✅ قابل توجه کاربران محترم مجازی سلام و درود. #غلط_ننویسیم 🔻اصولاً هر متنی که از جانب هر یک از کاربران ارجمند ارسال می‌شود یعنی مورد تأیید ارسال‌کننده است؛ لذا می‌باید قبل از ارسال، اولین خواننده‌ی متن ارسالی، خودمان باشیم تا #غلط‌های_املایی را گسترش ندهیم که متأسفانه این روزها واقعا غلط نویسی بیداد می‌کند. لذا پس از ارسال متن غلط، چنانچه شخص دیگری از سر لطف و احساس وظیفه‌ی انسانی و ادبی، ایرادهای املایی و... را متذکر شد. اخلاقاً وظیفه داریم قدردان ایشان باشیم. نه این‌که از وی ناراحت شویم که چرا بدون مزد و منت موجب آگاهی‌بخشی ما شده است. که در این باب حضرت مولا علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «مَن عَلّمَنی حَرفاً فَقَد صَیّرنی عَبداً» موفق باشید. کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie

✅ آرایه‌ی #تضمین : 🔻تضمین در واقع مانند همان عبارت: «به قول فلانی...» گفتن است که ضمن گفتار به‌کار می‌بریم. در واقع گوینده با این کار مطمئن است که دیگران از درستیِ کلام آن فرد اطمینان دارند و راحت تر حرف اصلی را می‌پذیرند. این حالت نمونه‌ای از آرایه‌ی #تضمین است که از قدیم هم به‌ویژه در اشعار فارسی به‌کار می‌رفته است. در آرایه‌های ادبی #تضمین به معنای آوردن مصراع، بیت، یا ابیاتی از شعر دیگران در شعر خود است. این آرایه، به گروه آرایه‌های معنوی اختصاص دارد. برای درک بهتر آرایه‌ی #تضمین به شعر زیر از استاد شفیعی کدکنی توجه کنید که بیتی از سعدی را #تضمین کرده است؛ گفتی «به روزگاران مهری نشسته» گفتم «بیرون نمی‌توان کرد حتی به روزگاران» 🔻دو نکته قابل توجه درباره استفاده از تضمین : ۱- معمولاً شعر یا عبارت #تضمین_شده در #گیومه قرار می‌گیرد. پس به رعایت علائم نگارشی دقت کنید. ۲- اگر شعر مشهور و شاعر آن شناخته شده باشد نیازی به ذکر نام صاحب اثر نیست؛ در غیر این صورت، لازم است نام شاعر ذکر شود تا به سرقت ادبی متهم نشوید. یک بیت شعر یاد کن زانکه رودکی گرچه تو را نگفت سزاوار آن تویی «جز برتری نجویی گویی که آتشی جز راستی نخواهی ماناتر از اویی» 🔻انواع #تضمین : این آرایه بر اساس ظاهر شدن یا نشدن در متن به 3 دسته #تضمین_آشکار، #تضمین_پنهان و #مسمط_تضمین تقسیم می‌شود. #تضمین_آشکار : در آرایه‌ی تضمین آشکار، شاعر بیت یا آیه‌ای را به صورت کامل در شعر خود می‌آورد و نام شاعر یا نشانه‌ای را به‌صورت واضح ذکر می‌کند. البته باید توجه داشت که ممکن است مصراع یا بخشی که آورده می‌شود کوچک باشد ولی عیناً و بدون هیچ تغییری باید بیاید. به طور مثال سعدی در شعر زیر، با آوردن نام فردوسی، بیتی از شعر او را آورده که #تضمین_آشکار است. چه خوش گفت فردوسی پاکزاد که رحمت بر آن تربت پاک باد «میازار موری که دانه کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است» #تضمین_پنهان : آرایه‌ی تضمین پنهان، شاعر مصراع، بیت و یا ابیاتی را از شاعری دیگر بدون ذکر نامِ صاحب اثر می‌آورد که فقط با قرار دادن در گیومه مشخص می‌کند که تضمین شده است و چون از صاحب اثر در شعر نامی نیاورده است لذا #تضمین_پنهان گفته می‌شود. نه او نمرده است