کریمی- بیان احکام
کفارۀ شکستن روزۀ قضای #ماه_رمضان #روزه
البته آیت‌الله #خامنه_ای لازم نمی‌دانند که این سه روز روزه پی‌درپی باشد.
نظر آیت‌الله #سیستانی این است که این مسئله فقط برای کسی است که آب را برای رفع تشنگی #مضمضه می‌کند و اگر مضمضۀ او جهت دیگری داشته باشد، و #آب بدون اختیار پایین برود، روزه صحیح است؛ اما آیت‌الله #خامنه_ای مضمضه کردن آب به هر قصدی را جزو این مسئله می‌دانند؛ مگر اینکه روزه‌دار برای وضوی نماز واجب خود آب را مضمضه کند.
این مسئله فقط برای آب است نه برای غذا و چیزهای دیگر.
#روزه #احکام_روزه
✅ اجازۀ پدر یا جد پدری برای #ازدواج دختر باکرۀ رشیده
(قسمت دوم)
📝 مرحوم #امام_خمینی ازدواج با دختر باکرۀ رشیده را بنا بر فتوا مشروط به اجازۀ پدر یا جد پدری می‌دانستند، مگر اینکه آنها غایب بوده و اجازه گرفتن از آنها مقدور نباشد.
بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای اذن پدر یا جد پدریِ دختر باکره برای ازدواج با او بنا بر احتیاط واجب شرط است؛ یعنی بدون اذن یکی از آن
دو، چنین عقدی بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست.
طبق نظر آیت‌الله #سیستانی دختر باکره‌ای که به حدّ بلوغ رسیده و رشیده است، یعنی مصلحت خود را در امر ازدواج تشخیص می‌دهد و تصمیم‌گیری‌های او در زمینۀ امر ازدواج بر اساس یک حرکت عقلایی صورت می‌گیرد، اگر بخواهد شوهر کند، چنانچه متصدّی امور زندگانی خویش نبوده و مستقل در شؤون زندگی خود نباشد، باید از پدر، یا جدّ پدری خود اجازه بگیرد و بدون اذن گرفتن از آنها حكم به صحّت عقد نمی‌شود (در فرض عدم استقلال دختر، معظم‌له فتوا به گرفتن اذن می‌دهند)؛ اما چنانچه دختر، متصدّی امور زندگانی خویش باشد و در شؤون زندگی خویش کاملاً مستقل باشد، (1) بنا بر احتیاط واجب باید از پدر یا جدّ پدری خود اجازه بگیرد و بدون اذن گرفتن از آنها بنا بر احتیاط واجب حكم به صحّت عقد نمی‌شود.
لازم به ذکر است طبق نظر هر دو فقیه بزرگوار (آقایان خامنه‌ای و سیستانی) در شرط بودن اذن پدر یا پدر بزرگ پدری در ازدواج دختر باکره، فرقی بین ازدواج دائم و ازدواج موقّت نیست؛ هر چند در ضمن عقد شرط عدم آمیزش شده باشد.
___________
(1): پیرامون استقلال در شؤون زندگی، استفتائی با کد 136210961909 از دفتر آیت‌الله سیستانی انجام گرفت که در پاسخ مرقوم کردند: «اگر دختر بالغ و رشیده (یعنی مصلحت خود را تشخیص می‌دهد) در تصميم‌گيرى‌های مهم زندگی نسبت به خود مانند کارمند شدن و نسبت به مال خود مانند خريد و فروش و بخشش اموال خود از نظارت پدر و مادر مستقل نباشد، عقد بدون اذن ولی (پدر یا جدّ پدری) جایز نیست و عقد باطل است. و اگر مستقل هم باشد به احتياط واجب جايز نيست، ولی مى‌تواند در فرض دوم به فقيه ديگرى با رعايت تسلسل در اعلميت رجوع کند.»
