هدایت شده از روزنه
#نصیری و نظریه پردازی بر اساس #عقل_عرفی و #بدعت_گذاری
با استدلال های نصیری، حتی #احکام_عرفی را نیز نمی توان تعطیل کرد، چه رسد احکام شرعی!
[ص 1 از 5]
#بازنشر/ #داوود_مهدوی_زادگان
@rozaneebefarda
🔻🔻🔻
▫️در این مناظره آقای مهدی نصیری در مقام مخالف الزام و آقای حسین سوزنچی بهعنوان مدافع الزام حجاب، مباحثی را طرح کردند. نگارنده همان شب طی توئیتی دیدگاه خود را درباره اظهارات آقای نصیری اینچنین بیان کردم:
«امشب، مناظره آقای مهدی نصیری با آقای سوزنچی در برنامه زاویه پیرامون الزام حجاب را دیدم. متاسفانه #نصیری کاملا #عرفیگرایانه حرف میزد و صریحا بر #تعطیلی_احکام_اسلام نظر میداد که این حرف #بدعت است. #تقریبا_از_باور_دینی_دست_شسته_است. همچنان #افراطی حرف میزند و در تندروی تغییر نکرده است.»
خوشبختانه این توئیت بازخورد داشت و پاسخهای مهربانانه و نامهربانه، گاه منطقی و اغلب غیرمنطقی توام با #تهدید و #ناسزاهای شبیه موعظه به همراه داشت.
جالب آنکه اکثریت پاسخدهندگان از آقایان بودند و به ندرت، خانمها نظر میدادند.
🔻با وصف این، به نظرم رسید که برخی نکات را با توضیح بیشتر در یادداشتی بیان کنم.
◽️اساس سخن این است که #حکومتهای_قانونمند #مکلف یا #موظف به اجرای قوانین وضع شده از سوی #مراجع_قانونگذار هستند. مرجع قانونگذاری در #حکومتهای_عرفی، پارلمان یا مجلس شورای ملی است و در #حکومت_دینی مانند جمهوری اسلامی ایران، علاوهبر پارلمان، #شریعت_اسلام است. بنابر این، حکمرانی دینی به همان اندازه که موظف به اجرای قوانین وضعی مجلس است، بلکه بیشتر، مکلف به اجرای قوانین شرعیه است. در غیر این صورت، دینی بودن حکمرانی بیمعنا خواهد بود و از آنجا که حکم حجاب که از واجبات مسلم و اجماع نظر فقهای امامیه و اهل سنت است، از احکام اجتماعی و بلکه سیاسی است و حاکم شرع مکلف به اجرای احکام اجتماعی مانند پوشش اسلامی است. البته در نحوه اجرای این حکم، مباحثی وجود دارد که باید در جای خود به آن پرداخت.
▪️ آقای نصیری در این مناظره هیچگونه #دلیل_شرعی بر #عدم_تکلیف_حکمرانی_دینی به الزام پوشش ذکر نکرده است. بلکه در اقامه دلیل بر پایه #عقل_عرفی هم ناکام بود. وی در این مناظره بیشتر بر مناقشات و کاستیهای عملی مجری قانون و شرایط اجتماعی غیرمسلم استناد میکرد، مثل اینکه حکمرانی دینی در ترویج حجاب موفق نبوده است یا الزام حجاب، جامعه را دوقطبی میکند یا در فلان بیمارستان با افراد غیرچادری برخورد خوبی نشده است یا در ترکیه که الزام حجاب نیست، افراد محجبه بیشتر شدهاند (مادربزرگ محجبه، دختر بیحجاب و نوه محجبه) یا نظرسنجیها نشاندهنده کاهش اقبال عمومی به حجاب است یا اینکه حکمرانی مسائل مهمتری مانند فقر را رها کرده و به مساله کماهمیتتر سرگرم شده است. نتیجه کلی که نصیری از این دلایل میگیرد، نفی الزام حجاب است. یعنی حکومت دینی مکلف به الزام واجب شرعی حجاب نیست. همانطور که ملاحظه میکنید، هیچ یک از این گفتهها، #ارزش_علمی برای #اسقاط_حکم_عرفی را هم ندارند تا چه رسد به #حکم_شرعی.
