«حماسه‌های شیعی و ادبیات پایداری» در تاریخ ادب‌فارسی، منظومه‏‌های شیعی بیش از دیگر منظومه‏‌ها با ادبیات‌پایداری خویشی دارد. این آثار به دلیل ستایش و دفاع از مبانی هستی‏‌شناسانۀ مورد تأیید ادبیات انقلاب، آبشخوری مشترک با شعر جنگ دارد و بسیاری از عناصر سازندۀ آن‏ها با ادبیات جنگ قابل‌تطبیق است. قدیم‏‌ترین منظومۀ شیعی شناسایی‌شده در ادبیات‌فارسی، «علی‌نامه» سرودۀ شاعری ربیع‌نام، به سال 482 است که 12000 بیت دارد و روایتگر جنگ‏‌های سه‏ پ گانۀ حضرت‌امیر است و نشانه‏‌های اعتقادی شیعۀ دوازده ‌امامی به وضوح در آن دیده می‌شود. محتوای این منظومه، از روایت درگذشت رسول(ص) آغاز می‌شود و شاعر که در آن شیوۀ فردوسی را درپیش‌گرفته، در ابیات‌ ابتدایی به‌سرعت به دوران خلافت خلفای اول و دوم اشاره دارد، سپس از کشته‌شدن خلیفۀ سوم می‌گوید و در ادامه بخش اعظم منظومه به روایت جنگ‌های حضرت‌امیر می‌پردازد. توصیف جزء‌به‌جزء صحنه‏‌های نبرد و نمود عناصر شیعی و اسلامی و سیمای بسیاری از یاران امام علی(ع) و فرزندانش(ع)، از ویژگی‏ های مهم در این اثر حماسی است. البته نسخۀ موجود از علی‏ نامه چند قرن پس از سرایش کتابت شده که از منظر نسخه‌شناسی می‌توان مباحثی متمایز دربارۀ آن نوشت. دیگر اثر شاخص حماسی، در تاریخ شعر شیعی، «خاوران نامۀ» ابن‌حسام خوسفی (ف. 875) شاعر مشهور شیعی قرن نهم است. این اثر منظومه‏‌ای است به وزن شاهنامه، در ذکر جنگ‌های علی(ع) در سرزمین خاوران به همراهی مالک‌اشتر که در سال 830ه. پایان پذیرفته است. (ر.ک. صفا، 1383: 135) در این منظومه روایت‏‌هایی از نبردهایی شگفت و اغراق‏ آمیز گنجانده شده (ر.ک. ابن‌حسام خوسفی، 1382) که از منظر استناد تاریخی با توصیف‏‌های ربیع، کاملاً متفاوت است و می‏‌توان آن را الگوی آثار دوران صفوی و قاجار دانست. برای مثال، در «رستم‌نامه» یا «داستان منظوم مسلمان‌شدن رستم به دست امام‌علی(ع)» که از معدود آثار حماسی ظاهراً ملّی در عصر صفوی است، جلوه‏‌هایی از همین باورها و اغراقات شیعی را می ‌توان دید. مضامینی غلوآمیز که از دریچۀ ادبیات دینی عصر قاجار، متاسفانه به شعر شیعی برخی شاعران دهه‌های اخیر نیز راه یافته است. بر اساس این منظومه، رستم پهلوان ایرانی به نمایندگی ایرانیان برای شناسایی به‌سوی رسول(ص)، می‌آید تا پس از آن به کمک ایرانیان با اعراب بجنگد و اتفاقاتی شگفت‌انگیز برای او رقم می‌خورد. (1387: 6) #منشور_دوم #حماسه #حماسه_شیعی @mmparvizan

