در این دوران است. ۴. در دوران معاصر نیز، اصل واقعه ی انقلاب اسلامی، سالهای جنگ، و خصوصا سالهای پس از جنگ و جریان اصلاحات و چپ و.... نقاط عطف قابل بررسی در بحث تغییرات اجتماعی در دوران معاصر است. ۵. ریشه ی تغییرات اجتماعی منفی و حرکت قهقرایی امت پس از رسول خدا را در دو ساحت می توان پیگیری نمود: ریشه های داخلی: ضعف ایمان ها. مرض های قلبی. نفاق ریشه های خارجی: نفوذ و اقدامات یهود و بنی امیه در حوزه های فرهنگی، دینی و اقتصادی ۶. آیا جلوگیری از تاثیر این عوامل ممکن بود؟ بر اساس آیات قرآن کریم، مبنی بر لزوم رشد و استحکام درونی جامعه ی اسلامی و همچنین هشدارها نسبت به مراقبت از دشمنان خارجی، جلوگیری از این حوادث امکانپذیر بود و امت می توانست مسیر تاریخ را به سمت دیگری ببرد. (آیات قابل توجه در اینجا: فتح،۲۹- توبه،۲۴ و....) ۷. بنابر مجموع آنچه گفته شد و با تمرکز بر دو مورد تاریخی (صدر اسلام و انقلاب اسلامی), به نظر می رسد بطور کلی عوامل زیر مهمترین اثر را بر تغییرات اجتماعی بر جای می گذارند: اول: باورها و خلقیات افراد جامعه به نظر می‌رسد وضعیت اجتماعی در هر جامعه ای برآیند باور ها و خلقیات آن است و تغییرات اجتماعی نیز در پی تغییر همان ها پدید می آید. تقسیم بندی فارابی از مدینه ها (مدینه فاضله و جاهله و تقسیمات آنها) ناظر به همین نظام باورها و خلقیات افراد است. مثلا مردمانی که به دنبال فضیلت ها هستند جامعه ای را شکل می دهند غیر از جامعه ای که مردم به دنبال رذیلت ها هستند. دوم: قدرت های سیاسی قدرت های سیاسی از آنجا که سرچشمه های نهادها را در اختیار دارند، یکی از عوامل عمده ی تغییرات اجتماعی هستند. بطوریکه گاهی عامل اول (باورها و خلقیات) تحت تاثیر عامل قدرت دچار دگرگونی شده و تغییرات بعدی را رقم می زند. #تغییرات_اجتماعی @taamollat