✅ اجازۀ پدر یا جد پدری برای #ازدواج دختر باکرۀ رشیده
(قسمت سوم)
اجازۀ پدر و جد پدری در مورد ازدواج دختر با کفو شرعی و عرفی/ برخی مواردی که اجازۀ پدر یا جد پدری لازم نیست
بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای اگر پدر و جدّ پدری مفقود باشند يا در سفر باشند و دسترسی به آنان نباشد، در اين صورت احتياج به اجازۀ آنان نيست و همچنين اگر با ميل دختر به ازدواج، كفو شرعی و عرفی وی از او خواستگاری كند و پدر و جدّ پدری از اجازۀ چنين ازدواجی امتناع ورزند و پای كفو شرعی و عرفی ديگری كه مورد قبول پدر يا جدّ پدری باشد، در ميان نباشد، در اين صورت ولايت پدر و جدّ پدری ساقط است و ازدواج دختر نياز به اجازۀ آنان ندارد.
همچنین طبق نظر آیت‌الله #سیستانی اگر دختر باکره باشد، ولی پدر یا جدّ پدری از ازدواج او با هر فردی که شرعاً و عرفاً مناسب او است، به طور کلی منع کنند، یا اینکه حاضر نباشند در امر ازدواج دختر به هیچ‌وجه مشارکت کنند، یا آنکه اهلیت اجازه دادن از جهت دیوانگی، یا مانند آن را نداشته باشند، در این موارد اجازۀ آنان لازم نیست، و همچنین اگر اجازه گرفتن از آنان به جهت غایب بودن برای مدت طولانی، یا غیر آن ممکن نباشد، و دختر حاجت زیادی در همان وقت به ازدواج داشته باشد، اجازۀ پدر و جد، لازم نیست. شایان ذکر است در مواردی که ذکر شد، این حکم مربوط به ازدواج دائم بوده و بنا بر احتیاط واجب شامل ازدواج مؤقت نمی‌شود.
✅ وعدۀ دروغ و خلف وعده (قسمت دوم)
📝 وعده دادن با ارادۀ خلاف آن (یعنی در حال وعده بنا داشته باشد، عمل نکند)، #دروغ محسوب شده (1) و حرام است؛ (2)
اما اگر انسان به کسی وعده‌ای داد و در حال وعده هم بنا نداشت که تخلف کند، طبق نظر آیت‌الله #سیستانی به احتیاط واجب باید به آن عمل کند؛ مگر اینکه در ضمن وعده دادن «ان‌شاءالله» بگوید (3) و آن را مقید به ارادۀ خداوند و امثال آن کند. اما طبق نظر #امام_خمینی و آیت‌الله #خامنه_ای عمل به وعده به خودی خود واجب نیست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
(1): زیرا شخص خبر می‌دهد که بنا دارد کاری انجام دهد، در حالی که واقعاً بنا ندارد آن کار را انجام دهد.
(2): در اینجا (وعده با ارادۀ خلاف آن) بین فقها اختلاف نظر وجود دارد که آیا مرد به خانوادۀ خود نیز می‌تواند چنین وعده‌ای بدهد یا خیر؛ طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر احتیاط واجب مرد به خانوادۀ خود خود نیز نباید چنین وعده‌ای بدهد. (منهاج الصالحین، ج 2، م 38) اما در رسالۀ آموزشی آیت‌الله خامنه‌ای آمده‌است: «مقصود از جواز وعدۀ کذب به زن و فرزند این نیست که خانواده‌ها با دروغ اداره شود و فضای محیط خانواده، فضای دروغ و بی‌اعتمادی باشد. بلکه چیزی است در جهت تقویت و تحکیم خانواده. با توجه به اینکه در شریعت اسلام، ادارۀ مالی خانواده به عهدۀ مرد است و زن تکلیفی ندارد؛ گرچه اموال و درآمدی هم داشته باشد. در چنین فضایی چنانچه زن و دیگر اعضای خانواده درخواست‌هایی داشته باشند که مرد نتواند پاسخ‌گوی آن باشد، برای اینکه فضای حاکم بر خانواده تلخ نشود، می‌تواند به دروغ وعده‌هایی بدهد و در زمان مناسب بگوید: "متأسفانه برای انجام آن، شرایط مهیا نشد."»
(3): گاهی شخص قصد جدی در انجام کار دارد و «إن‌شاءالله» گفتن وی به قصد تبرک است، ولی گاهی شخص واقعاً انجام کار را به ارادۀ خدا معلق می‌کند و معنای «إن‌شاءالله» گفتن او نیز همین است. در اینجا معنای دوم مد نظر است.
