#الحلقة_الثانیة
#شهید_صدر
#خلاصه‌ی_مباحث
#الدلیل_العقلی
#استحالة_التكليف_بغيرالمقدور
📚 ۳- قاعدة استحالة التكليف بغير المقدور (قسمت دوم):
🔷️🔹️🔹️ ثمره‌ی اشتراط #قدرت:
🔹️ ثمره‌ی اشتراط #قدرت در #ادانه:
روشن است که اگر #قدرت، شرط #اِدانه باشد مواخذه‌ی عاجز در برابر انجام‌ندادن یک تکلیف عقلاً صحیح نیست، و اگر شرطِ اِدانه نباشد مواخذه‌ی عاجز عقلاً صحیح خواهد بود.
📌 البته روشن است که وجه دوم قطعاً صحیح نیست.
🔹️ ثمره‌ی اشتراط #قدرت در #تکلیف:
اگر #ملاک و #اراده شامل عاجز باشد و عاجز به سبب عجزش نتوانسته است تکلیف را انجام دهد، اگر چه #اِدانه و مواخذه نمی‌شود، اما همین که ملاک و اراده شامل او نیز می‌شود می‌تواند دلیل بر وجوب قضاء شود.
و همچنین اگر #ملاک و #اراده نیز مشروط به #قدرت باشد نمی‌توان مبادیِ حکم را بر شخصِ عاجز، فعلی دانست، و بر اساس آن، وجوب قضاء فعل را بر او اثبات کرد.
🔸️ بنا بر این مطلب، اگر فرض کنیم خطابِ شرعیِ مطلقی داریم که شرط #قدرت در آن خطاب ذکر نشده است، در این حال، اگر #قدرت را شرط در #تکلیف بدانیم به ناچار باید آن خطاب را مقیَّد به قدرت دانسته، تنها متوجّه شخص قادر بدانیم؛ همچنین در این فرض نمی‌توان #ملاک را در حقّ این شخص عاجز فعلی بدانیم، زیرا ما فرض گرفته‌ایم که #قدرت شرطِ #تکلیف است و این یعنی خطابِ شارع حتماً مقیَّد به قدرت است، و مقیَّد‌بودنِ خطاب (در عالَم پایین) برای ما این را اثبات می‌کند که مبادیِ حکم (در عالَم بالا) نیز مقیَّد و مشروط به قدرت است.
حال، اگر #قدرت را شرط #تکلیف ندانیم خطابِ شرعی به اطلاقش هم شامل قادر است و هم شامل عاجز، اگر چه در هر حال، عاجز -به خاطر انجام‌ندادن تکلیف- مجازات و عقوبت نمی‌شود، اما شرط‌نبودنِ قدرت در تکلیف و خطاب شرعی می‌تواند وجوب قضای تکلیف را بر عاجز (بعد از رفع عجزش) اثبات کند.
✴️@fegh_osoul_rafiee
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴٢) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل می‌فرماید:
🔶️ تقدّمِ زمانِ #شرط بر خودِ تکلیف مُحال است، زیرا #شرط در واقع از اجزای #موضوع محسوب می‌شود، و #موضوع و #تکلیف مانندِ علّت و معلول‌اند، اگر چه حقیقتاً #موضوع علّتِ فعلیّتِ تکلیف نیست، اما در هر حال اراده‌ی تشریعیِ شارع به این تعلّق گرفته است که فعلیّتِ #تكليف مترتّب بر فعلیّتِ #موضوع است؛ از این رو، اگر چیزی را #شرط و #موضوع برای #تکلیف فرض کنیم و در عینِ حال، بدونِ تحقّقِ شرط و موضوع #تکلیف را فعلیّ بدانیم، این، یا به به معنای دست‌برداشتنِ از فرضِ شرط‌بودنِ آن شرط است که خَلْف است، و خَلْف هم مُحال است. و یا تخلّفِ معلول از علّت است که این نیز مُحال است.
🔷️ ایشان در ادامه می‌آورد: بر همین اساس ما معتقدیم #شرط_متقدّم و #شرط_متاخّر به نسبت با زمانِ مشروط هر دو ممتنع است، و #شرط تنها به صورتِ #شرط_مُقارِن ممکن است؛ البته این سخن، تنها در تقدّم و تاخّرِ زمانی است، اما نسبت به تقدّم و تاخّرِ رُتْبى #شرط همیشه نسبت به رتبه‌ی مشروطش #متاخّر است، همان طور که رتبه‌ی معلول همیشه از رتبه‌ی علّت، متاخّر است.
