مقام مادری از مقام پدری بالاتر است، به دلیل اینکه نقش مادر در تکوین نسل بعدی از نقش پدر کاملتر است. در تکوین سلول اول، پدر و مادر علی السویه شریکند و از آن به بعد تا نه ماه فرزند از خون و هم از روح یعنی فکر و خلق مادر تغذی می‌کند. (یادداشت‏‌ها، ج۵، ص۵۴) @motahari_nab

مادر وظیفه‌اش تنها زاییدن نیست. مادر وظیفه‌ای به حکم فطرت و طبیعت و به حکم قانون اسلام- که سرچشمه‏‌اش همان فطرت است- دارد که بزرگترین و با اهمیت ترین و در عین حال شریفترین وظایف است و آن بزرگ کردن و تربیت فرزند است این وظیفه برخلاف تصور بعضی مادران قابل نیابت و واگذاری نیست، یعنی غیر مادر اعم از کلفت و لَلِه و از دولت و از پانسیون و غیره نمی‌تواند جانشین مادر بشود. رمز محبت زایدالوصف و ضرب المثل مادر و قهراً لذت عظیم مادر از وجود فرزند همانا وظیفه‌ای است عظیم که خلقت به عهده‏ مادر گذاشته است. (یادداشت‏‌ها، ج۷، ص۲۶،۲۷) @motahari_nab

شهادت تزریق خون است به پیکر اجتماع؛ این شهدا هستند که به پیکر اجتماع و در رگ‌های اجتماع- خاصه اجتماعاتی که دچار کم‏ خونی هستند- خون جدید وارد می‌کنند. (قیام‌وانقلاب‌مهدی(ع) ومقاله‌شهید، ص۸۷_۸۸) @motahari_nab

در شرایطی که حسین به صورت یک مکتب در یک زمان حضور دارد و سمبل راه و روش اجتماعی معین و نفی کننده راه و روش موجود معین دیگری است، یک قطره اشک برایش ریختن واقعاً نوعی سربازی است. در شرایط خشن یزیدی، در حزب حسینی‏‌ها شرکت کردن و تظاهر به گریه کردن بر شهدا نوعی اعلام وابسته بودن به گروه اهل حق و اعلان جنگ با گروه اهل باطل و در حقیقت نوعی از خود گذشتگی است. (بررسی‌اجمالی‌نهضت‌های‌اسلامی درصدساله‌اخیر، ص۸۳) @motahari_nab

اسلام در دستورات خود درباره پوشش و حریم میان زن و مرد چه هدف و منظوری داشته است؟ آیا خواسته است زن را از لحاظ اقتصادی در خدمت مرد قرار دهد؟! قدر مسلّم این است که حجاب در اسلام بدین منظور نیست. اسلام هرگز نخواسته مرد از زن بهره کشی اقتصادی کند، بلکه سخت با آن مبارزه کرده است. اسلام با قطعیت تامّی که به هیچ وجه قابل مناقشه نیست، اعلام کرده است که مرد هیچ گونه حق استفاده اقتصادی از زن ندارد. این مسئله‌ که زن استقلال اقتصادی دارد از مسلّمات قطعی اسلام است. کار زن از نظر اسلام متعلق به خود اوست. زن اگر مایل باشد، کاری که در خانه به وی واگذار می‌شود مجّاناً و تبرّعاً انجام می‌دهد، و اگر نخواهد، مرد حق ندارد او را مجبور کند. (مسئله‌حجاب، ص۵۲) @motahari_nab

مبنای حجاب در اسلام چنانکه گفتیم این است که التذاذات جنسی باید به محیط خانوادگی و به همسر مشروع اختصاص یابد و محیط اجتماع، خالص برای کار و فعالیت باشد. به همین جهت به زن اجازه نمی‌دهد که وقتی از خانه بیرون می‌رود موجبات تحریک مردان را فراهم کند و به مرد هم اجازه نمی‌دهد که چشم چرانی کند. چنین حجابی نه تنها نیروی کار زن را فلج نمی‌کند، موجب تقویت نیروی کار اجتماع نیز می‌باشد. (مسئله‌حجاب، ص۹۷) @motahari_nab