آسکیلوس (Aeschylus) در حدود قرن پنجم قبل از میلاد، یونانیان نگرش هنری جدیدی را در تئاتر و داستان‌های تراژیک تجربه می‌کردند. سه نفر از مشهورترین مرثیه‌سرایان یونان باستان در این قرن زندگی می‌کردند که اولین آن‌ها آسکیلوس بوده است. آسکیلوس در حدود 524 یا 525 قبل از میلاد در خانواده‌ای اشرافی نزدیک آتن به دنیا آمد. برخلاف اسلافش، اطلاعات ما از زندگی او نسبتاً دقیق و کامل است. مشهور است که او جنگاوری بوده که همواره در جشن‌های فصلی دیونیسیا شرکت می‌کرده است. این جشن‌ها در واقع بخشی از مراسم بزرگداشت دیونوسیوس، خدای بزرگ شراب، بوده است. در طول این مراسم سه نمایش‌نامه‌نویس، سه داستان تراژیک می‌نوشتند و آن را اجرا می‌کردند. هم‌چنین مرسوم بود که آنها یک نمایشنامۀ هزل هم به روی صحنه ببرند. آسکیلوس چندین بار در این رقابتها شرکت نمود که اولین آن‌ها حدود 499 قبل از میلاد بوده است. پس از نخستین پیروزی‌اش در سال 484 قبل از میلاد، برای مدت طولانی فرد شماره یک این مسابقات لقب گرفت (هر چند یک بار مغلوب شاگرد خودش، سوفوکل، شد). آسکیلوس حدود سال ۴۵۵ یا ۴۵۶ قبل از میلاد در سیسیلی درگذشت. دلیل مرگ او مشخص نیست اما بر اساس گفتۀ یک طنزپرداز یونانی وی زمانی کشته شد که عقابی یک لاک‌پشت را از آسمان رها کرد. بدون توجه به علت مرگ، مراسم تدفین باشکوهی برای او برگزار شد که یونانیان در آن حتی رسم قربانی را نیز به جای آوردند. تخمین زده می‌شود که آسکیلوس در طول حیاتش نود نمایشنامه نوشته باشد که تقریباً از روی نشانه‌های به جای مانده از آن‌ها، هشتاد اثر قابل شناسایی است. با این وجود، تنها ، هفت اثر او سالم و کامل است که همۀ آن‌ها تراژدی‌اند: ملتمسان(The Suppliants)، پرشین‌ها (ایرانیان)، گروه پرومتئوس (Prometheus Bound)، اگاممنون، هفت تن علیه تبس(Seven Against Thebes)، ایيومنيدها (Eumenides) و ساقیان ایزدان (این سه اثر سه‌گانۀ مشهور هورستیا را تشکیل می‌دهد). همۀ این تراژدی‌ها بر موضوع عدالت تمرکز دارند. آسکیلوس اعتقاد داشت که خدایان و الهگان از ترقی و تعالی انسان‌ها خشمگین می‌شدند، بنابراین اغلب با توسل به نیرنگ و حیله موجب می‌شدند انسان‌ها با کبر و غرور خود نزول کنند. این رفتار ایزدان عملاً یک نوع عدالت الهی تلقی می‌شد. زئوس، خدای عدالت، اغلب در مرکز این موضوعات قرار دارد. عدالت تنها از طریق زوال جسمی و احساسی انسان اعمال نمی‌شد. آسکیلوس نوع دیگری از عدالت را معرفی می‌کند که مستقیما بر فرد خطاکار تأثیر نمی‌گذارد، بلکه افراد بیگناه نیز به همراه فرد خاطی مجازات می‌شوند و همین سبب می‌شود که یک پیچیدگی و بهام جذاب در مفهوم گناه شکل بگیرد که آن را در تعدا زیادی از نمایش‌نامه‌ها می‌توان ردیابی کرد. بدون شک آثار آسکیلوس اهمیت زیادی در اسطوره‌شناسی باستان دارد. او هر چند ایزدان را باور داشت، ولی آثارش تنها جانبداری و تجلیل و تکریم ایزدان نیست، بلکه بی‌طرفی در اکثر نمایشنامه‌ها دیده می‌شود. به همین دلیل می‌توانیم آن‌ها را بهتر درک کنیم. #آسکیلوس #یونان #اسطوره #خدایان #حماسه #باستان #نمایشنامه https://eitaa.com/sibenaranjiadabiat