🔶️ و همچنین در استدلال بر کلام خود می‌فرماید: اگر #شرط را نسبت به مشروط (تکلیف) متقدّمِ زمانی یا متاخّرِ زمانی فرض کنیم، آن لحظه و آنی که شرط هست و مشروط ثابت نیست یا در فعلیّتِ تکلیف دخالت دارد که در این صورت معلوم می‌شود به انتهارسیدنِ آن لحظه و آنْ موضوعِ تكليف بوده است، پس #موضوع با همه‌ی ابعاد و اجزایش درست تصوّر نشده بوده است.
و یا دخالت در فعلیّتِ تکلیف ندارد که در این صورت معلول (تکلیف) بر علّت (#شرط) مترتّب نشده است و متاخّرِ زمانی از معلول است که قطعاً مُحال است.
ادامه دارد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴٢) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل می‌فرماید:
🔶️ و اما اين كه زمانِ امتثال نیز مُحال است متاخّر از #تکلیف باشد، زیرا #تکلیف است که مقتضیِ امتثال و محرِّکِ مکلّف است به سوی امتثالِ در خارج؛ از این رو، نسبتِ بین #تکلیف و #تحرّک مانند نسبتِ بین حرکتِ دست و حرکتِ کلید است در هنگامِ بازکردنِ درب؛ یعنی نسبتشان مانندِ نسبتِ علّت و معلولِ تکوینی است.
🔷️ و در ادامه‌ی سخن خود می‌آورد: البته بین #تکلیف و #تحرّک با #علّت و #معلول فرق است؛ آن که در سلسله‌ی علّت‌های تکوینی، علم و اراده‌ی انسان هیچ دخالتی ندارد به این معنا که در عالَمِ تکوین اگر علّت محقّق شود معلول نیز محقّق می‌شود، در حالی که #تکلیف زمانی مقتضیِ امتثال و تحرّک است که اولاً انسان علم به تکلیف داشته باشد و ثانیاً اراده‌ی امتثال؛ زیرا اگر این دو نباشد تحقّقِ امتثال محال است.
🔹️ اما در هر حال، این فرق یعنی #تکلیف از سوی شارع، و #علم و #اراده از سوی مکلّف هر سه #علّت هستند و از این رو، محال است زمانِ #معلول (امتثال) از زمانِ #علّت (آن سه) متقدّم یا متاخّر باشد.
🔸️ ایشان در ادامه می‌آورد: ما در #واجب_مُعلَّق نیز فعلیّتِ تکلیف قبل از فرارسیدنِ زمانِ امتثال را ممتنع و غیرممکن دانستیم، زیرا بنا بر #واجب_مُعلَّق در آن زمانی که تکلیف هست و امتثال نیست یا پایان‌یافتنِ آن زمان دخالت در اصلِ #تکلیف دارد یا ندارد؛ اگر دخالت دارد، پس #تکلیف قبل از پایان‌یافتنِ آن مقدار از زمان، فعلیّ نخواهد شد، و اگر دخالت ندارد که معنا ندارد زمانِ امتثال فرا نرسیده باشد.
🔷️ ایشان در پایان‌ِ این بخش از کلامش می‌نویسد: مقتضای برهان این است که به نسبت با #زمان، نه #تکلیف از #شرط و نه #امتثال از #تکلیف تخلّف نکرده و همیشه هم‌زمان هستند.
ادامه دارد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۳) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب نکته‌ای را از بعضی اَعلام نقل کرده، سپس ردّ می‌فرماید؛ ایشان می‌آورد:
🔶️ برخی معتقدند اگر در #واجبِ_مُضیَّق -مانند #صوم- که زمانِ تحقّقِ #شرط و زمانِ #تکلیف و زمانِ #امتثال متّحد و یکی باشد #تکلیف به صورت آناً مّا (لحظه‌ای) قبل از زمانِ #امتثال تحقّق می‌یابد تا مکلّف بتواند امتثال کند؛ به این معنا که #امتثال در ظرفِ #تکلیف و نه هم‌زمان با آن تحقّق یابد؛ از این رو، اینان معتقدند مقارنت و هم‌زمانیِ #تکلیف و #امتثال ممکن نیست.
و #آخوند_خراسانی نیز در #واجب_مُعلَّق به روشنی می‌فرماید: تقدّمِ زمانیِ #تکلیف بر #امتثال در همه‌ی واجبات معتبر است.
🔷️ و این سخن گاه این گونه توجیه شده است که اگر زمانِ #تکلیف مقدَّم بر زمانِ #امتثال نباشد یا مستلزمِ #تکلیف به حاصل است، زیرا در این حال مکلّف از اوّلین لحظه‌ی طلوعِ فجر امساک کرده، و تکلیف‌کردنِ او به امساک در همان لحظه تکلیف‌کردنِ او به امساکی است که هست.
و یا تکلیف به متعذّر است، زیرا اگر مکلّف در همان اوّلین لحظه امساک نکرده باشد تکلیف‌کردنِ او به امساک از اوّلین لحظه‌ی طلوع فجر امکان ندارد، زیرا فرض بر این است که او در اوّلین لحظه‌ی طلوعِ فجر امساک نکرده بوده و آن لحظه را از دست داده و آن لحظه سپری و تمام شده است، حال، تکلیف‌کردنِ او به امساک معنا ندارد.