حجاب اسلامی مستلزم حبس و راکد و معطل و مهمل گذاشتن استعدادهای طبیعی جنس زن نیست. حجاب اسلامی بر محور دو اصل است: یکی اینکه کامیابی جنسی به هر شکل چه به شکل نظر کردن و چه لمس و چه رقص و چه آمیزش و چه خوانندگی باید محدود باشد به محیط خانوادگی و به همسر مشروع، و دیگر اینکه زن نباید وسیله تحریک و تهییج مردان بیگانه را فراهم کند. (یادداشت‏‌ها، ج۳، ص۱۶۴) @motahari_nab

فلسفه روحانیت حفظ مواریث معنوی اسلام و مغز در مقابل پوست است. جدایی روحانیت از سیاست از قبیل جدایی مغز از پوست است. (یادداشت‏‌ها، ج۹، ص۱۸۶) @motahari_nab

هر اندازه احمق زیاد باشد، بازار نفاق داغتر است. مبارزه با احمق و حماقت، مبارزه با نفاق نیز هست زیرا احمق ابزار دست منافق‌ است. قهراً مبارزه با احمق و حماقت خلع سلاح کردن منافق، و شمشیر از دست منافق گرفتن است. (جاذبه‌ودافعه‌علی(ع)، ص۱۵۸) @motahari_nab

علی شیعه جاهل نمی‌خواهد، علی شیعه‏‌ای که حقه بازها و یهودی‌ها و جهودها بیایند شایعه درست کنند بگویند اقبال پاکستانی به امام جعفر صادق‏تان فحش داده، بعد مثل برق در میان این مردم ساری و جاری بشود که اقبال پاکستانی- العیاذبالله- ناصبی بوده (این مردی که مخلص اهل بیت پیغمبر است) و نروند کتابش را باز کنند یا اقلاً تاریخش را از سفارت پاکستان یا جای دیگر بپرسند، چنین شیعه‏‌ای را علی(علیه‌السلام) نمی‌خواهد و از او بیزار است. چشم‌هایتان را باز کنید، گوش‌هایتان را باز کنید، هر حرفی را که‏ می‌‏شنوید فوراً نگویید «می‌گویند چنین». آخر این «می‌گویند» ها ریشه‌هایش یک جاهای خطرناک است. تحقیق کنید، بعد از تحقیق هرچه که می‌خواهید بینکم و بین الله بگویید، اما بی‌‏تحقیق حرفی را نزنید. (سیری‌درسیره‌ائمه‌اطهار، ص۴۴،۴۵) @motahari_nab

همین یک جمله علی (ع) خطاب به دو فرزندش امام حسن و امام حسین کافی است: "کونا للظّالم خصما و للمظلوم عونا" پایه زندگی‌تان همیشه بر دشمنی با ستمگر و کمک به مظلوم باشد. در این زمینه این قدر هست که احتیاجی به ذکر جملات دیگر نیست. پس پایه تعلیمات اسلامی بر عدالت‌خواهی گذاشته شده؛ یعنی در ایدئولوژی اسلامی دستورات اسلامی به مردم مسلمان در جهت حمایت از مظلوم و مبارزه با ظالم است. (انقلاب‌اسلامی‌ازدیدگاه‌فلسفه‌تاریخ، ص۴۰) @motahari_nab

امام‌باقر(علیه‌السلام) می‌فرماید: خداوند به مؤمن سه خصلت داده است: عزت در دنیا و آخرت، رستگاری در دنیا و آخرت، "وَ الْمَهابَةَ فی صُدورِ الظّالِمینَ" و هیبت در سینه ستمکاران؛ یعنی مؤمن حالتی دارد که ستمکار در دل خود از او احساس هیبت می‌کند. (انسان‌کامل، ص۲۳۴) @motahari_nab

حدیث دیگر از امام هادی(ع) است: "مَنْ هانَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ فَلاتَأْمَنْ شَرَّهُ" بترس از آدمی که خودش برای خودش قیمت ندارد؛ آن کسی که حس کرامت نفس، این سرمایه عظیم را از دست داده، از چنین آدمی بترس؛ آدمی که احساس شرافت و کرامت در خود نمی‌کند، از شرّ او ایمن مباش. (تعلیم‌وتربیت‌دراسلام، ص۱۳۷) @motahari_nab