✅ وظایف غیبت‌کننده و شنوندۀ غیبت
(قسمت اول)
📝 غیبت‌کننده اگر #غیبت کردنش جزء مواردی نباشد که حرمتش استثناء شده‌است، وظیفه دارد اولاً از کار خود توبه کند.
📝 ثانیاً بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای باید از کسی که غیبت او را کرده، اگر زنده است و امکان حلالیت طلبیدن وجود دارد و مفسده هم ندارد، حلالیت بطلبد و اگر در قید حیات نیست یا امکان استحلال از او نیست یا مفسده دارد، برایش استغفار نماید.
اما آیت‌الله #سیستانی می‌فرمایند: احتیاط مستحب است چنانچه حلالیّت طلبیدن از شخص غیبت شده پیامدهای بدی ندارد این کار را انجام دهد یا برایش استغفار نماید؛ بلکه در مواردی که غیبت، توهین و هتک حرمتی را نسبت به غیبت شونده در بر داشته، اگر حلالیّت خواستن از او، جبران هتک حرمت و توهین به وی محسوب گردد، بنابر احتیاط، لازم است در صورتی که مفسده‌ای نداشته باشد، از وی حلالیّت بطلبد.
✅ وظایف غیبت‌کننده و شنوندۀ غیبت (قسمت دوم)
📝 استماع #غیبت بنا بر نظر آیت‌الله #خامنه_ای حرام است، ولی از نظر آیت‌الله #سیستانی به خودی خود حرام نیست، البته اگر استماع غیبت باعث تشویق غیبت‌کننده باشد یا عنوان حرام دیگری پیدا کند، استماع غیبت حرام می‌شود.
از آنجا که #نهی_از_منکر واجب است، نهی از غیبت هم با وجود شرایطِ نهی از منکر، واجب است؛ به شرطی که بدانیم غیبت‌کننده مجوز شرعی برای غیبت ندارد و در این صورت طبق نظر آیت‌الله سیستانی احتیاط مستحب است بر شنوندۀ غیبت كه به یاری فرد غیبت شده بر خیزد و از او دفاع نماید و آن غیبت را از او دفع کند (یعنی نفی آن نسبتی که غیبت‌کننده به غیبت‌شونده می‌دهد؛ مثلا وقتی گفته می‌شود: "فلانی مال ناحق خورده"، بگوییم: "از کجا معلوم، شاید معامله کرده یا شاید حلال بوده است." اگر هم به گونه‌ای است که نمی‌شود آن را توجیه کرد، مثلا بگوید: "بشر جایزالخطاست یا ممکن است تاکنون توبه و استغفار کرده باشد.") به شرط آنكه این كار مفسده نداشته باشد. ولی از نظر آیت‌الله خامنه‌ای بر مستمع غیبت واجب است که رد غیبت کند.
📌 پس شنوندۀ غیبت وظیفۀ حلالیت طلبیدن از غیبت‌شونده یا استغفار برای او را ندارد.
اما اگر شک داشته باشیم که غیبت‌کننده برای غیبت مجوز شرعی دارد یا خیر، حق نهی از منکر او را نداریم؛ اما وظیفۀ دفاع از غیبت‌شونده (رد غیبت) مثل حالتی است که بدانیم غیبت‌کننده مجوز شرعی ندارد.
⚠ نکته: اینگونه نیست که اگر غیبت کردن از ناحیۀ غیبت‌کننده حرام نباشد، پس شنیدن غیبت هم حلال باشد. (البته طبق فرض حرمت شنیدن غیبت) گاهی غیبت‌کننده مجبور می‌شود برای دفع ضرر از خودش غیبت کند؛ در این مورد او کار حرامی مرتکب نشده اما شنیدن غیبت برای دیگران جایز نیست؛ یا گاهی فرد نابالغی غیبت می‌کند؛ در این حالت او تکلیفی ندارد، اما دیگران حق شنیدن غیبت را ندارند.
✅ تطهیر ظرفی که با اصابت سگ (در حالت ولوغ یا غیر ولوغ) نجس شده‌است
📝 #ولوغ سگ، یعنی #سگ با زبانش از ظرفی آب یا مایع روانی بخورد.