سوفوكل (Sophocles) دومین تراژدی‌نویس مشهور یونانی سوفوکل است. در واقع او موفق‌ترینِ این سه مرثیه پرداز تلقی می‌شود. سوفوکل نیز مانند آسکیلوس، در دوره‌ای زندگی می کرد که در یونان باستان جنگهای زیادی رخ داد. جنگ‌های ایران (465 تا 479 قبل از میلاد) و از پی آن جنگ‌های هلوپونزی (431-404 قبل از میلاد).از آن‌جا که زندگی او با این نبردها هم زمان بوده، آثارش پر از موقعیت‌های خشن، پرتنش و ناامنی است. سوفوکل حدود ۴۹۶ قبل از میلاد، در دهکده‌ای خارج از شهر آتن و در خانواده‌ای ثروتمند به دنیا آمد (پدرش زره‌ساز بود). وی برای تحصیل به آتن فرستاده شد و در آنجا فنون نظامی، علوم، ریاضیات، فلسفه، کشورداری، قانون، نجوم و البته هنر را فراگرفت. مشهور است که در واقع برجسته‌ترین بخش تحصیلات او تحت راهنمایی آسکیلوس بوده است. سوفوکل مردی جامع الاطراف، خوش سیما و همیشه مورد احترام و تحسین همگان بود. او در طول حیاتش چندین مسئولیت عمومی و شغل دولتی را بر عهده داشت و هم چنین همواره حامی هنر و هنرمندان بوده است. سوفوکل نیز در مراسم ديونيسيا شرکت می کرد. اولین پیروزی او در سن بیست و نه سالگی و مربوط به سال 469 قبل از میلاد بوده است. از پی آن، او موفق شد 18 بار دیگر (به گفته‌ای 24 بار) پیروزی شود و حتی یک بار استاد خود آسکيلوس را نیز شکست دهد. سوفوکل فردی دوراندیش بود که هفت نمایشنامۀ خود را همراه با هفت نمایش‌نامه از آسکیلوس و ده نمایش‌نامه از یوریپیدِس گردآوری و منتشر ساخته است. دیگر آثارش هرگز جمع‌آوری نشد و تعداد زیادی از آن به تدریج از میان رفته‌اند. سوفوکل در دورۀ طلایی آتن زندگی می‌کرد. او تا سن نود سالگی در آتن می‌زیسته، عمری طولانی که برای آن دوران زیاد معقول به نظر نمی‌رسید. اطلاعاتی در باب مرگ او وجود ندارد. او حدوداً در سال 409 قبل از میلاد، درگذشته است. سوفوکل در زمینۀ هنر و فلسفه بسیار معروف بوده است. تخمین زده می‌شود او در طول حیاتش ۱۲۳ نمایش‌نامه نوشته باشد که متاسفانه همانند آسکیلوس تنها هفت کتاب از آن‌ها باقی مانده است: اودیپوس پادشاه، اودیپوس در کولونوس، آنتیگونه، آژاکس، زنان اهل تراچین، فیلوکتتس و الکترا. بن‌مایۀ همۀ این آثار از اساطیر به عنوان اساس و پایه استفاده شده است. همانطور که قبلاً شرح داده شد، سوفوکل، بسیار تحت تاثیر جنگ و پیامدهای آن بوده است. این پیش‌زمینه مستقیماً در رویۀ موضوعی و پردازش شخصیت‌های نمایش‌نامه‌هایش انعکاس دارد و جنگ همیشه همراه با درد، عذاب، مرگ و منفی نگری ترسیم شده است. امابه عقیدۀ او بر اساس همین دردها و عذاب‌هاست که انسان به مرتبۀ والاتری از انسانیت دست می‌یابد. در آثار او اسطوره‌شناسی وجهی غالب دارد. یکی از آن‌ها اودیپوس است که با آثار او به شهرت رسیده است. سوفوکل با پرداخت داستانی این اسطوره وگسترش آن سه نمونه از بهترین تراژدی‌ها را خلق کرده است. او از ایزدان نیز در