🔸 تحریف برخی ناسخین در عبارتی از زیارت جامعه کبیره / لزوم تبحّر برای حدس تصحیفات و تحریفات در متون روایی
🎙 استادِ محقق سید محمدجواد شبیری زنجانی حفظه الله
💠 در بحث فلسفه‌ی علم، یکی از توانایی‌های نظریّه‌ی علمی را، قدرت پیش‌بینی می‌دانند. در بحث #تصحیف و #تحریف نیز قدرت پیش‌بینی سقط، اهمّیّت زیادی در کشف سقط دارد و این قدرت برای آشنایان به اسناد و تصحیفات و تحریفات، در مرتبه‌ی بالایی وجود دارد.
💠 به تناسب، ذکر این مطلب سودمند است که زمانی از حاج آقای والد1️⃣ درباره‌ی معنای «حُجَجِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَى»2️⃣ در زیارت جامعه کبیره سؤال کردم.
ایشان فرمودند: باید در این‌جا بین نسخه بدل و نسخه اصلی جمع شده باشد، زیرا در مقابل آخرت، گاه دنیا قرار گرفته و گاه اولی قرار می‌گیرد. برای روشن شدن این امر، باید تمام نسخ موجود از جامعه کبیره را مشاهده کرد.
بنده با مراجعه به نسخ زیارت، مشاهده کردم که «حُجَجِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَى» نقل کتاب من لا یحضر الفقیه است ولی در عیون اخبار الرضا علیه السلام «حُجَجِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ الْآخِرَةِ وَ الْأُولَى»3️⃣ است و دنیا در آن وجود ندارد.4️⃣
💠 هر چند در اصطلاحات قرآنی، در مقابل آخرت، گاهی اولی قرار می‌گیرد، امّا در استعمالات متأخّر، مانند استعمالات روایی، به طور متعارف در مقابل آخرت، دنیا قرار می‌گیرد، و همین باعث می‌شود ناسخ با دیدن کلمه‌ی آخرت، به دنیا منتقل شده و دنیا را بنویسد، یا در حاشیه، اولی به دنیا تفسیر شده باشد و در نسخ بعدی، این تفسیر به گمان حذف شدن، به متن اصلی منتقل شده باشد.5️⃣
برای حاج آقای والد که به نسخ آشنایی دارند، در نگاه اوّل، حدس و گمان به تحریف ایجاد شد و اگر کسی غیر از ایشان بود، شاید برای او حدس هم تحقّق پیدا نمی‌کرد.
⏺ پاورقی‌ها:
1️⃣ حضرت آیةالله سید موسی شبیری زنجانی حفظه الله
2️⃣ کتاب من لا یحضره الفقیه: ج2، ص610
3️⃣ عیون اخبار الرضا علیه السلام: ج2، ص273
4️⃣ علی مشکینی اردبیلی، در پاسخ به سؤالی در این باره می‌نویسد: در برخی از نسخه‌ها عبارت این است: «و حجج الله علی أهل الآخرة و الأولی» و ظاهراً این نسخه بهتر و درست‌تر است و روی نسخه‌ی اوّل نیز ممکن است تکرار نباشد و مراد از «اهل الآخرة»، نیکان و گروندگان به آخرت، و مراد از «اولی» اهل دنیا و بَدان باشد. ... محقّق نراقی در مشکلات العلوم، معانی دیگری بر این جمله ذکر فرموده که از بطون معانیِ این جمله محسوب می‌شوند. (کشکول حکمت: ص128)
5️⃣ شارحان زیارت جامعه کبیره، در تفسیر «الاولی» همگی هم‌نظر نیستند و احتمالاتی را ذکر کرده‌اند. #نگارنده طی تحقیقی، برخی نظرات آن‌ها را ذکر می نماید:
1- علّامه محمّد تقی مجلسی (م 1070 ق) چند احتمال برای آن ذکر کرده است: به معنای دنیا برای تأکید یا رعایت سجع؛ به منزله‌ی صفت برای حجج یعنی اوّلین حجج الهیّه؛ برای تفضیل یعنی آن‌ها اکمل حجج الله هستند. (روضة المتّقین: ج5، ص463) ایشان در لوامع صاحبقرانی آن را به معنای عالم قبر نیز تفسیر کرده است. (لوامع صاحبقرانی: ج8، ص690)
2- علّامه محمّد باقر مجلسی (م 1110 ق) آن را به معنای دنیا می‌داند و معتقد است که تکرار آن برای تأکید دنیا می‌باشد. البته ایشان به عنوان احتمالی دیگر، مراد از اولی را عالم میثاق می‌داند. (ملاذ الأخیار: ج9، ص253؛ بحار الأنوار: ج99، ص136)
3- سیّد محمّد بن عبدالکریم طباطبایی (م حدود 1160 ق) جدّ سیّد بحرالعلوم، تمامی احتمالات موجود در کلام مجلسیین به جز عالم قبر را ذکر کرده است. (الأعلام اللامعة فی شرح الجامعة: ص126-127)
4- شیخ احمد أحسایی (م 1241 ق) با خلاف ظاهر دانستن اکثر احتمالات بالا، معتقد است بنا به برخی شواهد روایی «ایّام الله ثلاثة: یوم القائم علیه السلام و یوم الموت (یا یوم الکرّة) و یوم القیامة»، مراد از اولی، رجعت آل محمّد علیهم السلام یا قیام حضرت قائم علیه السلام یا اعمّ از این دو می‌باشد. (شرح الزیارة الجامعة الکبیرة: 1/277)
5- سیّد عبدالله شبّر (م 1242 ق) و فقیه معاصر سیّد علی حسینی صدر در تفسیر مراد از اولی، به دو احتمال پیش گفته در کلام مجلسی دوم یعنی به معنای دنیا برای تأکید، یا عالم ذرّ اکتفا می‌نمایند. (الأنوار اللامعة فی شرح الزیارة الجامعة: ص76؛ فی رحاب الزیارة الجامعة: ص 138)
6- شیخ جواد کربلایی (م 1432 ق) در شرح مبسوط خود پیرامون زیارت جامعه کبیره، علاوه بر احتمالات مذکور در کلام آخوند ملا محمّد تقی (مجلسی اوّل)، از احتمالی دیگر با عنوان موجودین در عالم ارواح و ذرّ نیز یاد می‌کند. (الأنوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة: ج2، ص254)
🌐 https://t.me/zobdatolfavaed/183
@tafaqqoh
🔽🔽🔽
🔹 بررسی‌های #سندی و #رجالی در مرآة العقول
🔖 #دریافت_مقاله ارزیابی اسناد «الکافی» از منظر علامه مجلسی [اعلی الله مقامه] در «مرآة العقول»
🖊 استاد هادی حجت (دام عزه)
🌐 http://ensani.ir/fa/article/download/257510
✔️ #چکیده
پس از قرن هفتم هجری و با پذيرش تقسيم حديث به چهار دسته اصلی (صحيح، حسن، موثق و ضعيف) از سوی بسياری از #فقيهان و #محدثانِ شيعه، برخی از آنان به ارزيابی روايات جوامع حديثی بر اين اساس پرداختند.
علامه مجلس [رحمه الله] (م ۱۱۱۰ ق) نيز در کتاب #مرآة_العقول خود، با وجود اذعان به #اعتبار روايات #الکافی، قبل از پرداختن به #شرح_متن، کوشيده است با تعابيری غالبا کوتاه، اما بسيار متنوع و گاه #ابتکاری، به شيوه #متاخران، به ارزيابی تک تک #اسناد روايات الکافی بپردازد.
در اين مقاله، تلاش شده است تا با دسته بندی اين تعابير مختلف، علاوه بر ارايه آماری از تعداد روايات #صحيح، #حسن، #موثق و #ضعيف الکافی، بر اساس مبانی علامه مجلسی [رحمه الله]، به بيان فوايد بررسی تعابير وی بپردازيم؛ فوايدی که می‌تواند برای پژوهش‌گران عرصه حديث، #درايه و #رجال، مفيد باشد.