▪️قانون الزام بهطور کلی از قوانین بالادستی است و به خاطر بد عمل کردن کارگزار حکومت، تعطیل بردار نیست. عرف عقلایی میگوید اگر امر دائر بین کنار گذاشتن قانون خوب یا کارگزار بد باشد، مسلما کارگزار بد کنار گذاشته میشود و نه قانون خوب چون قانون به امر واجب تعلق گرفته است و هر واجبی حَسَن است. اگر قانونی موجب تبعیض ناعادلانه میان آحاد جامعه شود، آن قانون مذموم است اما اگر موجب دوقطبی میان قانونگذار و شهروند مخالف قانون شود؛ آن دوقطبی مسموع نیست. مثل دوقطبی پلیس راهنمایی و راننده خاطی که در آن باید جانب کارگزار قانون را گرفت. خطای اساسی دلیل دو قطبیسازی این است که گمان میکند اگر الزام نباشد، دیگر دوقطبیای در کار نخواهد بود درحالی که به یقین چنین نیست. مطلب منقول از جامعه ترکیه از اساس غلط است. نصیری به گفتههای شخصی استناد میکند که معلوم نیست آن شخص کیست و چقدر حرفش درست و مستند است و میتواند در اینجا حجیت داشته باشد.
◽️بهویژه که شواهد و گفتهها، خلاف این مطلب را نشان میدهد. مسلما بسیاری از مسافرتهای تفریحی به سواحل ترکیه برای ملاحظه حجاب زنان آنجا نیست. مضافا اینکه حکمرانی فعلی ترکیه دغدغه اجرای احکام اسلامی را ندارد. چون دولتمردان فعلی ترکیه ماهیت سکولار بودن (غیردینی) حاکمیت که اصل تغییرناپذیر قانون اساسی آنجاست را پذیرفتهاند.
@rozaneebefarda
هدایت شده از روزنه
#نصیری و نظریه پردازی بر اساس #عقل_عرفی و #بدعت_گذاری
داوود مهدوی زادگان
[ص 2 از 5]
◽️اینکه مسائل اقتصادی و فقر مهمتر از حجاب است، ظاهرا سخن درستی است اما نافی اهمیت احکام دیگر نیست و دلیل تعطیلی سایر احکام هم نمیتواند باشد. اینکه چون مسائل مهمتری در کار است پس باید از تمام مسائل با اهمیت کمتر چشم پوشید، سخن بیوجهی است. منشأ خطا در این ادعا، اتمی و پارهپاره دیدن احکام است و این خیال که احکام با یکدیگر هیچ ربط ارگانیکی ندارند. بحث در اینباره مجال وسیعتری میطلبد ولی همین اندازه باید گفت که اجرای حکم حجاب، حتی نقش بسزایی در کاهش فقر و فحشا تواند داشت و عدم اجرای آن موجب تضعیف دیانت و بهتبع آن موجب تضعیف تقیّد - یعنی تضعیف راستی و امانت و صدق و انفاق و ایثار و فداکاری و مجاهدت در سبیلالله و مستضعفین- خواهد بود.
◾️اما اینکه در مقطعی از زمان، نظرسنجیها بیانگر کاهش اقبال مردم به حکم حجاب شده است، دلیل قانعکنندهای برای تعطیل حکم نیست. این وضعیت لزوما بهدلیل خود این حکم نیست و در اثر خوب عمل کردن حکمرانی دینی یا مشاهده نتایج بیحجابی ازسوی مردم دستخوش تغییر تواند شد. همانطور که ملاحظه میکنید، سستی این استدلالها بهقدری است که نمیتوان با استناد به آن، حتی قوانین عرفی را تعطیل کرد تا چه رسد به اینکه بخواهیم حکم خدا را تعطیل کنیم!