گسترش آثار خود استفاده کرده، بدین‌سان که ایزدان موجوداتی برتر بودند و انسان موضوع تصمیمات آن‌ها. برای نمونه، اگر آن‌ها احساس می‌کردند فردی باید مجازات شود، او در واقع با عدالت مواجه شده بود و اگر احساس می‌کردند که انسان باید پاداشی دریافت کند، آن‌گاه پاداش به خاطر لیاقت خود فرد متصور می‌شد. هم‌چنین ایزدان دستی هم در آرام کردن منازعات داشتند. تراژدی ابزاری است که سوفوکل با استفاده از آن پیام خود را منتشر می‌کرد و به خاطر اثرگذاری شدید تراژدی، انتخاب این شیوه موجب شده که پیام‌های او تأثیر عمیق‌تری گذاشته باشند. شاید همین موضوع دلیل اصلی شهرت و جذابیت پایدار آثار سوفوکل باشد. #سوفوکل #یونان #اسطوره #خدایان #حماسه #باستان #نمایشنامه https://eitaa.com/sibenaranjiadabiat

یوریپیدس (Euripides) سومین تراژدی‌نویس بزرگ یونان یوریپیدس، با اینکه از لحاظ مهارت نمایش‌نامه نویسی باسوفوکل و آسکلیوس هم‌تراز بود، اما شیوۀ هنری خاص خود را داشت. او در هیچ جنگی شرکت نکرد و هیچ‌گاه صاحبِ منصبِ اداری یا اجتماعی نشد و سرسختانه از عقاید مذهبی یونانی پیروی می‌کرد. یوریپیدس فیلسوفی بود که همواره دربارۀ مقدسات یونانی به تحقیق می‌پرداخت. به همین دلیل در جامعة غالباً مذهبی آن دوران زیاد محبوب نبود، بلکه به واسطۀ روحیۀ پرسشگرانه و نکته‌سنجش عملاً در انظار مردم فردی منفور و مورد انتقاد و اتهام بود. یوریپیدس حدود سال 480 قبل از میلاد، در جزیرۀ سالامیس به دنیا آمد. کاملاً مشخص نیست که خانوادۀ او از چه طبقۀ اجتماعی بودند، اما از آنجا که این نویسنده در رشته‌های مختلف علوم تبحر داشته، طبیعتاً باید در خانواده‌ای اشرافی و ثروتمند پرورش یافته باشد. احتمال می‌رود او نیز هم‌چون سوفوکل مطالعات فراوانی در زمینه‌های مختلف داشته اما علاقۀ خاصی به فلسفه داشته است. گرایش او به فلسفه عامل اصلی بروز روحیۀ پرسشگرانۀ او در مورد حقایق و مقدسات یونانی بود. حدوداً در سن هجده‌سالگی نوشتن نمایش‌نامه را آغاز کرد. مهارتش به او کمک می‌کرد که از منتقدان و کسانی که از وی نفرت داشتند همیشه قدمی جلوتر باشد. هم‌چنین از سال ۴۵۵ قبل از میلاد، از شرکت‌کنندگان دائم جشن ديونيسيا بوده است گفته می‌شود او 22 دوره در این رقابت‌ها حضور داشته امّا فقط چهار بار برنده شد که آخرین آن‌ها پس از مرگش بوده است.ازاین‌رو اغلب، شکست‌هایش را به اعمال نظر سلیقه‌ای داوران مربوط می‌کرد و تدریجاً از جماعت آتنی دورتر و دورتر می‌شد. یوریپیدس عاقبت، حدود سال۴۰۶ قبل از میلاد، درمقدونیه و در سن۷۴ سالگی درگذشت. تخمین زده می‌شود یوریپیدس ۹۲ نمایش‌نامه نوشته باشد که تنها هفده تراژدی از آن آثار باقی مانده است. اساطیر رکن اصلی نمایش‌نامه‌های او را تشکیل می‌دهد. آثار او عبارتند از: آندروماكه، هکوبا، ایفی‌ژنی در اوليس، باكانت‌ها، آلسستیس، مِدِآ، فرزندان