📌 ایشان به این سخن، چهار اشکال دارد که در ادامه خواهد آمد.
ادامه دارد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۴) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب در ردِّ فرمایشِ کسانی چون #آخوند_خراسانی که معتقدند هم‌زمانیِ تکلیف و امتثال محال است چهار اشکال بیان می‌فرماید:
🔴 ۱- اشکال اول:
روشن است که رابطه‌ی بین #انبعاث و #بعث شدیدتر از رابطه‌ی بین #علّت و #معلول نیست؛ از این رو، هم‌زمانیِ #بعث و #انبعاث چه اشکالی دارد در حالی که #علّت و #معلول با هم هم‌زمان‌اند و در عینِ هم‌زمانی #معلول ناشی از #علّت است و رتبه‌‌اش از #علّت متاخّر است؟!
🔸️ و نیز این که تحصیلِ حاصل مُحال است نیز ارتباطی به این جا پیدا نخواهد کرد، زیرا در فرضِ موردِ بحث #انبعاث ناشی از #بعث است، نه آن که به واسطه‌ی علّتِ دیگری حاصل بوده است؛ اگر این سخن درست باشد هر علّتی باید علّت برای یک امرِ حاصل‌شده باشد.
🔹️ البته همان طور که گفتیم اگر واجبی چون #صوم را در نظر بیاوریم که زمانِ #تکلیف (وجوب) و زمانِ امتثال یکی است، مکلّف باید قبل از زمانِ بعث #علم داشته باشد که از اوّلِ طلوعِ فجر -که زمانِ امتثالِ صوم است- #تکلیف (وجوبِ صوم) نیز به عهده‌اش می‌آید؛ از این رو، علم به #تکلیف باید مقدّم بر زمانِ #انبعاث باشد، نه خودِ تکلیف و وجوب.
از این رو، ظاهراً در اینجا خلْطی برای آنان صورت گرفته است.
ادامه دارد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۵) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب بعد از بیانِ اشکالِّ اوّلِ خود بر کلامِ کسانی چون #آخوند_خراسانی می‌فرماید:
🔴 اشکال دوّم:
تقدّمِ زمانیِ تکلیف بر #امتثال هیچ اثری نداشته و لغو است، زیرا #بعث و #تکلیف اگر قبل از #امتثال باشد یا تا زمانِ #امتثال و #انبعاث استمرار دارد و یا ندارد.
اگر استمرار ندارد که #امتثال و #انبعاث بی‌معنا بوده و ممکن نیست، زیرا تکلیفی وجود ندارد تا امتثال شود.
و اگر استمرار دارد نیز آنچه موجبِ #انبعاث و #امتثال است آن است که آن #تکلیف تا زمانِ #امتثال و #انبعاث استمرار یافته بوده است؛ از این رو، وجودِ #تکلیف در آن مدّتی که زمانِ #امتثال فرا نرسیده بوده است لغو و بیهوده است چون اثری ندارد، زیرا #تکلیف بدون #بعث بی‌اثر و لغو است.
🔴 اشکال سوّم:
تقدّمِ زمانِ #تکلیف غیر از آن که بی‌اثر است ذاتاً مستحیل است، به خاطرِ آنچه در #واجب_مُعلَّق توضیح دادیم.
🔴 اشکال چهارم:
اگر قرار باشد در #واجبِ_مُضیَّق زمانِ #تکلیف بر زمانِ #امتثال مقدَّم باشد، فرقی بینِ #واجب_مُضیَّق و #واجب_مُوسَّع نیست، زیرا انجامِ #صلات از لحظه‌ی ابتداییِ زوالِ آفتاب حقیقتاً صحیح است؛ البته این، واجب نیست، اما قطعاً چنین امتثالی صحیح است.
از این رو، سخنِ آنان در #واجب_مُوسَّع نیز جاری است در حالی که هیچ کدام چنین چیزی را در موردِ #واجب_مُوسَّع نگفته‌اند.
ادامه دارد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۶) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب بعد از بیانِ فرمایشاتِ خود به عنوان نتیجه‌گیری می‌فرماید:
زمانِ #تکلیف در #واجب_مُضیَّق مُحال است بر زمانِ #امتثال مقدّم باشد؛ از این رو، زمانِ #تکلیف و #شرط و #امتثال همیشه یکی است.