◽️حکم شرعی تعطیلبردار نیست. تعطیلی حکم شرع به دو معنا است؛ نخست، تعطیلی تکلیف حکمرانی دینی به الزام است و دوم، تعطیلی حکم واجب شرعی حجاب است. در اینجا، هر دو معنا منظور است. منتها معنای نخست «بالمطابقه» است، چون مستقیما با تکلیف الزام مخالفت میشود، ولی معنای دوم «بالملازمه» است، زیرا لازمه بیتفاوتی حکومت، ترک واجب شرعی حجاب است. البته استدلال به اصل اختیار و انتخاب، موجب تعطیلی بالمطابقه حکم شرع میشود. وقتی امری واجب شده باشد، اختیار ترک آن ممنوع است و معصیت خواهد بود و اگر باور به این اختیار پیدا کند، بهرغم اینکه میداند واجب است، چنین باوری بدعت است. به هر روی، در گفتههای نصیری هر دو معنای تعطیلی حکم شرع وجود داشت، چون هم میگوید حکمرانی دینی مکلف به الزام حجاب نیست. درحالیکه مکلف است، و هم اصل اختیار را در واجب شرعی را دخالت داده است.
◽️اصل «عدم اکراه در دین» که از آیات مختلف قرآن کریم استنباط شده است، در بحث الزام، زیاد استدلال میشود. مباحث زیادی درباره این اصل میتوان پیش کشید که مجال پرداختن به آنها اینجا نیست. همین اندازه عرض میکنیم که این اصل -آنطور که غالبا و بهاشتباه به آن استناد میکنند- اطلاق دارد و هر حکمی را میتواند شامل شود. درنتیجه، با همین اصل میتوان تمامی احکام شرع را تعطیل کرد. کسی میتواند بگوید که تمام شریعت بر من اجبار و اکراه است، پس من ملزم به انجام یا ترک واجبات و محرمات نیستم و بدین ترتیب، با اصلی دینی در نفی دین اقدام کرده است و این خلاف عقلی وشرعی است. ارکان و آموزههای دین نمیتواند دین را به تعلیق درآورد. پس باید حدود و شرایط این اصل را معلوم کرد و سپس در استنباط حکم از آن بهره گرفت. قلمرو این اصل، وضعیتهای غیرعادی و شخصی است و حوزه عمومی یا حیات روزمره را شامل نمیشود. لا اکراه، اصل ثانوی است و نمیتوان در بَدو امر، آن را بهکار بست؛ یعنی فلهای و غیرعلمی نمیتوان از این اصل استفاده کرد. لکن این سخن در فرض آن است که «لا اکراه فیالدین» را اصلی فقاهتی بدانیم. چون یک نظر هم این است که اساسا، لا اکراه فیالدین، اصل کلامی است و در توصیف دین یا احکام شرع استعمال شده است.
🔻یعنی احکام شریعت اسلامی از تمام امکانات شهری مثل آب و برق و تلفن و خدمات شهری استفاده میکند ولی حاضر نیست مالیات پرداخت کند و از قواعد زیستشهری تبعیت کند. در چنین حالتی، او اصل التزام را از کار انداخته است. کار فیلسوف سیاسی از همینجا آغاز میشود و ایده «حکمرانی» بهمثابه «یگانه راهحل» را مطرح میکند. حکمرانی شهروند خاطی را الزام به التزام میکند.
◽️بنابراین، اصل الزام حمایتگر و معاضد یا ضامن اصل التزام است و رابطه تقابلی بینشان برقرار نیست. البته آنارشیستهای علمی بر این باورند که التزام برای اداره اجتماع کفایت میکند و هیچ نیاز یا ضرورتی برای حکمرانی وجود ندارد. لکن آنان هیچ راهکار تضمینی برای اینکه شهروند خاطی را ملتزم به قواعد اجتماعی کنند، ارائه نمیکنند. گفتههای آقای نصیری در این مناظره، آشکارا با همین رویکرد آنارشیستی پیش رفته است. او هیچ تضمینی به جامعه ایرانی نمیدهد که اگر 10درصد عریان فرضی او، 70درصد یا بیشتر شود، چه باید کرد، بلکه میگوید کار حکومت دینی تمام است. حال آنکه در آن صورت کار جامعه ایرانی تمام است. چون عریانخواهی اساسا در ستیز با انسجام اجتماعی عمل میکند و به همین دلیل است که عریانگرایی در غرب هم بهشدت ضابطهمند است.
@rozaneebefarda
هدایت شده از روزنه
#نصیری و نظریه پردازی بر اساس #عقل_عرفی و #بدعت_گذاری
داوود مهدوی زادگان
[ص 3 از 5]
◽️التزام در حکمرانی دینی همانند دیگر حکمرانیها، به همان وجه عملی اکتفا شده است و منوط به التزام عقیدتی یا ایمانی نیست. چنانکه در سیره حکمرانی رسولالله صلیالله علیه وآله اصرار بر التزام ایمانی دیده نمیشود و به همین سبب، حتی با شهروندی منافقین هم-درصورت التزام عملی به احکام حکمرانی اسلامی- مخالفت نورزیدند.