هراکلس، هيبوليتوس، ملتمسان، الکترا، دیوانگی هراکلس، ایون، زنان ترويا، ایفی‌ژنی در میان توریان‌ها، اورستِس، هلن و زنان فینیکسی. گرایش فلسفی یوریپیدس واقع‌گرایی بود و این نکته در نوشته‌هایش کاملاً مشهود است. آثارش شخصیت‌هایی را معرفی می‌کنند که شبیه مردم معمولی و عادی‌اند. حتی ایزدان هم در این آثار تصویری معمولی‌تر و قابل لمس‌تر دارند و گاهی حتى تا حد انسان نزول می‌کنند. علاوه بر این، زنان نیز در آثار او نقش عمده و ارزشمندی دارند. یوریپیدس بدون توجه به مقبولیت مضامین دراماتیک سنّتی، از آثارش برای به تصویر کشیدن افکار و عقاید خود استفاده کرده است. هرچند شخصیت‌های آثار او افرادی معمولی‌اند، نگاهش به آن‌ها عموما بدبینانه است. او اعتقاد داشت مردم کوچه و بازار مذهب را بدون درک ماهیت پدیده‌ها به‌طور کورکورانه قبول می‌کنند. می‌دانیم که تراژدی از احساسات و عواطف به عنوان ابزار استفاده و حس اندوه، همدردی و همذات پنداری را در خواننده و شنونده به شدت تقویت می‌کند. یورویپیدس با علم به این مطلب، در داستان‌هایش اغلب کودکان بی‌گناه و قربانیان تحت رنج و عذاب را توصیف می‌کرد تا این تأثيرات احساسی و عاطفی را افزایش دهد. #یوریپیدس #یونان #اسطوره #خدایان #حماسه #باستان #نمایشنامه https://eitaa.com/sibenaranjiadabiat

ویرژیل (Virgil) یونانیان تنها شعرای بزرگ اسطوره‌ای نبوده‌اند. اکنون برای معرفی شعرایی که با هومر و هزیود مقایسه می‌شوند، به دورۀ اگوستین در رُم باستان می‌رویم: ویرژیل و اُوید. این دو شاعر در واقع عاملان نامیرایی اساطیر رُمی در طول تاریخ بوده‌اند. ویرژیل با نام اصلی پوپلیوس ویرژیلیوس مارو در 15 اکتبر 70 قبل میلاد در دهکدۀ آندِس به دنیا آمد. پدرش کشاورزی بود که فرزند خود را برای تحصیلات عالی به کرمونا، میلان و رُم فرستاد. ویرژیل ادبیات و فن شعر یونانی و رومی را همانند دیگر علوم به خوبی تحصیل کرد. به خاطر علاقۀ شدیدش به این رشته‌ها هیچ گرایشی به فعالیت‌های نظامی یا سیاسی نداشت. امور دنیا موجب نگرانی او نم‌شد و در واقع در نیمۀ اول عمرش انسانی مریض احوال، منزوی و به دور از اجتماع بود. با اینکه به چیزی جز مطالعاتش علاقه نداشت، به تدریج شهرتش به عنوان یک شاعر او را به سمت شکوه شهر رُم کشید و روابط دوستانه‌ای با بزرگان و نجبای این شهر آغاز کرد. با وجود جذابیت بی‌حد رم، او هرگز عشقش را به مناظر دشت‌ها و دهکده‌ها از دست نداد و این علاقه به وضوح در اشعارش مشهود است. ویرژیل در 12 سپتامبر 19 قبل از میلاد، در راهش به سمت یونان قبل از اینکه نسخۀ نهایی اِنئید(Aeneid) تکمیل شود، پس از تحمّل تبی شدید، از دنیا رفت. آرامگاه او درشهر ناپل واقع شده است. ویرژیل بیشتر به خاطر شعر حماسی انئید معروف است. این شعر روایتی است از زندگی قهرمانی به نام انئید پس از