که من زنده‌ام هنوز او زنده است در غم و شعر و خیال من آن شیرزن بمیرد؟! او شهریار زاد «هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق» در این شعر، شهریار مصراعی از شعر حافظ را برداشت کرده ولی این مصراع آنچنان معروف است که نیازی به معرفی خالق اثر ندارد. #تضمین_مسمط : تضمین مسمط یا مسمط تضمین، نوعی صنعت ادبی‌است که شاعر، غزل شاعر دیگری را در شعر خود می‌آورد به گونه‌ای که باید چنان توانمند باشد که بتواند به استقبال از غزل شاعر دیگر برود. 🔻زیباترین نوع مسمط تضمین : #تضمین_مخمس یا تخمیس است یعنی شاعر به ازای هر بیت شعر مورد تضمین، 3 مصراع همقافیه می‌سراید و جمعا پنج مصراع (مخمس) می‌شود و مصراع پنجم شعر مورد تضمین بند مسمط مخمس می‌شود. #نمونه : #تخمیس زیر را شاه اسماعیل یکم با #تضمین از غزل حافظ سروده است. سه مصراع اول هر بند از شاه اسماعیل است و دو مصراع دیگر هر بند، یک بیت از غزل حافظ است که تا آخر غزل به همین منوال ادامه می‌یابد. تو آن گلی که خراب تو گل‌عذارانند اسیر بند کمند تو شهسوارانند به بند دانه و دامت چو من هزارانند «غلام نرگس مست تو تاجدارانند خراب بادهٔ لعل تو هوشیارانند» #تضمین_مخمس زیر اثر مرحوم شمس قمی، از غزل معروف «همای رحمت» از استاد شهریار است. سحر از سروش عرفان بشنیدم این ندا را که رسید ساقیِ جان، مِیِ جام هل أتی راخ ز خم غدیر عشقت، بزدم مِی ولا را «علی ای همای رحمت! تو چه آیتی خدا را که به ماسَوا فکندی همه سایه‌ی هما را» یکی از معروف‌ترین #تضمین های مخمس اثر شیخ بهایی از غزل خیالی بخارایی با مطلع زیر است. تا کی به تمنای وصال تو یگانه اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه خواهد به سر آید، شب هجران تو یا نه؟ «ای تیر غمت را دل عشاق نشانه جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه» کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie

✅ آرایه‌ی #حسن_تعلیل : گاهی شاعر یا نویسنده برای خیال‌انگیز کردن متن خود، از آرایه‌ی #حسن_تعلیل استفاده می‌کند. این آرایه یکی از زیباترین آرایه‌های معنوی است که شعر را بسیار لطیف می‌کند. 🔻#حسن_تعلیل به چه معناست؟ #حُسن در لغت به معنی: زیبایی، نیکویی و جمال است و #تعلیل به معنای: علت‌یابی، علت‌اندیشی و دلیل آوردن است؛ پس معنای تحت‌الفظی این واژه یعنی با نیکویی و زیبایی بیان کردنِ علت و دلیل یک موضوع و در اصطلاح بدیع، #حسن_تعلیل یعنی شاعر برای قانع کردن خواننده از دلایل خیال‌انگیز و شاعرانه، اما غیر واقعی استفاده می‌کند. در واقع همین‌که علت یک رویداد بی‌منطق و غیر‌واقعی باشد، #حسن_تعلیل به‌وجود می‌آید. بید مجنون در تمام عمر، سر بالا نکرد حاصل بی‌حاصلی نبود جز شرمندگی (صائب) در بیت بالا، علت خمیدگی شاخه‌های بید مجنون را، خجالت از نداشتن میوه و محصول بیان کرده در صورتی که این دلیل غیر واقعی است؛ اما به صورت زیبایی شاعرانه شده و در ذهن خواننده قابل باور و زیبا است. 🔻نکته‌ی قابل توجه : علتی که برای #حسن_تعلیل بیان می‌شود، نباید بر پایه‌ی تشبیهات و نظریات علمی باشد. بلکه هدف شاعر فقط باید ارائه‌ی دلیلی باشد که خواننده را قانع کند و ادعایی کند که در عین غیرحقیقی بودن به مذاق خواننده خوش بیاید. 