🔶️ ایشان در ادامه یکی از اشکالاتی که به #نظریه_ترتّب وارد شده است را این گونه بیان و ردّ می‌فرماید؛ ایشان از نگاهِ مستشکل می‌آورد:
صحّتِ #نظریه_ترتّب متوقّف بر این است که نظریه‌ی #واجب_مُعلَّق و نظریه‌ی #شرط_مُتاخِّر را بپذیریم در حالی که ما هیچ کدام از این دو نظریه را نپذیرفته‌ایم، پس به ناچار #نظریه_ترتّب نیز صحیح نخواهد بود.
توضیحش این است که در تزاحمِ بینِ #اهمّ و #مهمّ زمانی #ترتّب جاری است که هر دو هم‌زمان و مُضیَّق باشند.
از طرفی #خطاب_مهمّ مشروط به عصیان و ترکِ #خطاب_اهمّ است، و بنا بر فرض، زمانِ ترک و عصیانِ #اهمّ همان زمانِ امتثالِ #مهمّ است، زیرا هر دو هم‌زمان و مُضیَّق‌اند.
🔹️ از این رو، به ناچار زمانِ فعلیّتِ #خطاب_مهمّ باید لحظه و آنی قبل از عصیانِ اهمّ فرض شود تا #خطاب_مهمّ که مُضیَّق است فعلیّ شود.
🔶️ با این توضیح است که #ترتّب هم متوقّف بر نظریه‌ی #واجب_مُعلَّق است و هم بر نظریه‌ی #شرط_متاخِّر.
از آن جهت که #تکلیف در زمانی فعلیّ فرض شده است که هنوز زمانِ #امتثال فرا نرسیده است #واجب_مُعلَّق است، حتی اگر تقدّم لحظه‌ای باشد.
و از آن جهت که فعلیّتِ #خطاب_مهمّ مشروط به ترک و عصیانِ اهمّ است که بنا بر فرض صحیح، این عصیان، لحظه‌ای بعد از فعلیّتِ #خطاب_مهمّ و متاخِّر از آن تحقّق خواهد یافت، متوقّف بر نظریه‌ی #شرط_متاخِّر است.
📌 #محقّق_میرزای_نائینی در ادامه این اشکال را با توجّه به سخنان قبلیِ‌شان ردّ می‌فرماید.
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۶) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب در ردِّ اشکالِ واردشده بر #نظریه_ترتّب در قالبِ دو نقد می‌فرماید:
🔺️ نقد اوّل:
اشکالِ مطرح شده تنها به #ترتّب وارد نیست، بلکه اگر اشکالِ مذکور وارد باشد همه‌ی واجبات -چه #واجب_مُضیَّق و چه #واجبِ_مُضیَّق- نیازمندِ نظریه‌ی #واجب_مُعلَّق و نظریه‌ی #شرط_متاخِّر خواهند بود؛ پس، اگر این دو نظریه را نپذیرید در #ترتّب نیز به همان صورت نمی‌پذیریم.
🔺️ نقد دوّم:
اشکالِ مذکور مبتنی بر پذیرشِ این نکته است که هم‌زمانیِ #تکلیف و #امتثال مُحال است، که ما اثبات کردیم نه تنها مُحال نیست، بلکه تقدّم مُحال است؛ به این معنا که زمانِ فعلیّتِ #تکلیف بر دوشِ مکلّف در همه‌ی واجبات باید کاملاً منطبق بر همان زمانی باشد که شارع برای #امتثال در نظر گرفته است، و غیر از این مُحال است.
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh
#فوائد_الأصول
#محقّق_میرزای_نائینی
#دوران_بین_محذوریْن
#مساله_ضدّ
#تزاحُم
#ترتّب
✅ مرحوم #محقّق_میرزای_نائینی در #فوائد_الأصول (ج١/ص٣۴۶) در ادامه‌ی بیانِ مقدّمه‌ی سوّم از مساله‌ی اوّل در مساله‌ی #ترتّب پاسخِ اشکالِ دوم را این گونه در دو جواب بیان می‌فرماید:
🔶️ جوابِ اوّل:
هیچ دلیلی ندارد که شرط را عنوان انتزاعی‌ای چون #تعقّب بدانیم؛ در این جا تنها زمانی ناچاریم شرط را عنوانی چون #تعقّب بدانیم که از سویی معتقد باشیم تقدّمِ زمانیِ #تکلیف بر #امتثال لازم است و از سوی دیگر، نظریه‌ی #شرط_متاخِّر را نیز انکار کنیم، بر این اساس، ناچاریم شرط را #تعقّب بدانیم؛ در این فرض، باید شرط را #تعقب بدانیم تا هم زمانِ #تکلیف مقدَّم بر زمانِ #امتثال باشد و هم شرطِ تکلیف #شرط_متاخِّر نباشد.
همه‌ی این‌ها در فرضی است که توضیح دادیم تقدُّمِ زمانی #تکلیف بر #امتثال مُحال است.
🔶️ جواب دوّم:
خواهد آمد...
✴️@fegh_osoul_rafiee
✴️https://eitaa.com/Rafiee_kh