لذا الزامات حکمرانی پیامبر به همین التزام عملی تعلق میگرفت. خصوصا در احکام توصلی که به مانند احکام تعبدی، قصد قربت لازم نیست. مانند حکم حجاب که از احکام توصلی است و در آن صرف التزام عملی شهروندان، کفایت میکند. گرچه جامعه مطلوب دینی، التزام ایمانی علاوهبر التزام عملی است. ولی این امر دشوار و موجب تکلف است و از اختصاصات دوره حکمرانی حضرت حجت(عج) است.
◾️حکمرانی دینی از جهت الزام حکومتی با حکمرانیهای غیردینی یا سکولار تفاوت نظری ندارد. همانطور که در حکومتهای سکولار، امر الزام حکومتی، لازم و ضروری است و برای اعمال آن از همهگونه ابزارهای انسانی و ماشینی و روشهای تشویقی و تنبیهی بهرهبرداری میکنند؛ در حکمرانی اسلامی نیز اصل الزام، مسلم و قطعی است. احکام جزائی اسلام و مواعظ اخلاقی و توبیخهای دینی تماما در جهت اعمال اصل الزام است. بنابراین، الزام حکومتی، از اختصاصات نظام اسلامی نیست و در دیگر حکمرانیها -با هرگونه فلسفه سیاسی که باشند- هم دیده میشود. اما اختلاف حکمرانی اسلامی بر پایه روایت ولایتفقیه با دیگر نظریههای سیاسی-بهویژه حکمرانی سکولار و دنیوی- در مراجع قانونگذاری است. حکمرانیهای سکولار با دینزدایی از سیاست و نفی وحی بهمثابه مرجع تشریع احکام مدنی، مرجع قانونگذاری را محدود به عرف ساختند. در اینگونه حکمرانیها فقط مراجع عرفی مانند مجالس ملی و شوراهای شهری و محلی و اتحادیهها و انجمنهای صنفی و مردمنهاد از جهت قانونگذاری اعتبار دارند و باقی مراجع قانونگذار بهویژه مرجع وحی کنار گذاشته شده است. اما در حکمرانی دینی ولایتفقیه علاوهبر مراجع عرفی، شریعت اسلامی بهعنوان مرجع قانونگذار اعتبار پیدا کرده است. البته رابطه این دو مرجع، طولی است و نه عرضی. به همین دلیل، قوانین عرفی نمیتوانند در تعارض با قوانین شرعی وضع شوند.
🔹براین اساس، اگر قانونی در نظام اسلامی ماخوذ از مرجع وحی باشد؛ نمیتوان بهدلیل عدم توافق اقلیتی از مردم، آن قانون را کنار گذاشت. حکم حجاب واجب شرعی است و مردم ایران با وضع این قانون در مجلس شورای اسلامی مخالفت نکردند و از روی التزام ایمانی و عملی به آن عمل کردند. لذا نمیتوان این حکم شرعی را به صرف مقاومت و مخالفت جماعتی تعطیل کرد مگر اینکه ولیفقیه حکم حکومتی جدید -که نافی اصل حکم شرعی هم نباشد- صادر کند که آنهم مقتفی بهدلیل شرعی و احیانا ناظر به تزاحم احکام خواهد بود و نه منعندی. البته در حکمرانیهای عرفی نیز قانون عقلانی را به صرف مخالفتهای سلیقهای تغییر نمیدهند.
@rozaneebefarda
هدایت شده از روزنه
#نصیری و نظریه پردازی بر اساس #عقل_عرفی و #بدعت_گذاری
داوود مهدوی زادگان
[ص 4 از 5]
#بدعت –بهمعنای ادخال چیزی که در دین نیست یا اخراج و تعطیل کردن امری که در دین است- لزوما بهمعنای کفر نیست. بدعت طیفی از اعمال است که از خبطهای کوچک معصیتآمیز شروع میشود تا به کفر میرسد. در اغلب دینداریها باورهایی وجود دارد که از دین نیست ولی دینی تلقی میشود و یا آنکه دینی است ولی غیردینی تلقی میشود، مانند فریضه حجاب که در نظر برخی دینی نیست و یا باور به اختیاری بودن حجاب دارند، درحالیکه این باور غیردینی است.
◽️اصولا نقدهای دینی که انجام میشود برای معلوم ساختن امور دینی و غیردینی است. تنها برخی دینداران معصوم و مخلص هستند که تماما از کنش بدعت به دور میمانند و سایرین حظی از گفتار و اعمال بدعتآمیز را برده و میبرند. اینگونه بدعتها را میتوان «بدعتهای عرفی» نامید ولی نمیتوان بهسادگی آنها را کفر دانست. در این صورت، باید اغلب مسلمانان را تکفیر کرد. چنانکه جریانهای تکفیری، با رویکرد حداکثری، تمام مسلمانان را بر همین اساس که اهل بدعت هستند، تکفیر میکنند. و حال اینکه چنین رویکردی خود بدعت بزرگی است. قرآن کریم برخی مردم مدینه را که هنوز ایمان در دلهایشان جاری نشده بود ولی دعوی ایمان داشتند، تکفیر نکرده است بلکه میفرماید نگویید ایمان آوردم بلکه بگویید اسلام آوردم: «قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإیمانُ فی قُلُوبِکُمْ وَ إِنْ تُطیعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لا یَلِتْکُمْ مِنْ أَعْمالِکُمْ شَیْئاً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ»؛ اعراب بادیهنشین گفتند: «ایمان آوردهایم.» بگو: «شما ایمان نیاوردهاید، ولى بگویید اسلام آوردهایم، هنوز ایمان وارد قلوب شما نشده است؛ و اگر از خدا و پیامبرش اطاعتکنید، چیزى از پاداش کارهاى شما را فروگذار نمىکند، خداوند، آمرزنده و مهربان است(حجرات: 14). تکفیرِ سخن بدعتآمیز، شرایطی دارد که ازجمله این شرایط علم به بدعتآمیز بودن سخن و اصرار بر آن است. بنابراین، وقتی گفته میشود فلان سخن بدعتآمیز است؛ نباید چنین برداشت شود که صاحب سخن را #تکفیر کردهایم.
◽️درباره لزوم فرهنگسازی برای اجرای احکام شرعی و عرفی زیاد سخن به میان میآید. لکن اغلب این سخنها هنگام «اجرای حکم شرعی» است. همین که حکمرانی تصمیم جدی به اجرای حکم شرعی یا حتی برخی احکام عرفی میگیرد، بحث لزوم فرهنگسازی از ناحیه جماعتی پیش کشیده میشود و درنتیجه حکمرانی بعضا از تصمیم جدی خود عقبنشینی میکند و بهدنبال آن، بحث فرهنگسازی از ناحیه همان منتقدان-که دستی در فرهنگسازی هم دارند- به فراموشی سپرده میشود. همین امر، این ذهنیت را تقویت میکند که ایده فرهنگسازی صرفا ابزاری برای منفعل ساختن حکمرانی دینی از اجرای احکام شرعی است.
@rozaneebefarda
هدایت شده از روزنه
#نصیری و نظریه پردازی بر اساس #عقل_عرفی و #بدعت_گذاری
داوود مهدوی زادگان
[ص 5 از 5]
◽️قطعنظر از این نگاه ابزارانگارانه و با حفظ اهمیت مباحث عمیق فرهنگسازی، نکته اساسی این است که فرهنگسازی مردم برای پدید آمدن التزام و اجرای صحیح قانون، شکل واحدی ندارد، بلکه بهاقتضای موضوع و شرایط زمانی و مکانی و دیگر مقتضیات امر، شکلهای مختلفی پیدا میکند و نمیتوان شکل واحدی از فرهنگسازی را در همهجا تجویز کرد.