🔖 #دریافت_مقاله روش‌های [علامه] مجلسی [اعلی الله مقامه] در نقد سند حدیث، با تکیه بر مرآة العقول
🌐 https://jqst.ut.ac.ir/article_23077_076f8bf9aea3af863e8b5858b160223f.pdf
✔️ #چکیده
علامه مجلسی [رحمه الله] یکی از محدثان بزرگ امامیه است که عمر خویش را صرف صیانت و ترویج آموزه‌های قرآن و عترت کرده است. وی در حوزه‌ی #فقه_الحدیث، علاوه بر تلاش‌های بسیاری که در #بحارالانوار انجام داده، در #مرآةالعقول که شرح «الکافی» و #ملاذالاخیار که شرح «تهذیب الاحکام» است، افزون بر شرح و توضیح روایات، به نقد و بررسی اسانید روایات می‌پردازد و صحت و سقم آن‌ها را از منظر علم رجال ارزیابی می‌کند. در این نوشتار، تلاشی صورت گرفته است که با تکیه بر کتاب مرآةالعقول، روش‌های [علامه] مجلسی [رحمه الله] در #نقد_سند بیان شود. توجه به ویژگی‌های شخصیتی راویان، امکان نقل روایت با لحاظ طبقه‌ی راوی، کشف #تصحیف، بررسی حالات مختلف #عطف در یک سند، بررسی احتمالات موجود در مرجع ضمیر، نقد بر اساس احتمالات موجود در تشخیص راویان، نقد مستقل نسخه‌های مختلف از یک روایت، نقد بر اساس أسانید روایات دیگر یک راوی، ارزیابی مجموع اسانید یک روایت، نقد بر اساس #جبران ضعف سند، از مهم‌ترین این روش‌ها، در مرآة العقول است.
از آن‌جا که برخی از روش‌های مزبور مبتنی بر آراء و دیدگاه‌های رجالی این عالم گرانقدر است، در موارد نیاز، به این دیدگاه‌ها اشاره شده است.
علاوه بر آن‌چه گفته شد، بیان شیوه‌های [علامه] مجلسی [رحمه الله] در جبران ضعف سند برخی از روایات محکوم به ضعف از دیگر مباحث این نوشتار است.
@tafaqqoh
🔃
🔖 #دریافت_مقاله روش ملامحمدتقی مجلسی در شرح روایات در لوامع صاحبقرانی
🌐 https://tqh.alzahra.ac.ir/article_913.html
🌐 https://tqh.alzahra.ac.ir/article_913_54f9a3c3bbbb7174558732189d310d10.pdf
✔️ #چکیده
#محمدتقی_مجلسی مشهور به «مجلسی اول» از علمای #قرن_یازدهم هجری، در شرح کُتب حدیثی آثارِ گران‌قدری به جای گذاشته است که از جمله آن‌ها #روضة_المتقین (شرح عربی کتاب من لایحضره الفقیه) و #لوامع_صاحبقرانی (شرح فارسی کتاب من لایحضره الفقیه) است. محمدتقی مجلسی در لوامع صاحبقرانی روایت‌ها را در سه محور کلی، بررسی #صحت_متن_روایت، شرح #ظاهر_روایت‌ها و جمع و حل روایت‌های #متعارض کاویده است.
او برای احراز صحت متن از روش‌های توجه به #نسخه‌های گوناگون، توجه به #تقطیع روایت‌ها، توجه به #تصحیف و #تحریف، توجه به #نقل_به_معنا و #عرضه روایت‌ها بر قرآن بهره جسته است و در شرح ظاهر متن به بیان معنای #لغوی و #اصطلاحی کلمات و عبارت‌ها، به کارگیری #قواعد_عربیت در شرح و ترجمه روایت‌ها و گردآوری روایت‌های #هم_مضمون پرداخته است. او با #تسلط کامل بر مفاد و مضمون روایت‌ها به سراغ شرح آن‌ها رفته است و تا حد توان خود، در بیان معانی آن‌ها و #جمع_دلالی بین روایت‌های متعارض و #کشف_روابط بین آن‌ها از جمله عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مبین، و نص و ظاهر کوشیده است. او هم‌چنین در مواردی معدود در مواجهه با تعارض‌های #مستقر میان آن‌ها قائل به #ترجیح شده یا در عمل به آن‌ها قول به #تخییر را پذیرفته است.
@tafaqqoh