🔻چطور #حسن_تعلیل را در جمله بیابیم؟ یکی از بهترین روش‌های پیدا کردن #حسن_تعلیل در اشعار، دانش ادبی غنی و مطالعه‌ی فراوان است تا بتوانید به مفاهیم ویژه‌ی این آرایه تسلط پیدا کنید. اما راه‌هایی ساده‌تر هم برای این کار وجود دارد؛ به نکات زیر توجه کنید: ۱- یافتن دلایل غیرواقعی : اصولاً #حسن_تعلیل در مورد پدیده‌های طبیعی و اتفاقات و حوادثی است که روزمره به چشم ما می‌خورد. به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی‌آری؟ جواب داد که آزادگان تهی دست‌اند. شاعر در بیت بالا، به بی‌بار بودن درخت سرو اشاره دارد که پدیده‌ای طبیعی‌است، اما دلیل واقعی میوه نداشتن سرو به فقیر بودن و آزادگی ربطی ندارد. ولی دلیلی که شاعر آورده خواننده را قانع می‌کند. ۲- دلیل‌تراشی : برای پیدا کردن #حسن_تعلیل فقط کافی‌است در اشعار و متون به دنبال دلیل باشید. اگر دلیلی یافتید به طرفین آن نگاه کنید که در حالت واقعی چنین چیزی صحت دارد یا خیر؟ اگر جواب بله بود که این آرایه وجود ندارد و اگر جواب منفی بود آرایه را پیدا کرده‌اید. تویی بهانه‌ی آن ابرها که می‌گریند بیا که صاف شود این هوای بارانی (قیصر امین‌پور) شاعر در شعر بالا، دلیل بارش ابرها را دلتنگی آن‌ها برای معشوق خود می‌داند. به عبارت دیگر، شاعر به معشوقش می‌گوید که ابرها به خاطر دوری از تو در حال گریه و بارندگی هستند. خاک بغداد به مرگ خلفا می‌گرید ورنه این شط روان چیست که در بغداد است (خواجوی کرمانی) شاعر در بیت بالا، برای این‌که منشأ رودخانه‌ی بغداد را نشان بدهد از یک دلیل هنری استفاده کرده است. او معتقد است که خاک بغداد آن‌قدر برای مرگ خلفا گریه کرده است که از آب چشم او، رودخانه‌ی بغداد به وجود آمده است. دلیلی که شاعر در این بیت به‌کار برده، زیبا و شاعرانه است، اما واقعیت ندارد. به همین خاطر، یکی از مصادیق آرایه‌ی #حسن_تعلیل به شمار می‌آید. تو قلب فِسرده‌ی زمینی از درد ورم نموده یک چند (ملک‌الشعرای بهار) شاعر در بیت بالا، ادعا کرده که کوه دماوند در واقع همان قلب زمین است که ورم کرده و به‌صورت یک کوه مرتفع خود را نشان می‌دهد. این دلیل هنرمندانه اگرچه پایه و اساس علمی ندارد، اما موجب زیبایی بیت شده و #حسن_تعلیل است. ۳- تمرین برای ساختن #حسن_تعلیل در نهایت برای حرفه‌ای شدن در یافتن این آرایه، می‌توانید برای پدیده‌های روزمره دلایل غیر واقعی، اما شاعرانه و زیبا بیاورید. این‌گونه ذهن شما ناخودآگاه دلایل غیرواقعی و واقعی را بررسی و تحلیل می‌کند. از طرفی اگر دست به قلم باشید این کار تمرین بسیاری خوبی برای افزایش تخیل و خلاقیت شما است. آن زلف مشکبار بر آن روی چون بهار گر کوته است، کوتهی از وی عجب مدار شب در بهار روی نهد سوی کوتهی آن زلف، چون شب است و آن روز چون بهار (امیر معزی) شاعر در ابیات بالا، دلیل کوتاهی موی معشوق را به سیاهی شب تشبیه کرده و روی معشوق را همچون بهار زیبا دانسته است؛ اما ما می‌دانیم که شب در فصل بهار کوتاه‌تر از روز است. کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie

✅ آرایه‌‌ی #حس_آمیزی حس‌آمیزی: آمیختن دو یا چند حس از حواس پنج‌گانه (بينايی، شنوايی، چشايی، بويايی و لامسه) در کلام است، چنان‌ که ذهن را به کنجکاوی وا دارد و با ایجاد موسیقی معنوی، بر تأثیر و زیبایی سخن بیفزاید. حس‌آمیزی گاه آمیختگی حواس با امور ذهنی و انتزاعی است. برای مثال هنگامی که ما در تماس صوتی با دیگران از جمله‌ی «ببین چه می‌گویم» استفاده می‌کنیم در حقیقت از آرایه‌ی #حس‌آمیزی بهره برده‌ایم زیرا سخن ما قابل دیدن نیست بلکه قابل شنیدن است (به جای این که بگوییم: سخنم را بشنو، گفته‌ایم سخنم را ببین). 🔻در این مثال، سخن مربوط به #حس_شنوایی و ببین مربوط به #حس_بینایی است. از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر یادگاری که در این گنبد دوّار بماند (حافظ) صدا، #شنیدنی است و امکان دیدن آن وجود ندارد امّا شاعر ادّعا می‌کند که صدا را دیده است. در مصراع اول #صدا که مربوط به #حس_شنوایی است با #حس_بینایی درهم آمیخته شده است و آرایه‌ی #حس‌آمیزی را پدید آورده است. 🔻مثال‌هایی دیگر : بوی بهبود ز اوضاعِ جهان می‌شنوم شادی آورد گل و بادِ صبا شاد آمد (حافظ) هر که شب آوای پایش می‌شنید بوی نان از دست‌هایش‌ می‌شنید (استاد مجاهدی) در مصراع دوم بیت بالا، «بوی نان» مربوط به #حس_بویایی است و «شنیدن» مربوط به #حس_شنوایی و شاعر از آرایه‌ی #حس‌آمیزی بهره برده است. بوی دﻫﻦ ﺗﻮ از ﭼﻤﻦ می‌ﺷﻨﻮم رﻧﮓ ﺗﻮ ز ﻻﻟﻪ و ﭼﻤﻦ می‌شنوم (مولانا) شاعر در بیت بالا، دو آرایه‌ی #حس‌آمیزی به‌کار برده‌ است؛ در ﻣﺼﺮاع اوّل، «ﺑﻮ» ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ #ﺣﺲ_ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ و «ﺷﻨﯿﺪن» ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ #ﺣﺲ_ﺷﻨﻮاﯾﯽ است، در ﻣﺼﺮاع دوم، «رﻧﮓ» واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ #ﺣﺲ_ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و «ﻣﯽ‌ﺷﻨﻮم» واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ #ﺣﺲ_ﺷﻨﻮاﯾﯽ اﺳﺖ. سپهبد پرستنده را گفت گرم سخن‌های شیرین به آوای نرم (فردوسی) در بیت بالا، در سه #حس‌آمیزی زیبا به ترتیب: حس #شنوایی و #لامسه را در ترکیب «گفت گرم»، #شنوایی و #چشایی را در ترکیب «سخن‌های شیرین» #شنوایی و #لامسه را در ترکیب «آوای نرم» با هم آورده‌است که این تعامل حواس با یکدیگر موجب زیبایی‌آفرینی شده‌است. آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie

✅ انواع آرایه‌ی #حس‌آمیزی 1ـ #حس‌آمیزی حسی ـ حسی: دو حس از حواس پنج‌گانه در هم آمیخته می‌شوند. 🔻از نمونه‌های پرکاربرد آن به موارد زیر می‌توان اشاره کرد: #بینایی و #شنوایی سپهبد به گفتار او بنگرید شگفت آمدش کان سخن‌ها شنید (فردوسی) نگاهی گرم یعنی دلنوازیم زبانی نرم یعنی چاره سازیم (وحشی بافقی) «زبانی نرم» (سخنی نرم)، #حس‌آمیزی از نوع #شنوایی و #لامسه است. دل باز به جان آيد کز وی خبری يابد بلبل به فغان آيد کز گل شنود بویی #شنوایی و #چشایی از اَن پس بیامد به نزدیک بلخ نیازرد کس را به گفتار تلخ (فردوسی) لیک چنان خیره و خاموش ماند کز همه شیرین سخنی گوش ماند (نیما یوشیج) #شنوایی و #لامسه با من به سلام خشک ای دوست زبان تر کن تا از مژه هر ساعت لعل ترت افشانم (خاقانی شروانی) 2 ـ #حس‌آمیزی انتزاعی حسی: یک مفهوم عقلی (ذهنی، انتزاعی) با ویژگی یکی از حواس ظاهری در هم آمیخته می‎‌شود. 