◽️گاه نفس الزام به اجرای قانون، موجب فرهنگسازی است؛ یعنی تا این الزام عملی نشود، فرهنگسازی هم اتفاق نمیافتد. مگر برای بستن کمربند ایمنی هنگام رانندگی، چقدر فرهنگسازی شد، بلکه غالبا نسبت به این قانون بیاعتنایی میکردند. اما از وقتی قانون بستن کمربند ایمنی -که بهرغم دشواری رعایتش حافظ جان سرنشینان است- از سوی حاکمیت جدی گرفته شد، فرهنگ بستن کمربند ایمنی هم در میان رانندگان جا افتاد. در صدر اسلام، اجرای برخی فرایض شرعی تا زمان تاسیس حکومت اسلامی به تاخیر افتاده بود. مانند نماز جمعه که پیامبر هنگام ورود به مدینه در منطقه قبا اولین نماز جمعه را برگزار کرد.
حکم جهاد در دوران بعثت پیامبر خدا صلیالله علیه و آله در مکه تشریع نشد، بلکه حکم هجرت مسلمانان به حبشه و سپس مدینه تشریع شد، اما پس از تاسیس حکومت نبوی و قدرت یافتن مسلمانان، حکم جهاد که فریضه استقامت برابر تهاجم کفار و مشرکین است، تشریع شد و یا بهدنبال فتح مکه و استیلا بر شهر، فرمان منع انجام مناسک حج به شکل عریان و داخل شدن کفار و مشرکین در مسجدالحرام توسط حضرت وصی علی(ع) بر مردم مکه ابلاغ شد و در این ابلاغها منتظر فرهنگسازی نشدند، بلکه تنها مانع اجرای حکم، عدم استیلا بوده است.
🔸بر همین اساس، بهنظر میرسد در جمهوری اسلامی ایران همزمان با الزام حکومتی حجاب، فرهنگسازی حجاب هم پدید آمده است، بلکه این فرهنگسازی درحال عبور از مرزهای جمهوری اسلامی است. درحال حاضر فیلمهای ایرانی با حفظ حجاب ساخته میشود و مخاطبان زیادی هم دارد و سلبریتیهای صنعت فیلم و سریال هم بهرغم الزام حجاب، شهرت پیدا کردهاند و دستمزدهای نجومی میگیرند. برخی از همین فیلمها به جشنوارههای بینالمللی راه یافته و موفق به دریافت جایزه اسکار شدهاند. پس، این گفته که حکمرانی دینی با گذشت 40سال موفق به فرهنگسازی حجاب نشده است، تمام واقعیت نیست. به عقیده نگارنده، زنان و دختران ایرانی شریفترین و باعفتترین مردمان جهان هستند و بهعنوان الگوی زن محجبه مسلمان شناخته میشوند. بههمین خاطر است که زنان ایران برابر رضاخان مقاومت خونینی از خود نشان دادند، ولی در جمهوری اسلامی به غیر از اقلیتی، از حکم الزام حکومتی حجاب استقبال کردند.
◾️آیا اگر الزام حجاب برداشته شود، بیحجابی و عریانگری اشاعه پیدا نمیکند؟ نصیری بر این عقیدهاست که رویگردانی 70درصدی از حجاب، بهخاطر الزام حکومتی آن است و اگر الزام برداشته شود، این رویگردانی متوقف میشود و فقط اقلیت 10 درصدی باقی میماند که باید با آنها برخورد کرد. با فرض درست بودن آماری که وی داده است –چون اساسا این #آمار #مخدوش و #موهوم است و نمیتوان با آن استدلال کرد– ایشان، لااقل بهطور ضمنی پذیرفته است که باید با آن 10درصد مخالف، مقابله کرد. بهعلاوه، ایشان بر چه اساس و چه پایشی چنین جزماندیشانه پیشبینی میکند. چه تضمینی برای گفته خود دارد که میگوید تمایل به بیحجابی متوقف میشود. آیا بیحجابی و عریانگری در کشورهای غربی روزبهروز کمتر میشود؟ شدت این امر را از مقایسه وضعیت فعلی این کشورها حتی با وضعیت پوشش مردم آنها در پیش از جنگ جهانی دوم میتوان دریافت.
◽️متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید:
http://fdn.ir/46006
#حجاب
#زاویه #شبکه_چهار
#زاویه #معینی_پور
#دفتر_تبلیغات
#مهدی_نصیری
#سکولاریسم_مقدس
#سکولاریسم_عرفی
🔘 روزنه؛ دریچه ای به تاریخ، سیاست و اندیشه دینی معاصر.
فرهیختگان را به #روزنه دعوت فرمائید:
https://eitaa.com/joinchat/2032861191C0a0a43a053