یکی از ارزش‌های قاطع و مسلّم انسان که اسلام آن را صددرصد تأیید می‌کند و واقعاً ارزشی انسانی است، خدمتگزارِ خلق خدا بودن است. (انسان‌کامل، ص۳۸) @motahari_nab

ما اگر بخواهیم طرحی برای جامعه اسلامی خودمان داشته باشیم، اگر بخواهیم انقلاب واقعی در جامعه اسلامی رخ بدهد و طرح انقلابی جامعه اسلامی ما بر اساس اسلام باشد و از جامعه اسلامی الگو بگیریم، در طرح اصلاح جامعه اسلامی از اول باید برویم سراغ توحید اسلام. اگر می‌خواهیم از جای دیگر الگو بگیریم که دیگر اسم اسلام نباید رویش بگذاریم. اول جامعه خودمان را با توحید اسلام مقیاس بگیریم، بعد ببینیم چقدر این زندگی ما پر از شرک است! چقدر اسم خدا در زندگی ما وجود دارد و معنی خدا در زندگی ما وجود ندارد! پس بازگردیم به حق، توبه کنیم، توبه به معنی واقعی؛ بازگردیم به توحید؛ بازگردیم به یگانه‌شناسی به معنی واقعی، بازگردیم به یگانه‌پرستی به معنی واقعی؛ بشویم همان یگانه‌پرست‌هایی که در صدر اسلام وجود داشتند. (خدادرزندگی‌انسان، ص۶۲) @motahari_nab

کسانی توانسته‌اند انسان‌ها را نجات دهند که اول خودشان نجات پیدا کرده‌اند. نجات انسان‌ها یعنی چه؟ نجات انسان‌ها از چه چیز؟ از اسارت طبیعت؟ از اسارت انسان‌های دیگر که معنایش آزادی انسان از انسان است؟ این‌ها درست است [اما آنچه مقدم بر این‌هاست‌] نجات انسان از خودی خود و از نفس امّاره خود و از خودِ محدودش است، و تا انسان از خود محدود خویش نجات پیدا نکند هرگز از اسارت طبیعت و اسارت انسان‌های دیگر نجات پیدا نمی‌کند. (انسان‌کامل، ص۸۳_۸۴) @motahari_nab

بشر با آرزو زندگى مى کند. واى به وقتى که آرزو در انسان بمیرد. (مقدمه‌ای‌برکلام‌جدید، ص۹۷) @motahari_nab

اسلام که در صدر برنامه خودش مبارزه با ظلم و غارتگری را قرار داده است، وقتی که ظلم و غارتگری فرد را تحمل نمی‌کند به طریق اولی‏ ظلم و غارتگری یک ملت را بر ملت دیگر تحمل نمی‌کند چون اسلام در تعلیماتش نشان داده است که برای حقوق جامعه حساسیت بیشتری از حقوق فرد قائل است. (آینده‌انقلاب‌اسلامی‌ایران، ص۲۷) @motahari_nab

عبادت به حکم آنکه روحش تذکر است، شعور و آگاهی نفس را نسبت به ذات حق به عنوان چشمی بینا و ناظر و مراقبی حاضر بیدار می‌کند. (یادداشت‏‌ها، ج۶، ص۱۸۶) @motahari_nab

دین اسلام همواره در مبارزه با کفر غالب شده و در مبارزه با نفاق، مغلوب. کفر هرگاه به صراحت و قیافه کفرآمیز با دین مقابله کند شکست می‌خورد ولی وقتی که ماسک دین به چهره بزند و به صورت نفاق درآید دین را از پا درمی‌آورد، و شاید علتش این است که در این وقت از هردو نیرو استفاده می‌‌کند: نیروی باطنی کفر و نیروی ظاهری اسلام. ولی البته نفاق در برابر کفر نیرویی ندارد، زیرا استظهار به دین در مقابل کفر اثری ندارد و نیرویی نمی‌‌بخشد. (یادداشت‏‌ها، ج۱۵، ص۱۲۸) @motahari_nab