🔻از موارد پرکاربرد حس‌آمیزی انتزاعی ـ حسی نمونه‌های زیر را می‌توان نام بُرد. : #انتزاعی و #چشایی: جهان پير است و بی‌بنياد از اين فرهادکش فرياد که کرد افسون و نيرنگش ملول از جان شيرينم (حافظ) #انتزاعی و #لامسه: ز زهد خشک ملولم کجاست باده‌ی ناب که بوی باده مدامم دماغ تر دارد (حافظ) #انتزاعی و #بینایی: در خلایق روح‌های پاک هست روح‌های تیره‌ی گلناک هست (مولانا) #انتزاعی و #بویایی: نام من رفته‌ست روزی بر لب جانان به سهو اهل دل را بوی جان می‌آید از نامم هنوز (حافظ) 🔻مثال‌های بیشتر #حس‌آمیزی: به ترانه‌های شيرين ، به بهانه‌های زرّین بکشيد سوی خانه مه خوب خوش‌لقا را (مولانا) در ترکیب «ترانه‌های شیرین» بیت بالا، ترانه قابل شنیدن است و مربوط به #حس_شنوایی است که با شیرینی که مخصوص #حس_چشایی است آمیخته شده و در ترکیب «بهانه‌های زرّین»، بهانه برای #حس_شنوایی است و زرّین یا طلایی مربوط به #حس_بینایی است. اگر دشنام فرمايی و گر نفرين دعا گويم جوابِ تلخ می‌زيبد لب لعل شکرخا را (حافظ) جواب #شنيدنی است و تلخی مربوط به #حس_چشایی می‌باشد. گشاده شود زين سخن راز تو به گوش آيدش روشن آواز تو (فردوسی) تیر عاشق کش ندانم بر دل حافظ که زد این قدر دانم که از شعرِ ترش خون می‌چکید (حافظ) دل چاشنی گرفت از آن خنده های شور آری نمک لذیذ نماید کباب را (ملک الشعرای بهار) سزای توست چون گل گریه‌ی تلخ پشیمانی که گفت ای غنچه‌ی غافل! دهن پیش صبا بگشا (صائب) نشئه‌ی دیدار ساقی رونق مستی شکست هیچ کس بویی ز می در شیشه و ساغر ندید (صائب) ز شعرهای ترم گرم این چنین مگذر که آب خضر نهان در شب سیاه من است (صائب) گرچه جز تلخی از ایّام ندید هرچه خواهی سخنش شیرین است (بانو پروین اعتصامی) به شکرخنده درآور، نه یقین می‌دانم که دهان تو یقین را به گمان درفکند (خواجو کرمانی) آنکه نشنیده است هرگز بوی عشق گو به شیراز آی و خاک من ببوی (سعدی) گردد از دست نوازش پایه‌ی معنی بلند مور را شیرین‌سخن دست سلیمان کرده است (صائب) چون عمر به سر رسد چه بغداد و چه بلخ پیمانه چو پر شود چه شیرسن و چه تلخ (خیام) عمرِ شیرین و عمرِ تلخ هر دو #حس‌آمیزی می‌باشند. بدین شعرِ تَرِ شیرین ز شاهنشه عجب دارم که سر تا پای حافظ را چرا در زر نمی‌گیرد (حافظ) در ترکیب زیر سه حس #شنوایی، #لامسه و #چشایی به هم آمیخته شده‌اند نجوای نمناک علف‌ها را می‌شنوم (سهراب سپهری) ترکیب «نجوای نمناک» از آمیختن دو حس #شنوایی (نجوا) و #لامسه (نمناک) ساخته شده و در جمله‌ی «خبر تلخی شنیدم» (خبر) را با حس #شنوایی و (تلخ) را با حس #چشایی دریافت می‌کنیم؛ پیوند و آمیزش این دو حس مختلف در یک جا سبب خلق آرایه‌ی #حس‌آمیزی شده است. 🔻در بیت زیر چهار #حس‌آمیزی به‌کار رفته است. بس که صائب دیده‌ام تلخی ازین شکّر لبان می‌شمارم خنده‌ی شیرین ، عتاب تلخ را (صائب)   آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie