بدو گفت ار ایدون که رستم تویی
بکشتی مرا خیره بر بد خویی
(شاهنامه)
#وزن :
فعولن فعولن فعولن فعل
#بحر :
(متقارب مثمن محذوف)
#تقطیع :
ب/دو/گف/تَ/ ری/دون/ کِ/رُس/تم/ تُ/یی
(ن - -/ ن - -/ ن - -/ ن -)
ب/کُش/تی/ مَ/را/ خی/رِ / بر/ بَد/ خُ/یی
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
هر آدمِیی که او ثنا گفت
هر چ آن نه ثنای تو خَطا گفت
#وزن :
مفعول مفاعلن فعولن
#بحر :
(هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف)
#تقطیع :
هر /آ/د/مِ/یی/ کِ/ او/ ثَ/نا /گفت
(- - ن/ ن - ن -/ ن - -)
هر/چآن /نَ/ ثَ/نا/ی/ تُ/ خَ/طا/ گفت
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#تعریف_زحافات_عروضی
#زحاف، تغییری است که به رکن وارد می‌شود تا از آن رکن، یک رکن دیگر منشعب شود.
(10 اصطلاح مهم زحافات به شرح ذیل)
1- مقبوض 2- اخرب 3- مطوی 4ـ مکشوف 5- مخبون 6- مکفوف 7-محذوف 8- مشکول 9- منحور 10ـ مجبوب
1- #مقبوض: تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعلن(یعنی تبدیل هجای بلند سوم(هجای ماقبل آخر) به هجای کوتاه
2- #اخرب: الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفعولُ(=فاعیلُ) (یعنی حذف یک هجای کوتاه از اول رکن مفاعیلن و تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن مستفعلن به فعولن( یعنی حذف هجای بلند اول رکن مستفعلن و جابه جا کردن هجای بلند دوم با هجای کوتاه سوم در رکن مستفعلن)
3- #مطوی : تبدیل مستفعلن به مفتعلن(=مستعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند دوم رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
4- #مکشوف : الف- تبدیل مفتعلن به فاعلن(=مفعلن)(یعنی حذف هجای دوم از رکن مفتعلن)
ب- تبدیل مفعولاتُ به فاعلن(یعنی تبدیل هجای دوم رکن مفعولاتُ که بلند است به هجای کوتاه و حذف هجای آخر رکن که کوتاه است.)
5- #مخبون : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتن(یعنی هجای بلند اول رکن فاعلاتن به هجای کوتاه تبدیل می شود.)
ب- تبدیل مستفعلن به مفاعلن(=متفعلن) (یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن مستفعلن به هجای کوتاه)
ج- تبدیل فاعلن به فَعَلُن( یعنی یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن فاعلن به هجای کوتاه)
6- #مکفوف : الف- تبدیل رکن مفاعیلن به مفاعیلُ ( یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن مفاعیلن به هجای کوتاه)
ب- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلاتُ (یعنی تبدیل هجای بلند آخر رکن فاعلاتن به هجای کوتاه)
7- #محذوف : الف- تبدیل رکن فاعلاتن به فاعلن(=فاعلا) ( یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ب- تبدیل رکن فعولن به فَعَل(=فعو) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
ج- تبدیل رکن فعلاتن به فَعَلُن(=فعلا) (یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
د- تبدیل رکن مفاعیلن به فعولن(=مفاعی)(یعنی حذف یک هجای بلند از آخر رکن پایانی وزن)
8- #مشکول : تبدیل رکن فاعلاتن به فعلاتُ(یعنی تبدیل هجای بلند اول رکن به هجای کوتاه و تبدیل هجای بلند آخر رکن به هجای کوتاه)
#نکته :
از جمع مخبون و مکفوف در یک رکن، مشکول به وجود می آید.
یعنی فاعلاتن اگر مخبون شود می شود: فعلاتن. و اگر فعلاتن (که مخبون است) تبدیل به فعلاتُ (که مکفوفِ رکن فعلاتن است) شود مشکول می‌شود.
9- #منحور : تبدیل رکن فاعلاتُ به فع (یعنی حذف تمام هجاهای یک رکن به غیر از هجای اول)
10- #مجبوب : تبدیل رکن مفاعیلن به فَعَل(=مفا) (یعنی حذف دو هجای بلند آخر رکن مفاعیلن)
#آموزش_مبانی_شانزده
آموزش عروض، قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
#منظومه‌ی_اجمالی_عروض
ای‌که خواهی در سخن گویا شوی
شاعری شوریده و شیدا شوی
باید آموزی : (فنون وزن) را
که بوَد بسیار در آن نکته ها
(وزن) اگر چه ابتدای شاعری‌ست
گوش کن اکنون که گویم (وزن) چیست؟
شش (مُصوّت) هست (کوتاه و بلند)
گر بدانی چیست، گردی سربلند
( اَ ) ـ ( اِ ) ـ ( اُ ) با هم همه کوتاه هست
( آ ) و (ایـ) و (او) ، بلند و دلکش است
سه (هجا) داریم (کوتاه) و (بلند)
وآن دگر باشد (کشیده) چون کمند
چون (کشیده) ، قابل (تقطیع) نیست!
بگذر از آن تا (هجا) دانی که چیست؟
هر صدایی که رسد بر گوش ما
هست در (تقطیع) ، عنوان هجا
چون (هجاها) را (نمادی) نیز هست
این (ــ) بلند و این یکی (U) کوتاه است
(من) بلند و (ما) بلند و (او) بلند
(بِه) وُ (کِه) کوتاه ، در یادت ببند
تا بدانی (وزن) این اشعار چیست؟
(رکن) آن ، در زیر شعر مولوی‌ست
«هرکسی از ظنّ خود شد یار من»
فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلن
هست وزن (مثنوی) این (رکن) ها
که بوَد (معیار سنجش) ، نزد ما
نام (اوزان عروضی) ، (بحر) هست
که از آن‌ها هرچه‌ات گویم کم است
نام (بحر) مثنوی ، باشد (رَمَل)
که بوَد شیرین‌تر از قند و عسل
هست ارکانش (مُسدّس) در (شمار)
(رکن آخر) هست ، (محذوف و قصار)
هست (ده بحر) دگر بشنو چه هست؟
که به راحت ، می‌توان آری به دست
(مُجتَث) است و (مُنسَرح) وآنگه (خفیف)
هم (بسیط) و هم (سریع) است ای ظریف
هم (تقارب) ، هم (مضارع) ، هم (هَزَج)
هم (رَجَز) هم (مُقتضب) شد رج به رج
(رکن اوزان) نیز باشد در (شمار)
مختلف؛ آن را به گوش جان سپار
هم (مُسَدّس) هم (مُثَمّن) نیز هست
که (زحافاتش) ، ملال انگیز هست
🔲
بعد از این‌‌ها ، (اختیار شاعری) است
گر چه گاهی (اضطرار شاعری) است
(آخر مصرع) ، چه (کوتاه) و (بلند)
یا (کشیده) ، آن (هجا) گردد (بلند)
(قافیه) ، تکرار اگر شد ناگزیر
بگذر از تقصیر عذرم ای خبیر
خوانش اشعار را باید درست
اینک آموزید، از بیت نخست
گاه باید خواند با (تخفیف) نیز
آنچه می‌باشد (مشدّد) ای عزیز
گاه هم (طبق ضرورت) ، در بیان
خو‌انده میگردد (مشدّد) ، واژگان
گاه حرف ساکن (ت) مثلِ (چیست)
می‌شود (ساقط) که گویی هیچ نیست
همچنین (دو) (ساکن) از بعدِ (بلند)
گاه (یک) (ساقط) شود بی‌چون و چند
می‌توان بینی درین مصرع عیان
(کارد) را که گشته ساقط (دال) آن
یا شود (ادغام) ، بعضی واژگان
در تلفظ می‌شود (در آن) ، (دران)
یا که (خواهر) ، وقت (تقطیع) کلام
طِبق خوانش هست (خاهر) والسلام
اولین رکن (فعلاتن) ، توان ،
(فاعلاتن) گردد ای آرام جان!
طِبق (ضرباهنگ) خاص شعر ها
می‌شود (تقطیع) هر گونه (هجا)
حرف (نون ساکنه) ، بعد از (بلند)
خارج از (تقطیع) هست ای هوشمند
مثل (جان) و (این) و (آن) و هرچه هست
جمله از (تقطیع) شعری ، (ساقط) است
هست (تسکین)، قاعده که می‌توان
(دو هجا) که هست (کوته) همزمان
(دو هجا) را (یک هجا) اِعمال کرد
تا که (دو کوتاه) ، گردد (یک بلند)
(قلب) ، یعنی: (جا به جایی هجا)
که بوَد مخصوص بعضی (رکن‌ها)
که شود: (مُفتعلن) ، (مفاعلن)
یا شود: (مفاعلن) ، (مفتعَلن)
بعد از آن ، (اِشباع) باشد در زبان
که به شدّت می‌شود (کوته) ، بیان
مثل حرف (به) ، که بی‌شک در هجا
هست (کوته) ، دان (بلند)ش مثل (با)
وآن دگر (ابدال) ، نوعی دیگر است
در خصوص ِ (سه هجای) آخر است
که (فَعَلُن) ، می‌شود (فع لُن) ، عزیز
بیش ازین با خود مکن جنگ و ستیز
زآنکه هرچه بوده لازم ، گفته‌ام
گوهر (بحر عروضی) ، سفته‌ام
تا همین‌جا را اگر خوانی به جِدّ
می‌شوی در شعرگویی ، مستعد
وزن را (ساقی) به نظم ساده گفت
غنچه‌ی (وزن عروضی) را ، شکفت
گر که هستی طالب شعر وزین
باش ازین خرمن به همت، خوشه‌‌چین
سید محمدرضا شمس (ساقی)
✅ کانال آموزش عروض، قافیه و...
https://eitaa.com/arozghafie
✅ کانال آموزش مبانی شعر
در #ایتـــا
🎶( عروض ، قافیه و...) 🎶
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ کانال آموزش مبانی شعر
در #ایتـــا
🎶( عروض ، قافیه و...) 🎶
سید محمدرضا شمس (ساقی)
@arozghafie
سلام علیکم
✅ قابل توجه عزیزانی که در مرحله‌ی تقطیع هجایی هستند.
ابیاتی را بارگذاری می‌کنم تا در منزل تمرین بفرمایید و در هفته‌ی بعد پاسخ صحیح را در کانال بارگذاری می‌کنم تا خودتان تطبیق کنید.
مطمئنم که با توجه به آموزش‌های قبلی چنانچه مطالب را مطالعه کرده و تمرین‌ها را جدی گرفته باشید حتماً پاسخ‌های تان صحیح خواهد بود.
موفق باشید.
https://eitaa.com/arozghafie
#تمرین 3 :
✅ ابیات زیر را تقطیع هجایی بفرمایید.
آن سیَه چرده که شیرینی عالم با اوست
چشم میگون لبِ خندان دلِ خرّم با اوست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
بیدار شو ای دیده! که ایمن نتوان بود
زین سیل دمادم، که در این منزل خواب است
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نیم شب دوش به بالین من آمد بنشست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
خیال روی تو در هر طریق همره ماست
نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست
در حقِ ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
صبحدم مرغ چمن با گل نوخاسته گفت
ناز کم کن که در این باغ بسی چون تو شکفت
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
آن کیست کز روی کرم با ما وفاداری کند
بر جای بدکاری چو من یک دم نکوکاری کند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
غلام نرگس مست تو تاجدارانند
خراب باده‌ی لعل تو هوشیارانند
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
قتل این خسته به شمشیر تو تقدیر نبود
ور نه هیچ از دل بی رحم تو تقصیر نبود
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
به پیش خیل خیالش کشیدم ابلق چشم
بدان امید که آن شهسوار بازآید
ا─━⊰═•••❃❀❃•••═⊱━─ا
دل در جهان مبند و به مستی سؤال کن
از فیض جام و قصه‌ی جمشید کامگار
سید محمدرضا شمس (ساقی)
دوشنبه 1401/08/02
https://eitaa.com/arozghafie