به همان نسبت که وابستگی و غرق شدن در مادیات انسان را از خود جدا می‌کند و با خود بیگانه می‌سازد، عبادت انسان را به خویشتن باز می‌گرداند. عبادت به هوش آورنده انسان و بیدارکننده انسان است. عبادت، انسان غرق شده و محو شده در اشیاء را مانند نجات غریق از اعماق دریای غفلت‌ها بیرون می‌کند. در عبادت و در پرتو یاد خداوند است که انسان خود را آنچنان که هست می‌بیند، به نقص‌ها و کسری‌های خود آگاه می‌گردد، از بالا به هستی و حیات و زمان و مکان می‌نگرد؛ و در عبادت است که انسان به حقارت و پستی آمال و آرزوهای محدود مادی پی می‌برد و می‌خواهد خود را به قلب هستی برساند. (سیری‌درنهج‌البلاغه، ص۲۹۱) @motahari_nab

علی(علیه‌السلام) پیش از آنکه امام عادل برای دیگران باشد و درباره دیگران به عدل رفتار کند، خود شخصاً موجودی متعادل و متوازن بود. کمالات انسانیت را با هم جمع کرده بود. هم اندیشه‌‏ای عمیق و دوررس داشت و هم عواطفی رقیق و سرشار. کمال جسم و کمال‌ روح را توأم داشت. شب، هنگام عبادت از ماسوی‌ می‌برید و روز در متن اجتماع فعالیت می‌کرد. روزها چشم انسانها مواسات و ازخودگذشتگی‌های او را می‌دید و گوش‌هایشان پند و اندرزها و گفتارهای حکیمانه‌اش را می‌شنید، و شب چشم ستارگان اشک‌های عابدانه‌اش را می‌دید و گوش آسمان مناجات‌های عاشقانه‌اش را می‌شنید. هم مفتی بود و هم حکیم، هم عارف بود و هم رهبر اجتماعی، هم زاهد بود و هم سرباز، هم قاضی بود و هم کارگر، هم خطیب بود و هم نویسنده. بالأخره به تمام معنی یک انسان کامل بود با همه زیبایی‌هایش. (جاذبه‌ودافعه‌علی(ع)، ص۱۲،۱۳) @motahari_nab

علی(علیه‌السلام) کودک خردسالی بود که پیغمبر اکرم او را از پدرش ابوطالب گرفت و به خانه خویش آورد و در دامان خویش پرورش داد. هیچ کس به اندازه علی پیغمبر را از نزدیک نمی‌شناخت و از نزدیک با او آشنا نبود و هیچ کس هم به اندازه علی شیفته پیغمبر نبود و به او ایمان و اعتقاد محکم نداشت. هنگامی که رسول خدا به پیغمبری مبعوث گشت و دعوت خود را اظهار کرد، اولین مردی که آن را پذیرفت علی بود و اولین زنی که پذیرفت خدیجه بود. (حکمت‌هاواندرزها، ج۲، ص۱۷۲) @motahari_nab

علی مرد شماره دو اسلام است. هیچ کس به اندازه او در راه اسلام اخلاص و فداکاری و مجاهدت به خرج نداد و هیچ کس به اندازه او به روح و معنی و حقیقت اسلام آشنا نبود. او عالمترین و زاهدترین و باتقواترین مردم بعد از پیغمبر بود. وجود علی بهترین نمونه تعلیمات عالیه اسلام است. عدالت علی و طرفداری وی از حقوق مردم و مخصوصاً حمایت وی از طبقه ضعیف، ضرب‌المثل جهان است. (حکمت‌ها‌واندرزها، ج۲، ص۱۷۲،۱۷۳) @motahari_nab

علی در راه اسلام، خود را بکلی فراموش می‌کرد. در زمان حیات پیغمبر مانند یک عاشق پاکباز و یک سرباز فداکار، فرمان پیغمبر را اطاعت می‌کرد. بزرگترین فداکاری علی بعد از پیغمبر ظاهر شد. علی با آنکه قائم مقام واقعی پیغمبر بود و خلافت را حق مسلّم خود می‌دانست، برای آنکه وحدت مسلمین محفوظ بماند و زحمات رسول خدا هدر نرود از حق مسلّم خود چشم پوشید و با دیگران در کمال صمیمیتْ همفکری و همکاری کرد. (حکمت‌هاواندرزها، ج۲، ص۱۷۳) @motahari_nab