سقوط ابرشهر تروا، اقامتش در سرزمین جدید و بنیان نهادن نژادی نو. کتاب هم‌چنین شخصیت‌های اصلی اساطیر رومی را معرفی می‌کند، میرایان و نامیرایانی مانند دیدو، رومولوس، ژوپیتر و ونوس. انئید شعری فرازمانی است و الهام‌بخش عدۀ زیادی از نویسندگان گذشته و حال که حتی بعد از گذشت صدها سال تأثیرات آن در نمایشنامه‌های مدرن نیز قابل ردیابی است. انئید حتی برای آنانی که علاقه‌ای به اساطیر کلاسیک ندارند، کتابی محبوب است، گواه این مدعا این است که طی پانصد سال گذشته لاقل هر سال، انئید دوبار منتشر شده است. انئید مشهورترین اثر ویرژیل است، امّا این شاعر بزرگ آثار کمتر شناخته شدۀ دیگری هم دارد. اولین اثرش مجموعه‌ای است از ده سرود چوپانی به نام اِکلاج‌ها. بعضی از این اشعار راجع‌به زندگی مطلوب اما غیر واقعی است. تعدادی دیگر از این هم پیش‌تر رفته و این موضوعات را به دنیای واقعی آورده است و حتی برخی، آن‌چنان درگیر واقعیات شده‌اند که حتی داستان مستند تاریخی تبعید خودخواستۀ کشاورزان از مزارعشان، موضوع اصلی یکی از این اشعار شده است. دیگر اثر این شاعر به نام جورجيکس منعکس کنندۀ عشق او به مناظر حومۀ شهرهای ایتالیا است (ممکن است از این اثر به منزلۀ بیانیۀ تبلیغاتی سرزمین ایتالیا نیز استفاده شده باشد). ویرژیل در این اثر کشاورزان التماس می‌کند که به زمینهای خود بازگردند و سبک زندگی کشاورزی را دوباره احیا نمایند. ویرژیل درواقع، شاعر ملّی روم بوده است. او و آثارش در مطالعۀ فرهنگ رومی نقش به‌سزایی دارند و همین آثار موجب شده ما امروزه اطلاعاتی چنین وسیع از اساطیر رومی داشته باشیم. #ویرژیل #یونان #روم #اسطوره #خدایان #حماسه #باستان #انئید https://eitaa.com/sibenaranjiadabiat

"به‌بهانه‌ی آخرین عکس" با هیبتی عجیب نشسته است روی مبل مردی که بی‌رقیب نشسته است روی مبل این لحظه‌های آخر یک شیر زخمی است خونی... ولی نجیب نشسته است روی مبل این تخت، تخت شاهِ حماسه است هان مترس با چهره‌ای مَهیب نشسته است روی مبل این کوفه‌ی جنون‌زده  شاید جهان ماست مسلم ولی غریب نشسته است روی مبل این خانه‌ی خرابه،  مگر دشت کربلاست؟ یا وارث حبیب نشسته است روی مبل؟ این عکس: شام آخر عیسی است، شاید او یک‌پله تا صلیب... نشسته است روی مبل یحیی است اینکه کشته‌ی ننگ "هیرودیا" ست از داغ پرنصیب نشسته است روی مبل یک عمر ایستاده در این راه بی‌قرار این‌بار بی‌شکیب نشسته است روی مبل ای توپ‌ها به بوسه ببارید بر سرش یک دشت باغ سیب نشسته است روی مبل این مرد کیست؟ مستِ نمازِ شکوه و خون: با هیبتی عجیب نشسته است روی مبل #حماسه #خطر #مرگ_سرخ #محمد_مرادی #یحیی_السنوار

معرفی سه کتاب خوب درباره اساطیر ایران #اساطیر_ایران #اسطوره #حماسه #کتاب #معرفی_کتاب #نشر_سمت #نشر_مرکز #نشر_چشمه #جان_هینلز #ژاله_آموزگار #وستا_سرخوش #احمد_تفضلی