ظرفی که به ولوغ سگ نجس شده‌است، باید اوّل داخل آن را با خاک، خاکمالی کرد سپس خاک آن را بر طرف نموده و بعد از #خاکمالی طبق نظر آیت‌الله #سیستانی با هر آبی (قلیل یا کر یا جاری) باید دو مرتبه شست؛ اما طبق نظر #امام_خمینی با آب قلیل دو مرتبه و با آب کر و جاری به احتیاط واجب دو مرتبه و با آب باران یک مرتبه شسته شود و طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای با آب قلیل باید دو مرتبه شست. (در مورد سایر آب‌ها از معظم‌له نظری منتشر نشده‌است)
دقت شود که در نجاست ظرف با ولوغ سگ، باید ابتدا خاکمالی و سپس شستن با آب انجام گردد و اگر به عکس عمل شود ظرف پاک نمی‌شود. همچنین خاک قبل از فرایند تطهیر طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر فتوا و طبق نظر امام‌خمینی بنا بر احتیاط واجب باید پاک باشد. همچنین طبق نظر امام‌خمینی احتیاط آن است که برای خاکمالی ابتدا ظرف با خاک خالص (خاکی که با آب مخلوط نشده) خاک‌مال شود و بعد در خاک قدری آب ریخته شود - طوری که بصورت گِل درنیاید و در همان حالت خاک بودن باقی بماند- و دوباره با این خاک، ظرف خاک‌مال شود. ضمناً آنچه با آن ظرف خاک‌مال می‌شود باید جوری باشد که بشود به آن خاک اطلاق کرد؛ لذا امام‌خمینی رمل را برای خاکمالی بنا بر احتیاط واجب کافی نمی‌دانند.
آنچه گفته شد در مورد ولوغ بود، اما برخورد دهان سگ با ظرف حالات دیگری هم دارد که برخی از آنها به نظر برخی فقها در حکم ولوغ است و برخی حالات نیز مشکوک است که در حکم ولوغ است یا خیر؛ اگر حکم ولوغ جاری نشود، باید حالت معمولی تطهیر ظرف انجام شود. لذا فقها در این موارد که مشکوک است حکم ولوغ جاری می‌شود یا خیر، راه احتیاط را پیش می‌گیرند که هم وظیفۀ تطهیر نسبت به حالت ولوغ رعایت شده باشد و هم وظیفۀ تطهیر نسبت به حالت نجاست معمولی. بنابراین در حالات مشکوک بنا بر احتیاط لازم، باید ظرف را خاکمالی کرد و بعد سه مرتبه با آب (هر آبی؛ قلیل یا کر یا جاری) شست. البته طبق نظر امام‌خمینی اگر آب کر یا جاری باشد، بنا بر احتیاط باید دو مرتبه شسته شود و با آب باران یک مرتبه.
از نظر امام‌خمینی اگر دهان سگ به هر نحوی با ظرف برخورد کند (مثلاً آب را بمکد، ظرف را بلیسد، آب دهانش در ظرف بریزد) مشکوک است که حکم ولوغ جاری شود و باید احتیاط کرد که طریقۀ احتیاط ذکر شد.
اما طبق نظر آیت‌الله سیستانی اگر سگ ظرفی را بلیسد یا با کیفیتی بجز ولوغ از ظرف مایعی بیاشامد، در حکم ولوغ است، ولی اگر آب دهان سگ در ظرف بریزد یا دهان سگ با هر کیفیتی به ظرف بخورد ولی ظرف لیسیده نشود، مشکوک است که در حکم ولوغ باشد و باید احتیاط را مراعات کرد.
همچنین اگر آب یا مایع ظرفی را که که سگ از نوشیده در ظرف دیگر بریزند، آن ظرف نیز در کیفیت تطهیر، طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر فتوا و طبق نظر امام‌خمینی بنا بر احتیاط واجب، حکم ولوغ را دارد.
در مورد تماس سایر اعضای سگ با ظرف نیز، دو نظر وجود دارد: طبق نظر امام خمینی تماس سایر اعضا مثل ولوغ نیست و لذا خاکمالی لازم ندارد و مثل سایر ظرف‌های نجس است؛ اما طبق نظر آیت‌الله سیستانی اگر عرق یا ادرار یا سایر فضولات سگ به داخل ظرف اصابت کند یا اگر جای دیگری از بدن سگ، مثل دست یا پای سگ با تری سرایت‌کننده به داخل ظرف برسد، بنابر احتیاط لازم، باید آن را خاکمالی کرد و بعد سه مرتبه با آب (هر آبی؛ قلیل یا کر یا جاری) شست. (در این حالات طبق نظر معظم‌له مشکوک است که حکم ولوغ جاری باشد و باید احتیاط را رعایت کرد)
چیزهایی غیر ظرف، مانند دست انسان که سگ آن را لیسیده‌است، حکم ظرف را ندارد و خاک مال کردن آن لازم نیست.
✅ نگاه به اعضای جدا شده از نامحرم
طبق نظر #امام_خمینی نگاه به اعضای جدا شده از نامحرم مثل دست، بینی، زبان و مانند این‌ها حرام است و نگاه کردن به اعضای جدا شده مانند دندان، ناخن، مو و مانند این‌ها بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.
اما طبق نظر آیت‌الله #سیستانی، نگاه به اعضایی که قبل از جدا شدن، نگاه به آنها جایز بود، بعد از جدا شدن هم جایز است؛ اما نگاه به اعضای جدا شده‌ای که نگاه به آنها قبل از جدا شدن هم جایز نیست، در صورتی که این نگاه عرفاً نگاه به صاحب عضو به حساب بیاید، حرام است؛ اما اگر نگاه به این اعضا عرفاً نگاه به صاحب عضو به حساب نیاید، در ناخن و دندان، نگاه مانعی ندارد ولی در غیر ناخن و دندان احتیاط مستحب است که شخص نگاه نکند. همچنین طبق نظر معظم‌له نگاه به عورت جدا شده مطلقاً حرام است.
طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای نیز نگاه به موی جدا شده از زن نامحرم اشکالی ندارد، ولی احتیاط مستحب است آن را لمس نکنند.
✅ اگر سر بیاختیار قبل از ذکر از محل سجده بلند شود، وظیفه چیست؟
📝 طبق نظر #امام_خمینی و آیت‌الله #سیستانی اگر پیشانی بیاختیار از جا#سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد و این یک سجده حساب می‌شود، چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بیاختیار دوباره به جای سجده برگردد، سجدۀ نماز همان سجده‌‌ای است که در مرتبه اول انجام داده و برگشتن بیاختیار، جزء سجده نیست؛ ولی اگر ذكر نگفته باشد، طبق نظر امام‌خمینی باید ذکر را بگوید ولی طبق نظر آیت‌الله سیستانی احتیاط مستحب است كه آن را بگوید؛ ولی نه به قصد اینكه جزء نماز است، بلکه آن را به قصد قربت مطلقه بگوید.
📝 اما طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای اگر در هنگام سجده، پیشانی به محل سجده بخورد و بیاختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد (در حالی که طبق نظر امام و آیت‌الله سیستانی در صورت امکان نباید بگذارد دوباره به جای سجده برسد) و ذکر سجده را بگوید، و یک سجده به حساب می‌آید. پس طبق نظر معظم‌له برخورد اول پیشانی به محل سجده، سجده محسوب نمی‌شود.
✅ اعتکاف
(قسمت اول: مکان اعتکاف)
📝 اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) صحیح است.
اعتکاف در مساجد جامع طبق نظر آیت‌الله #خامنه_ای و آیت‌الله #سیستانی صحیح است، اما طبق نظر #امام_خمینی محل اشکال است و باید به قصد رجاء و احتمال مطلوب بودن از نظر شرع در این مساجد اعتکاف کرد.
در مساجد غیر جامع، اعتکاف از نظر امام‌خمینی جایز نیست! اما آیت‌الله سیستانی اعتکاف در چنین مساجدی را به قصد رجاء و امید مطلوب بودن جایز می‌دانند. طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای نیز اگر در چنین مساجدی نماز جماعت برپا می‌شود و امام جماعت این مساجد عادل است، می‌توان به قصد رجاء اعتکاف کرد.
ـــــــــــ
1) آیت‌الله سیستانی می‌فرمایند: «منظور از مسجد جامع، مسجدی است كه اختصاص به محلّه یا منطقۀ خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت‌وآمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد.»
2) توضیح المسائل امام‌خمینی، م 1721؛ توضیح المسائل جامع آیت‌الله سیستانی، م 2105